آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی، معروف به «علّامه حلی» و «علامه علی الاطلاق»؛ یکی از اعجوبه های روزگار است. او فقیه بزرگوار و مـتعهد شیعه، رئیس طائفه امامیه، صاحب ابتکارات، نوآوری ها و دارای شخصیت معنوی بسیار جلیل القدری است که ریاست و مرجعیت شیعه در در برهه ای از قرن هفتم و هشتم هجری به عهده او بود. وی در روز ۲۷ ماه مبارک رمضان سال ۶۴۷ هجری قمری در شهر حله و در یک خانواده علمی و روحانی پا به عرصه وجود نهاد و در ۲۱ محرم سال ۷۲۶ هجری قمری در سن ۷۹ سالگی، در همان شهر وفات نمود. خاندان علامۀ حلّى همگی از تبار علم، دانش و فضیلت به شمار می روند. پدر او؛ شیخ سدید الدین یوسف بن على بن مطهر حلّى از دانشمندان و علماى برجسته و نامدار و داراى مقام علمى و اجتماعى عصر خود بوده است. او خواندن و نوشتن را در مکتب خانه آموخت. ادبیات عرب، علم فقه، اصول، حدیث، کلام و قواعد آن را نزد پدر و دایى گرامی خود (محقق حلی) و سایر علمای بزرگ آن منطقه، فرا گرفت. تیزهوشى و تلاش او، خیلی زود او را به حلقۀ درس بزرگان آن زمان رسانید. او نزد اساتید بزرگوار برجسته علوم عقلى؛ منطق، فلسفه، هیئت و علوم دیگر را خواند تا این که در زمرۀ علما قرار گرفت و در سنین جوانى بر بسیارى از آنها تَفَوُّق و برتری یافت. دربارۀ تعداد کتاب، رساله ها و نوشته هاى علامه، دیدگاه هاى مختلفى وجود دارد. برخى ۶۰، بعضى ۹۵ و بعضى افزون بر ۱۲۰ و حتی بالغ بر ۵۰۰ جلد کتاب و رساله را به او نسبت مى دهند. محققان، تعداد ۱۰۱ جلد از این کتاب ها را به طور یقین به او منتسَب مى دانند. همچنین وی شاگردان زیادى را تربیت کرده است. بنابر برخی نقل ها، نزدیک به ۵۰۰ مجتهد از درس او فارغ التحصیل شده اند. مهم ترین آنها فرزند بزرگوارش فخر المحققین است. او از جمله شخصیت هایی است که مسئولیت حفظ و گسترش مکتب شیعه را به عهده گرفته با مناظرات بسیار قوی، مستَدَلّ و منطقی خود، مخالفان را از سر راه برداشت و مذهب حقه شیعه را ترویج کرد. مهم ترین اقدام تاریخی علامه حلی که بسیار اقدام برجسته و قابل توجهی در طول تاریخ شیعه است؛ نفوذ در دربار الجایتو (سلطان محمد خدابنده)، پنجمین ایلخان مغول و شیعه نمودن وی بود. به برکت شیعه شدن او، مذهب شیعه در ایران، گسترش یافت.

در این مقاله، از زندگینامه علامه حلی سخن به میان می آید. علامه حلی نادره زمان که باعث افتخار بنی نوع انسان است که در علم و فضیلت، کرامت و شرافت، ورع و تقوی، دانش و بینش در جهان بی نظیر است . همچنین داستان زیارت امام زمان در این مقاله ذکر شده است.

مثنوی حاصل یک عمر تلاش برای درک، شناخت و یافتن معارف والای اسلامی است. احاطه گسترده مولانا جلال‌الدین محمد بلخی خراسانی به مبانی عرفان و تصوف اصیل اسلامی و تحقق وی به آداب سلوک معنوی که جای جای این کتاب نشان از آن دارد، و علاوه بر این آگاهی از سایر علوم عقلی و نقلی، همه و همه در به وجود آوردن مثنوی نقش داشته‌اند. مثنوی تنها یک کتاب ادبی یا عرفانی نیست، بلکه کتابی است که قرآن را در قالب شعر، تمثیل، برهان و عرفان تفسیر می‌کند. هنر مولانا در آن است که زلال معارف اسلامی را با عطر ادب ایرانی آمیخته و به تشنگان حقایق و سالکان طریق کمال عرضه می‌کند. مثنوی کتابی است که مورد توجه همه اقشار واقع شده است به خصلت‌های بشر و روحیات انسان و مسائل روانی و اجتماعی بشر به ظرافت خاصی نگریسته است. و گهگاه نگاه‌ها و موضع‌های شخصی مولوی نیز در آن دیده می‌شود. با مطالعه مثنوی مشاهده می‌شود که باورهای کلامی مولوی در بسیاری از موارد با باورهای کلامی اشاعره مطابقت داشته و مغایر با باورهای کلامی شیعه امامیه می‌باشد با دقت در مفاهیمی چون توحید الهی، رویت سعیده، ذات وصفات الهی، قدم وحدوث قرآن، عدل الهی، جبر واختیار(توحید افعالی) ، قضا وقدر و... در مثنوی مشاهده می‌شود که مولوی با صرف نظر از برخی باورها که نشات گرفته از عرفان اوست پیرو عقاید کلامی اشاعره و اهل سنت و جماعت است. مطالعه مثنوی همیشه دغدغه‌ی خاطری برای اینجانب به وجود می‌آورد و آن تضادها و تعارض‌هایی بود که میان برخی از مفاهیم مذهبی در مثنوی و اعتقادات مذهبی شیعی وجود داشت. و در ذهن مشغولیت‌هایی ایجاد می‌کرد. آیا این تعارضات وجود دارد و اگر وجود دارد چگونه مثنوی همچنان محبوب و پذیرفته است وچگونه همچنان در قلب من جای دارد. همین دغدغه عاملی شد که به مطالعه‌ی شرح‌ها و نوشته‌هایی درباره‌ی مثنوی بپردازم و شناخت و جمع میان این تفاوت‌ها، انگیزه‌ی انتخاب این موضوع برای کار در مرحله‌ی پایان‌نامه شد.‌بسیاری از صاحب نظرانبه بررسی و تفسیرکلامی ابیات مثنوی پرداخته‌اند، از جمله شرح مثنوی شریف اثر بدیع الزمان فروزانفرشرح مثنوی شرح نیکلسون بر مثنوی اثر رینولد الین نیکلسون تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی اثر علامه محمد تقی جعفری و شرح مثنوی حلبی همچنینمی‌توان به مقالات زیر نیز اشاره کرد. مقاله توحید افعالی درعرفان مولوی و کلام اشعری نوشته مرتضی شجاری، قضا و قدر در مثنوی نوشته ناصر نیکوبخت، چگونگی بازتاب مساله کلامی جبرواختیار در مثنوی مولوی سبب ومسبب از دیدگاه جبر عارفانه مولوی نوشته محمد فولادی و محمدرضا یوسفی مولوی و حل معمای جبر و اختیار در مکتب عشق نوشته ناصر نیکوبخت . اما در تمامی این کتابها و مقاله ها بیشتر آرای کلامی مولوی آورده شده و به مقایسه آرای کلامی مستخرج از مثنویبا عقاید بزرگان شیعه اثنی عشری پرداخته نشده‌است، در این پایان سعی شد که ابتدا اعتقادات کلامی بروز یافته در مثنوی استخراج شود وسپس با اعتقادات شیعی مقایسه شود. روش انجام کار روش کلید واژه ای– مفهومی استبه این صورت که در یک موضوع خاص مثلا حدوث و قدم قرآن سعی شده است تمامی ابیاتی که در آنها کلمه‌های مربوط به حدوث و قدم قرآن، به کاررفته‌است گرد‌آوری شود و علاوه بر این با مطالعه مثنوی، مفاهیمی که به این موضوع مربوط است بررسی گردد. تا اطلاع جامعی از این مفهوم کلامی در مثنوی به دست بیاید. پس از بررسی عقاید مولوی در یک موضوع خاص به مقایسه آن عقاید با عقاید کلامی علامه حلی که از بزرگان شیعه اثنی عشری است پرداخته شده‌است. به این علت علامه حلی جهت مقایسه انتخاب شده است کهاولا نزدیک به عصر مولوی است وثانیا علامه توانست تا با استدلال‌ورزی و خردگرایی، منظومه? فکر شیعه را انضباط بخشد. او در مواجهه با دو جریان اعتزالی و اشعری، شیوه‌ای خردپذیر را در معرفی مکتب تشیع برگزید.منظومه? فکر شیعی به واسطه? متفکرانی برجسته بنا شده است. افرادی که تأمل در دینداری کرده‌اند و فهمی شیعی از مکتب اسلام را عرضه کرده‌اند. شاید پیش از آن‌ها، مکتب فکری شیعه انضباط و نظم کمتری داشت. علامه حلی از آن جمله متفکرانی است که مباحث عقیدتی در فکر شیعه را نظم و نسق بخشیده است. وی در مباحث مختلف اعتقادی وارد شده و صورت منضبطی از اندیشه شیعی را ارائه کرده است.پس ازبررسی عقاید علامه حلی ومولوی،به این موضوع پرداخته شده که چرا با وجود اینهمه افتراق و تفاوت در عقاید مولوی با عقاید علامه حلی کتاب مثنوی اینهمه مورد توجه گروههای مختلف با عقاید مختلفقرارگرفته است؟و پاسخ بسیار روشن است مثنوی دارای وسعت مفاهیم و معانی است و زاویه‌های متعددی را دارد که هرکس، با هر عقیده و جناحی بالاخره اشتراکاتی با مثنوی درک می‌کند. این پایان‌نامه در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول که مربوط به پورپوزال است به بیان مسئله، سوالات اصلی تحقیق، فرضیه‌ها و پیشینه تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم فصل تعریف‌ها و مفاهیم است و به ذکر توضیحاتی درباره‌ی کلام و عرفان پرداخته شده است. در فصل دوم عقاید کلامی سه فرقه بزرگ اشاعره، معتزله و شیعه اثنی عشری به اختصار آورده شده و توضیحی مختصر در مورد عرفا و فرقه مولویه که به مولوی منسوب است داده شده است در فصل سومبه زندگی نامه علامه حلی ومولوی وهم چنین بررسی عقاید کلامی آنها پرداخته شده است فصل چهارم که اصلی‌ترین فصل پایان نامه است فصلی است که در آنمفاهیم استخراج شده از مثنوی با دسته بندی اعتقادی مطرح شده است.و با توجه به اشعار و شواهد مثال‌های مستخرج باروش کلیدواژه ای- مفهومی به مقایسه عقاید کلامی مولوی با علامه حلی پرداخته شده است در فصل پنجم هم نتایج تحقیق ذکر شده و به یکی از سوال‌های تحقیقکه در مورد علت پذیرش مولویدر میان ایرانیان و عقاید مختلف است پاسخ‌هایی داده شده است.

عصر ایلخانی از مهمترین دوره ها در سرزمین‌های اسلامی به ویژه ایران به شمار می رود، زیرا با هجوم مغولان به رهبری چنگیز خان، این سرزمین‌ها در بحران فرورفت.حملهمغول به ایران سبب سقوط اسماعیلیان و خلافت عباسی گردید. در این میان بسیاری از مراکز علمی، تمدنی و اقتصادی با چالش دیگری روبرو شدند و شیعه با تلاش و مدیریت بزرگانش از فرصت پیش‌آمده بهره فراوانی برد. در این دوره، عده قابل‌توجهی از عالمان شیعی(محقق حلی، سید بن طاووس، این میثم بحرانی و...) وارد مسائل سیاسی- اجتماعی شدند و تأثیر بسیاری بر ایلخانان و مغولان گذاشتند و توانستند سبب رونق تشیع شوند. از جمله نامدارترین علمای عصر ایلخانی،خواجه نصیرالدین بود کهتوانست به کمک علم و سیاست و دین و اخلاق و هم چنین تلفیق تدبیر، علم و دانش را ترویج دهد و توانست خدمات ارزنده‌ای جهت گسترش حیات تشیع انجام دهد زیرا در زمانی که افراد به فکر حفظ جان و مال خود بودند این دانشمند بزرگوار در فکر حفظ علم و دانش به‌جامانده از گذشتگان بود و با تلاش زیاد توانست در مراغه رصدخانه و دانشگاه و کتابخانه بزرگ تأسیس کند و دانشمندان و دانش‌پژوهان بسیاری را از سایر سرزمین ها جذب کند و در این کار توفیق بسیاری کسب نمود.علامه حلی (726-648) یکی دیگر علمای تاثیرگذار عصر ایلخانی است. وی با حضور در اردوی خان مغول و مناظرات و مباحثات علمیشبا علمای فرق مذهبی در حضور سلطان، نقش به سزایی در گرایش سلطان به مذهب تشیع داشته است .تمامی این خدمات موجب گسترش حیات سیاسی- اجتماعی شیعیان و رشد فزاینده تألیفات کتب و رساله‌های مختلف در علوم متفاوت توسط دانشمندان شیعی در عصرایلخانی شد.