جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«زمان» از مهمترین ویژگیهای عالم ماده است که شناخت حقیقت آن همواره مورد توجه فلاسفه بوده است. سادگی ظاهری فهم زمان و مشکل بودن تبیین آن، موجب اختلاف بين فلاسفه در تعریف آن شده است. فلاسفۀ اسلامی نیز در اینباره اختلاف‌نظر دارند که ریشۀ این اختلاف، به تعاریف متفاوت افلاطون و ارسطو از زمان برمیگردد. افلاطون زمان را جوهری قائم به نفس و ذاتاً مستقل تعریف کرده که صورت تفصیلی عالم مُثل است. از نظر ارسطو نيز زمان، عدد حرکت از جنبه تقدّم و تأخری است که با هم جمع نمیشوند. فلاسفة اسلامی با حکم به تباین این دو تعریف، معمولاً متمایل به یکی از این‌دو تعریف بوده و سعی کرده‎اند به تشکیکهای دیدگاه مختار خود پاسخ دهند و اتقان تعریف مقابل را نفی نمایند. فیلسوفانی مانند ابن‎رشد، ابن‌سینا و سهروردی به تعریف ارسطو و در مقابل، زکریای رازی و فخر رازی به تعریف افلاطون از زمان گرایش داشته‎اند. اما تلاش برای متقابل نشان دادن تعاریف افلاطونی و ارسطویی از زمان موجّه نیست، زیرا از نظر هر دو فیلسوف، اگرچه زمان متفاوت از حرکت است، اما وجود آنها از هم جدايي‌ناپذير است، بطوریکه فهم هر یک وابسته به فهم دیگری است. بر همين اساس، هدف نوشتار حاضر اينست که اولاً، با تبیین نظر افلاطون روشن سازد که نظر وی با نظر ارسطو در تقابل نیست و ثانیاً، تأثیر دیدگاه آنها میان فلاسفۀ مسلمان را نشان دهد.

فارابی، فیلسوف شهیر ایرانی، یکی از شخصیتهای محوری حکمت مشاء در قلمرو اسلامی است که گسترۀ افکار وی پس از حیاتش، از مرزهای اسلامی در سه قارۀ آسیا، اروپا و آفریقا گذر کرده و اندیشمندان و حوزه‌های علمی ادیان یهودی و مسیحی و سرزمینهای غیراسلامی را نیز تحت تأثیر قرار داد. از این میان، اندیشه‌های فارابی و دو شخصیت محوری دیگر این جریان، یعنی ابن‌سینا و ابن‌رشد، تأثیری انکارناپذیر بر نهادهای علمی عالی قرون سیزدهم تا پانزدهم میلادی اروپا گذاشته‌اند تا آنجا که نمیتوان بدون توجه به این نقش در هویتبخشی به دانشگاههای اولیۀ اروپایی، بویژه دانشگاه پاریس و فرایند تأسیس دانشکدۀ فلسفه در جریان نزاع دو دانشکدۀ الهیات و صناعت، خوانشی مبتنی بر واقعیت از دلایل شکلگیری و توسعۀ دانشگاههای اولیۀ اروپایی بدست داد. این نوشتار بکمک اسناد و گزارشهای معتبر تاریخی، این فرایند اثرگذاری را توضیح خواهد داد. همچنین این خوانش، یکی از مسیرهای انتقال فرهنگ و اندیشۀ فلسفی مسلمانها به کشورهای اروپایی و نحوۀ شکلگیری نهاد دانشگاه در آن دوران را بصورت انضمامی بتصویر میکشد.

ازجمله ایرادهایی که شبهه‌افکنان درباره قرآن مطرح کرده‌اند، وجود تعارض‌های ادبیاتی در این کتاب آسمانی است. بر همین اساس نویسنده کتاب «نقد قرآن» در فصل خطاهای نوشتاری قرآن، دیدگاه ناسازگاری آیات با دانش ادبیات را ارائه کرده است. فراوانی این موارد از سویی و پاسخ‌های قابل‌نقدی که داده شده از سوی دیگر، ضرورت بحث از چرایی طرح شبهات و نقد بنیادین آنها را نشان می‌دهد. به همین منظور، در این مقاله بررسی و چرایی طرح شبهات واکاوی و استقصا شد و سه علت به‌دست آمد که عبارتند از: 1. پیش‌فرض‌های نادرست نویسنده درباره سنجه‌بودن قواعد و فصاحت و بلاغت قرآن کریم؛ 2. ضعف دانشی در قواعد ادبی و ظرافت‌های زبان عربی؛ 3. وجود اندیشه‌های تخریبی و غرض‌ورزی در طرح شبهات. نتیجه بررسی‌ها نشان می‌دهد قرآن کریم به‌عنوان فصیح‌ترین سخن عرب، سنجه برای قواعد است و عرب از آغاز نزول تا به امروز به فصاحت و بلاغت آن اعتراف دارد. قضاوت ادبی درباره آیات قرآن نیز در گرو تسلّط بر قواعد و آگاهی از ظرافت‌های زبان عرب بوده و با دانش ادبی اندک، صلاحیت برای این کار وجود ندارد. افزون بر این ـ به استناد شواهد ـ نویسنده تعهدی نسبت به رعایت قانون بی‌طرفی و عدم‌غرض‌ورزی در نقد یک متن نداشته و با هدف ترویج کفر و الحاد، این شبهات را جمع‌آوری کرده است.

نگره تکلیف زن به فرزندآوری در مقابل دیدگاه فمنیستها، دارای مبانی خاص از منظر قرآن کریم است. در این نوشتار، سعی شده است مبانی فوق، مورد بررسی قرار بگیرند. امروزه، ضرورت استحکام نظام اسلامی با اتکاء بر نیروی عظیم انسانی، اهمیت بررسی مبحث را روشن می‌نماید. هدف از انجام این تحقیق، نشان دادن وظیفه و تعهد شرعی زن در نهاد خانواده و جامعه با رویکرد قرآنی است. ضعف مبانی دیدگاه مخالف، منشأ تردید در صحت آنها به شمار می‌آید. نگارنده با روش تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیلی – توصیفی به همراه شیوه درون متنی، مبانی مورد نظر از منظر قرآن را تحلیل کرده است. یافته‌های پژوهش در این نوشتار، معطوف به این حقیقت مهم است که از منظر قرآن کریم، فرزندآوری برای زن، به لحاظ بقاء نسل، تحصیل اثر نیک، آرامش بخشی و سایر ادله، به عنوان یک تکلیف شرعی است. ضمن آنکه، فرزندآوری برای زن با احراز امکان پذیری آن، یکی از حقوق شوهر است و او می‌تواند در صورت امتناع زن از عمل بدان، درخواست طلاق نماید، لذا هیچ عاملی جز موارد استثنایی، نمی‌تواند به عنوان مجوّزی برای زن در استنکاف از عمل به این تکلیف شرعی به شمار بیاید.

حقوق شهروندی ازجمله حقوق نوپیدا و مختص روزگار جدید است که سازوکار‌های خاص خود را می‌طلبد. آزادی و عدالت اجتماعی، محتوای اصلی حقوق شهروندی و زمینه‌ساز تحدید قدرت حاکمیت است. حکومت‌‌های اقتدارگرا، اولویت را به برقراری نظم می‌دهند، درحالی‌که حکومت‌‌های دموکراتیک اولویت را به عدالت اجتماعی تخصیص می‌دهند. یکی از این آموزه‌ها، اصول حقوق شهروندی در امور اقتصادی است که در این تحقیق، اصول قرآنی حقوق شهروندی در امور اقتصادی از قرآن کریم اخذ گردیده است؛ اصولی همچون ایمان و تقوای اقتصادی، امنیت اقتصادی، مدیریت اقتصادی، عدالت اقتصادی، امنیت اقتصادی، مدیریت اقتصادی تأمین اجتماعی، گردش ثروت و فقرزدائی و... و هریک از آنها با اتخاذ روش توصیفی و تحلیلی مورد تحلیل و تبیین، واکاوی و کنکاش قرار گرفته است. این آموزه‌ها، همچون سایر آموزه‌های قرآنی تمامی ابعاد زندگی انسان را در بر ‌می‌گیرد. پایداری و بقای جامعه، منوط به وجود اقتصاد پویا و روبه‌رشد است؛ زیرا خداوند متعال فعالیت‌‌های اقتصادی را مایه قوام اجتماع قرار داده است که این مهم، در بخش‌های دیگر نیز تأثیر شگرفی را خواهد داشت.

آزادی اقتصادی و سود هرچه بیشتر فرد، از بنیادی‌ترین مفاهیم اقتصادی نظام لیبرال‌سرمایه‌داری است. یکی از روش‌های رسیدن به چنین هدفی، تشکیل نظام اقتصادی است که بر مبنای ربا و بهره استوار باشد. ازاین‌رو جوامعی که با الگوی لیبرال‌سرمایه‌داری اداره می‌شوند، به شدت تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته‌اند. به‌گونه‌ای که شالوده نظام اقتصادی آنها بر پایه ربا و قراردادهای ربوی استوار است؛ اما از منظر آموزه‌های دینی و قرآنی، آزادی عمل در امور مالی و تجارتی به‌منظور جلوگیری از کسب منافع ظالمانه، با تعدادی از ممنوعیت‌ها ازجمله تجارت ربوی محدود شده است. ربا و قراردادهای تجاری ربوی از منظر قرآن کریم و روایات تحریم شده و برای آن پیامدها و آثار مختلف اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی بیان شده است. یافته‌های این تحقیق که به روش تحلیلی- انتقادی به دست آمده، نشان می‌دهد که ربا و بهره، بسیاری از مشکلات اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی را در جوامعی که نظام اقتصادی آن، بر مبنای اقتصاد ربوی لیبرالیسم استوار است، به وجود آورده است. متن اصلی نوشتار، اقتصاد ربوی آرمانشهر لیبرالیسم، آثار و آسیب‌های اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی آن با رویکرد انتقادی درون‌دینی و قرآنی مورد بحث و بررسی قرار گرفته شده است.

امروزه خطر سلاح‌های کشتارجمعی بشر را تهدید می‌کند. نبود قانون مصوب در ممنوعیت استفاده ازاین‌گونه سلاح‌ها فعالان حقوق بین‌الملل را بر آن داشته است تا راه چاره‌ای بیابند. در این مقاله با روش‌شناسی مقایسه‌ای به توصیف و تحلیل دو دیدگاه قرآن و حقوق بین‌الملل در خصوص نظریه منع استفاده از سلاح‌های کشتارجمعی می‌پردازیم. از مقایسه این دو دیدگاه درمی‌یابیم که قاعده منع اعتداء در مکتب قرآن و قاعده منع تجاوز در حقوق بین‌الملل به‌عنوان یکی از بهترین ادله در ممنوعیت استفاده از سلاح‌های کشتارجمعی شناخته شده‌اند. منع توسل به زور کشورها را ملزم می‌دارد که از هیچ‌گونه سلاحی بر علیه دیگران استفاده نکنند. در مقام دفاع مشروع نیز رعایت تناسب و ضرورت الزامی است. حال‌آنکه با استفاده از سلاح‌های کشتارجمعی رعایت این دو ممکن نیست. قرآن و حقوق بین‌الملل عرفی در ممنوعیت استفاده از سلاح‌های کشتارجمعی در مقام دفاع مشروع هم‌نظر هستند؛ اما در حقوق بین‌الملل همان‌طور که دیوان بین‌المللی دادگستری بیان می‌کند نمی‌توان مانع استفاده از سلاح هسته‌ای توسط کشوری شد که بقایش در گرو استفاده از آن است؛ اما دیدگاه قرآن و فقه اسلامی استفاده از سلاح‌های کشتارجمعی را حتی در چنین شرایطی نیز جایز نمی‌داند.

تقویت و تعمیق سبک زندگی اسلامی بدون شناخت سرچشمه‌ها و نقطه‌های کانونی که نقش تولید و تکثیر اولیه آن را بر عهده دارند، تلاشی سطحی و کم‌اثر خواهد بود. خانواده، کوچک‌ترین واحد اجتماعی و هسته شکل‌گیری جامعه انسانی است که نقش عمده‌ای در فرایند شکل‌گیری سبک زندگی ایفا می‌کند. پژوهش حاضر به بررسی جایگاه کانونی خانواده و نقش‌های خانوادگی در تحقق سبک زندگی اسلامی بر اساس قرآن پرداخته است، این پژوهش مبتنی بر روش مطالعه تحلیلی آیه‌های مرتبط با سبک زندگی و خانواده با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. علاوه بر این از روایات تفسیری ذیل آیات نیز بهره برده است. این تحقیق در شناسایی، معرفی و تبیین کانون تحقق سبک زندگی اسلامی، از نوع تحقیقات توسعه‌ای و در زمینه‌سازی برای ارائه الگوی کاربردی و برنامه عملی، از تحقیقات کاربردی به‌شمار می‌رود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد از میان زمینه‌ها و عوامل دخیل در تحقق سبک زندگی اسلامی، نظیر زمینه‌ها و عوامل زیستی (وراثت)، خانواده و عوامل اجتماعی، «خانواده و نقش‌های خانوادگی»، نقطه کانونی به‌شمار می‌رود. شیوه تأثیر نقش‌های خانوادگی در سه دسته کلی نقش آموزشی خانواده، نقش تربیتی خانواده و نقش‌های اختصاصی مردان و زنان تعریف می‌شود. نقش تربیتی خانواده با زیرمجموعه‌هایی در حوزه‌های دینی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی و تربیت جنسی به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه با تمرکز بر متربّی و یک ابزار کارآمد با تمرکز بر مربّی یعنی والدین، کانونی‌ترین نقطه ایجاد، گسترش و نهادینه‌سازی ارزش‌های سبک زندگی اسلامی به‌شمار می‌رود.

ارزیابی عملکرد یکی از اساسی‌ترین وظایف مدیراست. تا کنون مدل‌ها و روش‌های زیادی در موضوع ارزیابی عملکرد دانش رایج، ارائه و به مرور و تغییر شرایط اثر خویش را از دست داده‌اند. در این خصوص با رویکرد اسلامی نیز آثاری تدوین شده است؛ اما تاکنون منجر به ارائه روش و یا الگوی ارزیابی عملکرد نشده است. بنابراین مسئله اصلی پژوهش استخراج گزاره‌های ارزیابی عملکرد از منظر قرآن کریم است. هدف این پژوهش، ارائه الگوی ارزیابی عملکرد ار گزاره‌های قرآنی است که با جستجوی کتابخانه‌ای و روش تفسیری شهید صدرe انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مدل ارزیابی عملکرد در دانش مدیریت، دارای فرایندی پنج مرحله‌ای است که منفعت و بهره‌وری سازمان برای رسیدن به سود مادی در عالم دنیا ارائه شده است. درحالی‌که الگوی ارزیابی عملکرد قرآنی دقیق، گسترده و همه عوالم سه‌گانه دنیا، برزخ و آخرت را در بر می‌گیرد، و نیز فطرت، منافع مادی و معنوی انسان‌ها در سازمان‌های رحمانی را در نظر دارد.

قلمرو ساختار نظام سیاسی از منظر قرآن کریم از دو زاویه مورد تحلیل قرار می‌گیرد؛ یکی از حیث داخلی که در این باره اقوال اندیشمندان و فق‌های شیعه درباره قلمرو داخلی ساختار نظام سیاسی متفاوت است و از طیف نگاه حداقلی و حداکثری برخوردار است. ازاین‌روی قلمرو حکومت‌های معصومانه عام و مطلق است و حوزه حریم خصوصی را نیز شامل می‌شود؛ اما قلمرو حکومت‌های غیرمعصومانه (ولایت فقیه در عصر غیبت) صرفاً در حوزه عمومی و مسایل سیاسی است؛ و دیگری از حیث قلمرو خارجی، تعیین قلمرو خارجی ساختار نظام سیاسی وابسته به تحلیل درست از اصولی همانند: جهان شمولی اسلام، مسئول‌بودن هر مسلمان نسبت به سرنوشت دیگر مسلمانان و تأثیر نظام سیاسی در سرنوشت انسان و همچنین مفهوم شناسی واژه «ارض» در آیات قرآن است. در این پژوهش با استفاده از روش تفسیر موضوعی استنباطی با استناد به آیات قرآن می‌توان این نتیجه را گرفت که قلمرو خارجی ساختار نظام سیاسی در قرآن به وسعت جهان است؛ زیرا لازمه اجرایی‌شدن احکام دین، حکومت جهانی و جهان شمول بودن قلمرو ساختار نطام سیاسی است؛ البته تا تحقق کامل حکومت جهانی، اختصاص‌دادن سرزمین به ملتی و یا کشوری، در آیات قرآن، دلیل این حقیقت است که قرآن کریم حاکمیت ارضی کشور‌ها را نیز به رسمیت می‌شناسد.