جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعجاز نجومی قرآن از جمله ابعاد اعجاز قرآن و زیرمجموعه اعجاز علمی قرآن قرار می‌گیرد. اعجاز نجومی قرآن مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم هستند که اسرار و حقایق مربوط به دانش نجوم را که در زمان نزول قرآن و حتی تا قرن‌ها بعد، برای مردم ناشناخته بود را بیان می‌کنند و دانش تجربی است که با بهره‌گیری از ابزار و آزمون ‌و خطا، به حقانیت آن پی برده است. برخی از آیات قرآن کریم که به موضوعاتی هم‌چون آغاز آفرینش، فیزیک و مکانیک اجرام آسمانی و پایان جهان اشاره دارد، در این مجموعه می‌گنجند. مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی ازجمله اندیشمندانی بودند که در بخشی از کتاب وزین مدخل التفسیر به طرح ابعاد اعجاز قرآن و ازجمله اعجاز نجومی پرداخته‌اند. ایشان پس از بیان شرایط و ضوابط اعجاز علمی، با بهره‌گیری از روش تفسیر علمی به تفسیر مصادیق اعجاز نجومی قرآن پرداخته و مواردی هم‌چون: حرکت و شکل زمین، تعدد جهان‌ها و حرکت و پایان عمر خورشید را بر رسیده‌اند. ایشان معتقدند قرآن کریم با تعبیر «مَهْداً» و واژه «ذَلُولا» به حرکت زمین اشاره می‌کند و با تعبیر «یکور» از پیچیده شده شب و روز بر هم‌دیگر سخن می‌گوید. وجود آسمان‌های متعدد که در قرآن و نیز حرکات و پایان یافتن عمر خورشید از دیگر مصادیقی است که مرحوم آیت الله فاضل به عنوان مصادیق اعجاز نجومی قرآن بر می‌شمارند.

مسئله اعجاز قرآن از موضوعات مهم و اساسی در علوم قرآنی است. یکی از جنبه‫های این اعجاز، اعجاز علمی قرآن کریم در زمینه خلقت انسان است که با پیشرفت‫های علم پزشکی و جنین‫شناسی به اثبات رسیده و مورد توجه مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی از جمله آیت‫الله فاضل لنکرانی بوده است. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و مراجعه به کتاب‫های علوم قرآنی و مباحث تفسیری در تفسیر آیات 14ـ12 سوره مؤمنون و تطبیق آن با علم روز، به بررسی اعجاز علمی قرآن کریم در زمینه خلقت انسان از دیدگاه آیت‫الله فاضل لنکرانی پرداخته شده است. ایشان در تفسیر این آیات، مراحل خلقت انسان را به شش مرحله: خاک، نطفه، علقه، مضغه، آفرینش استخوان‌ها و عضلات و ایجاد خلقی جدید تقسیم می‫کند و تطبیق کامل کشفیات جدید علم جنین‫شناسی با مراحل ذکر شده در این آیات را به عنوان اعجاز علمی قرآن کریم مورد بررسی و موشکافی علمی قرار می‫دهد.

پژوهش حاضر با تأکید بر دو برداشت کلی از علم در دیدگاه قرآن به عنوان یک حقیقت انتزاعی و امری معقول و نیز نوعی معرفت عینی ـ تجربی و امری محسوس نگاشته شده است. در این پژوهش معنای علم تحت دو عنوان «ارزش» و «روش» از منظر قرآن مورد بررسی قرار گرفته است؛ لذا با نگاه به قرآن، جنبه ارزشی و اخلاقی – توصیفی علم و جنبه روشی و تجربی ـ عینی آن پژوهش شده و به این نتیجه دست یافته شده است که در قرآن، علم آن گاه که در دایره‌ انسان و از منظر وجودی مورد بحث قرار گیرد به عنوان یک « ارزش» تلقی می‌شود و متعلق علم، انسان و عالم درون او خواهد بود و هر گاه در عرصه طبیعت و نظام خلقت و در قالب «آیات» و نشانه‌ها مورد مطالعه واقع شود به عنوان یک «روش» محسوب می‌شود و متعلق آن جهان طبیعت و عالم برون خواهد بود و این در صورتی است که قرآن مرتباً بر این امر تاکید دارد که دائماً این «روش» باید در مسیر آن «ارزش» در حرکت باشد.

از جمله آیاتی که امروز آن را مصداق اعجاز علمی قرآن می­دانند، آیات مرتبط با تطور جنین انسان؛ خصوصا آیات 12 تا 14 سوره مومنون است. تطور جنین مراحل مختلف شکل‌گیری جنین در رحم است که تا قرن نوزده میلادی برای دانشمندان غیر مسلمان ناشناخته بود. این پژوهش به شناخت فهم مسلمانان صدر نزول به عنوان اولین مخاطبان قرآن کریم از آیاتِ تطور جنین در سوره مومنون (دامنه تحقیق)، متناسب با محدوده زمانی حیات پیامبر اکرمa، به شیوه کتابخانه­ای و تحلیل منطقی محتوا پرداخته است. نوشتار حاضر این مهم را تذکر می­دهد که فهم و معرفت بدون رجوع به فهم پیامبر اکرم ناقص است. زیرا بدیهی است که فهم مسلمانان عصر نزول، از این آیات لسانی بود و فهم دانشمندان قرون بعد، علاوه بر زبان عربی، بر اساس یافته‌های تجربی نیز شکل گرفت، اما هر دو برای فهم بهتر خصوصا در عبارت «ثم أنشأنا خلقا آخر» نیاز به فهمی دقیق دارند که تنها با اتکا به زبان عربی به دست نمی­آید. با توجه به اینکه برخی از نتایج به دست آمده، این است که بعد معرفت ایمانی این آیات نسبت به بعد علمی آن برای مخاطبان اولی قرآن کریم برجسته­تر بوده است.

تربیت اخلاقی، نقش بسیار مهمی در سلامت روح انسان و سعادت فرد و جامعه دارد. در دین مقدس اسلام، به اخلاق و تربیت اخلاقی توجه فراوانی شده است؛ که یکی از مهم‌ترین اهداف نزول قرآن، تربیت اخلاقی، تهذیب نفس و پرورش افراد آراسته به فضایل اخلاقی می‌باشد. قرآن کریم دارای کلامی زیبا و رسا است که در اوج فصاحت و بلاغت برای هر گروه از انسان ها پیامی خاص دارد. آیاتی که با عبارت Pیا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُاO شروع شده‌اند، مؤمنان را خطاب قرار داده است و به آن‌ها اشاره می‌نماید، حال که شما ایمان آورده‌اید و در برابر حق تسلیم شده‌اید و با خدای خود پیمان اطاعت بسته‌اید، باید به مقتضای این پیمان به دستورهایی که پشت سر این جمله می‌آید، عمل کنید. هدف اصلی این پژوهش تبیین مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در قرآن(مطالعه موردی آیات یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُا) می‌باشد. این مهم با استفاده از روش تبیینی ـ تحلیلی و با مداقه در آیات قرآن کریم که با خطاب Pیا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوُاO شروع شده اند، انجام شده است. بدین صورت که ابتدا مؤلفه‌های مربوط به تربیت اخلاقی شناسایی شده‌اند (‌عدالت، شجاعت و هم‌دلی) و سپس زیر مجموعه‌های این مؤلفه‌ها، در بین آیات مد نظر مورد تبیین و بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم در خصوص تمام موضوعات بشری و به خصوص در رابطه با مصادیقی که مرتبط با حقوق و تکالیف انسانی می‌باشند و در سایه تربیت اخلاقی قرار دارند، مؤمنان را ملزم به انجام اموراتی نموده است. تمامی مکاتب الهی و بشری این اصل را پذیرفته‌اند که در صورتی می‌توان به جامعه، نظم و ثبات بخشید که حقوق و تکالیفی که برای انسان‌ها در نظر گرفته شده است به خوبی مورد عمل قرار گیرد.

تعریف حقوق که گاهی مترادف با تشریع به کار می‌رود، وضع قوانین الزام آور برای ایجاد نظم در روابط اجتماعی افراد جامعه است. لذا منظور از اعجاز حقوقی قرآن، اعجاز تشریعی آن نیست بلکه وجه خاصی از آن است. در بیان آیت الله محمد فاضل لنکرانیeتصریحی بر تمایز این دو مفهوم نیست اما بررسی ادلّه ایشان در جهت اثبات اعجاز تشریعی قرآن نشان می‌دهد که این ادلّه بر اعجاز حقوقی مصطلح نیز دلالت دارد. نوشتار حاضر با گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای، به روشی توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند که بر اساس ادلّه موجود در آثار ایشان نشان دهد، اعجاز حقوقی به خاطر امری از داخل قرآن و مربوط به کلام بما هو له اثر و ثمرات است. دسته‌ای از این ادلّه با استناد به وضع قوانین قرآن به منظور جامعه سازی، ثمرات حقوقی قوانین قرآن را اثبات می‌کند و دسته‌ای دیگر با استناد به ارائه قوانین قرآن توسط فردی امّی، تناسب با فطرت و توانایی‌های انسان همراه با ضمانت های اجرایی اساسی، یکتایی نظام حقوقی قرآن را اثبات می‌کند. مجموع این دو دسته دلیل، اعجاز حقوقی قرآن را مبتنی بر ادلّه آیت الله فاضلe نشان می‌دهد.

عدالت ترمیمی، مشتمل بر نظریات مختلفی درجهت مسئولیت‌پذیر نمودن و اصلاح بزه‌کار است، یکی از نظریات در این حوزه شرمساری است. در این نظریه جرم زمانی کنترل می‌شود که اعضای جامعه از طریق مشارکت در تقبیح بزه‌کار و ایجاد شرمساری در وی، تلاشی منسجم را برای بازپذیر کردن بزه‌کار به یک شهروند مطیع قانون در جامعه به کار گیرند. این موجب بازدارندگی عمومی نسبت به کسی است که دارای چنین احساسی است. این نظریه که در کشورهای متعددی در حال اجراست، از نظر بن مایه‌های معرفتی و اجرایی دچار کاستی‌هایی است. از این رو در جهت اصلاح مجرم و به تبع آن کاهش جرم با تاکید بر آموزه‌های قرآنی در این زمینه ایده بازگشت و اصلاح استنباط شده است. این ایده در واقع همان اجرای فرآیند توبه از سوی گناه‌کار هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی است؛ زیرا اجرای توبه واقعی نه تنها موجب محو آثار گناه می‌شود، بلکه امید فرد را در تقویت بندگی افزایش داده و عنصری پویا در جبران و به دست آوردن رضایت الهی است و نیز اسباب مصونیت جامعه از گناه را فراهم می‌آورد. ضمن این‌که مراجعه به اهداف مجازات‌ها در اسلام نشان می‌دهد که هدف از کیفر، انتقام جویی نیست بلکه سوق دادن افراد به مراعات حدود و حریم الهی است؛ از این رو، این نهاد نیازمند شرایط درونی، بیرونی و تکمیلی است که در این پژوهش پس از مراجعه به منابع تفسیری و فقهی با روش توصیفی و تحلیلی به آن پرداخته شده است.

رابطه قرآن و علوم طبیعی و به خصوص اعجاز علمی یکی از مباحث مهم علوم قرآنی در جهان اسلام و غرب بوده است که منشا بسیاری از مباحث و شبهات قرار گرفته است. با نگاهی گذرا به آثار آیت الله محمد فاضل لنکرانیe این نکته به دست می‌آید که ایشان به این موضوع، اهتمام نشان داده‌اند. این نگاشته به روش کتابخانه‌ای و تحلیل اطلاعات موجود و با هدف شناخت و بررسی دیدگاه‌های آیت الله محمد فاضل لنکرانیe در موضوع اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم طبیعی (گیاه‌شناسی، زمین‌شناسی و کیهان‌شناسی) تدوین شده است. و در نهایت به این نتیجه دست یافته است که مباحث مطرح شده در کتاب «مدخل التفسیر» و سایر آثار وی در موضوعات مرتبط با معجزه و اعجاز علمی با دقت خاصی گزینش شده است؛ و قابلیت وسعت دادن دامنه موضوعات مرتبط با اعجاز علمی در حوزه علوم طبیعی (قرآن و پزشکی، قرآن و زیست شناسی، قرآن و خلقت هستی و...) و هم‌چنین عمق دادن به مباحث مطرح شده در آثار ایشان وجود دارد.

توجه به این مهم که دانش سازمان و مدیریت به ‌عنوان عنصری کلیدی در رشد، تعالی، صعود و سقوط سازمان جامعه و نهادهای سیاسی و حکومتی، نقش اساسی ایفاء می­کند، از منظر قرآن کریم که محکم‌ترین و استوارترین پیام الهی بوده و عهده‌دار برنامه جامع زندگی بشری است، آن گونه که بایسته است مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است. نگارندگان نوشتار سعی دارند با استفاده از متد توصیفی و تحلیلی و با بهره جستن از روش استنطاقی شهید صدر با مراجعه به آیات 60 تا 82 سوره کهف مؤلفه­های مهم مدیریتی در آیات یاد شده را کشف و تبیین نموده و نیز تمایز آن را با دانش مدیریت رایج بیان کنند؛ تا از این ره‌گذر جامعیت قرآن کریم نسبت به دانش مدیریت به تصویر کشیده شود. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که در آموزه­های آیات 60 تا 82 سوره کهف مهم‌ترین مؤلفه‌های مدیریتی در حوزه­های یادگیری سازمانی و نگرش سیستمی مطرح شده است چه این‌که در حوزه یادگیری سازمانی به مباحثی هم‌چون هدف‌گذاری، نیازسنجی، تعیین موضوع یادگیری، بیان مسئله سازمان، طرح مثال مرتبط با موضوع برای تفهیم مسئله، عدم سخت‌گیری و رعایت اصول آسان‌گیری و بر عهده گرفتن موارد عملی یاددهی توسط خود مدیران پرداخته شده است و در حوزه نگرش سیستمی به موضوعاتی مانند توجه به محیط، نگاه سیستمی به قضایا، تلاش در راستایی نیل به هدف، استفاده از مکانیسم بازخور، اشاره به آنتروپی منفی، توجه به مصادیق ناشناخته از چالش‌های محیطی، معرفی راهبرد (عبور از چالش‌ها و تهدیدات محیطی) می‌پردازد. هم‌چنین مشخص شد که مؤلفه‌ها ذکر شده در قرآن کریم در همه زمان‌ها و مکان‌ها قابل بهره‌گیری و استفاده است.