جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسألة «حقّانیّت» ادیان و «نجات» پیروان آن سابقة بس طولانی دارد. امّا تدوین این بحث به قرن بیستم برمی‌گردد که توسّط جان هیک و شاگردان او پایه‌گذاری شد. در پاسخ به این مسأله رویکردهای مختلف پدید آمده که در این نوشتار به بررسی آنها ‌پرداخته می‌شود. کثرت‌انگاران معتقدند تمامی ادیان و مذاهبی که در جهان وجود دارند، می‏توانند انسان را به حقیقت و نجات برسانند و موجب سعادت و رستگاری او شوند، هر چند که این ادیان، ادّعاهای متفاوت و متعارضی نسبت به ‏یک حقیقت داشته باشند. در این رابطه، دیدگاه جان هیک دربارة کثرت‌گرایی دینی حقیقت‌شناختی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در ادامة بحث دیدگاه قرآن و استاد مطهّری در خصوص حقّانیّت ادیان تبیین شده است. به نظر ایشان، نگاهی وحدت‌گرایانه به ادیان و شرایع الهی وجود دارد و اسلام (تسلیم شدن) را تنها دین خدا ازآدم تا خاتم معرّفی می‌کند،امّا معتقد است که دین اسلام درطول تاریخ و در زمان‌های مختلف با جلوه‌های متنوّعی (شرایع) بروزکرده وآخرین و کامل‌ترین جلوة آن با ظهور حضرت محمّد(ص)، پیامبرخاتم، به بشر ابلاغ گردیده است.

تعیین چشم‌انداز و طرّاحی افق‌های روشن برای رشد و تعالی، نخستین و پایه‌ای‌ترین گام در جهت تدوین معماری مطلوب هر سازمان و نهاد است. به رغم تلاش‌های فراوان در عرصة دستیابی به جایگاه مطلوب دانشگاه در کشور اسلامی ما و نیز بحث اسلامی‌سازی این نهاد مقدّس، هنوز به نحو مطلوب به ترسیم چشم‌انداز این نهاد بر مبنای آموزه‌های اسلامی پرداخته نشده است. لذا در مقالة حاضر تلاش شده تا با مروری بر سرفصل‌های مفهوم‌شناسی چشم‌انداز و دانشگاه اسلامی،‌ ویژگی‌های بارز دانشگاه اسلامی و شاخص‌های چشم‌انداز دانشگاه اسلامی به تبیین این موضوع پرداخته شود و با تحلیل و بررسی آیات قرآن کریم و همچنین روایات اهل بیت علیهم‌السّلام و استنباط از این آموزه‌ها، چشم‌انداز و سیمای شایستة این نهاد ترسیم شود. پژوهش حاضر، دانشگاه اسلامی را نهادی با پنج مشخّصة ذاتی یا مؤلّفة بنیادین هویّت علمی، جهت‌گیری دینی، توانمندی پژوهشی، کارآمدی برای جامعه و رضایت محوری معرّفی می‌کند و با طرّاحی چشم‌انداز مطلوب آن که این چشم‌انداز متشکّل از شاخص‌های دانایی، توانایی، نیکویی و زیبایی است، به الگوسازی و ترسیم پیکر و چارچوب اسلامی‌اش پرداخته است.

از نظر قرآن خداوند متعال قاهری است فوق هر چیز و در هیچ شأنی از شؤون خود محدود نمی‌شود؛ وجودی است که هیچ حد، مرز و قید و شرط در او راه ندارد، همچنین اتّصاف او به وحدت و کثرت عددی محال است. قرآن کریم وحدت عددی و کثرت عددی را از پروردگار جهان نفی می‌کند و جهتش این است که لازمة وحدت عددی محدودیّت و مقدوریّت است و واحدی که وحدتش عددی است، به طور قطع محدود به حدود مکانی و زمانی و هزاران حدود دیگر است و نیز مقدور و محاط فاعل مدرِک واقع می‌شود. قرآن خدای تعالی را منزّه از این می‌داند که محاط و مقدور چیزی واقع شود و کسی بر او احاطه و تسلّط بیابد. البتّه مطالب یاد شده به معنای ناتوانی و ممنوعیّت کامل عقل بشر از شناخت خدا نیست، آنچنان که معطّله و شکّاکان ادّعا می‌کنند، آنچه از وحی و حکمت الهی استفاده می‌شود، محدودیّت قدرت سیر عقلانی بشر در شناخت کامل صفات خدا از جمله توحید حقّة اوست. عقول بشر در عین ناتوانی از وصول به کُنه معرفت باری تعالی، قادر به شناخت محدود اوست. انسان به اندازة درک و فهم خویش می‌تواند خدا، اسماء و صفات او را بفهمد، نه در حدّ عظمت، جلال و شکوه او. هدف این مقاله تفسیر دو اسم مبارک «اَحَد» و «واحد» است که در نهایت منتهی به این نتیجه می‌شود که ذات حق متّصف به وحدت حقّة حقیقیة ذاتیّه است. اقسام دیگر وحدت و اتّحاد، از جمله وحدت عددی شایستة ذات اقدس الهی نیست.

آیه به شیء نمایان و قابل مشاهده اطلاق می‌گردد که با ظهور خود و به نسبت علم و ادراک انسان، برای او حامل پیام و نشانی برای مقصدی مشخّص می‌باشد و توجّه انسان را به سویی خاص جهت می‌دهد و معطوف می‌نماید. خداوند متعال آیات آفاقی و انفُسی را به فرد نشان می‌دهد و در نتیجة آن تجلّی، می تواند فهمی برای فرد اتّفاق بیفتد که منجر به درک حقّانیّت آیات می‌شود. از بین حواس، مشاهده و رؤیت از اهمیّت خاصّی برخوردار است. برای بهره بردن از آیات الهی نیز می‌توان از مُدِل‌های مختلف مشاهده استفاده کرد. در این مقاله، ضمن بررسی مفهومی آیه و مشاهده و بیان اهمیّت آن دو، به مُدِل های مختلف مشاهده از جمله؛ نگاه به موضوعات و آیات طبیعی با مشاهدة ارتباط آنها با انسان، وسعت دادن مشاهدات آیات طبیعی به قصد و انگیزة ابراز توحید خالص (لا إله إلا الله)، ارتباط برقرار کردن با پدیده‌های طبیعی، با شعور دانستن آنها و درس گرفتن از نحوة رفتار آنها در برابر مدبّر یگانه، مشاهدة اشیاء از جهت وابستگی آنها به پروردگار، مشاهده با جهت فهم حکمت و عاقبتی در موضوع، مشاهدة کُل به جز برای کشف روابط جدید و مورد نیاز، پرداخته خواهد شد.

پرسش از منشاء قرآن همواره از سوی مخالفان و موافقان دین اسلام مطرح بوده است. از قرن نوزدهم، این پرسش محور مطالعات بسیاری از مستشرقان قرار گرفت و دیدگاه‌های گوناگونی در این باره ارائه شد. در این مقاله، ابتدا اهمّ دیدگاه‌های اندیشمندان اسلامی دربارة منشاء قرآن بیان شده است و آنگاه مهم‌ترین دیدگاه‌های قرآن‌پژوهان غربی در این باره به روش کتابخانه‌ای استقراء گردید که بر اساس آن، مشخّص شد که اهمّ نظرات دربارة منشاء قرآن از دیدگاه مستشرقان عبارت است از: صرع و بیماری، تجلّی نَفسی، نبوغ ذاتی، فرهنگ و عقائد عرب جاهلی، آیین حنفاء، شعراء، کُتُب مقدّس سایر ادیان، الهی و غیر وحیانی و نیز الهی و وحیانی. در مقالة حاضر از میان این نظرات، شش دیدگاه که با صراحت بیشتری به بشری بودن منشاء قرآن اشاره داشتند، با توجّه به دیدگاه‌های متقن اندیشمندان اسلامی نقد شده است. روش نقد به این صورت است که ابتدا ادلّة عام الهی بودن منشاءء قرآن در دو قالب ادلّة درون‌دینی و ادلّة برون‌دینی مطرح شده و از این رهگذر، دیدگاه‌هایی که منشاء قرآن را بشری می‌دانند، رد می‌شود و آنگاه نقد خاصِّ هر یک از دیدگاه‌ها بیان می‌گردد و به این ترتیب، اهمِّ دیدگاه مستشرقان پیرامون منشاء قرآن بررسی و نقد می‌شود.

در آیات قرآن به صراحت از تبرّج زنان نهی شده است. قلمرو تبرّج زنان از منظر قرآن وسیع‌تر از اظهار زینت و تبرّج در پوشش است و مظاهر دیگر مانند تبرّج در رفتار، محتوای گفتار و... را شامل می‌گردد و هر نوع تکشّف، آشکار شدن و جلوه‌گری اعمّ از نحوة پوشش، نحوة رفتار، محتوای گفتار و ... از سوی زنان در انظار مردان نامحرم که زمینه‌ساز ارتکاب گناه گردد، تبرّج به شمار می‌آید. این مقاله با روش کتابخانه‌ای در گردآوری داده‌ها و شیوة توصیفی‌ ـ تحلیلی، در تجزیه و تحلیل داده‌ها و با استناد به آیات قرآن اثبات کرده است که تمامی مظاهر تبرّج اعمّ از تبرّج در پوشش و رفتار و محتوای گفتار و ... مورد نهی و منع قرآن می‌باشد.

از مباحثی که لازم است ارتباط آن با وحی مورد بررسی قرار گیرد، بحث مکاشفة عرفانی است .در این نوشتار سعی شده با استفاده از کُتُب لغت و آیات قرآن و کلمات عرفا به سنجش این ارتباط توجّه شود و از آنجا که شناخت چیزی با تفکّر در آثار آن است، کشف عرفانی در مرتبة وحی نمی‌ایستد که شناختی عمیق‌تر و همه‌جانبه است و از این جهت هیچ عارف راستینی ادّعای وحی و نبوّت نداشته است و ابن‌عربی نبوّت تشریعی را متاعی ویژه می‌داند که دست عارفان از آن کوتاه است. در ادامه، تفاوت‌های معرفت عرفان با علوم وحیانی مورد توجّه قرار می‌گیرد و آنگاه آیاتی که دلالت بر الهی بودن وحی قرآنی دارد با عناوینی همچون قرآن و نقش قابلی پیامبر، تعبیر «قُل»، نقش جبرئیل در رساندن وحی و امور دیگر هرچه بیشتر این تفاوت آشکارتر می‌گردد.