جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دعا در سیره معصومین از جایگاه والایی برخوردار است، آنچه که در روایات به ما رسیده است دعا مغز عبادت و بهترین عبادات می باشد، امامان شیعه خود نیز از پیشتازان دعا می باشند. صحیفه سجادیه نیز نمونه بارزی از توجه اهل بیت(علیهم السلام) به دعا می باشد. از این رو شیعیان نیز به پیروی از امامان خویش روی به دعا و نگارش آن آوردند. شیعیان از زمان حضور اهل بیت(علیهم السلام) به جمع آوردی ادعیه پرداختند. به عنوان نمونه در مکتب بغداد یونس بن عبد الرحمن و شاگر ایرانی وی احمد بن عبدالله بن مهران کرخی معروف به ابن خانبه ، دو کتاب ارزشمند تالیف کردند. ارزش واهمیت این کتب از آن جهت است که به محضر دو تن از امامان(علیهم السلام) عرضه شد و آن را تایید کردند. امام عسکری(علیه السلام) وقتی یونس کتاب را به حضرت عرضه کرد به او فرمودند:« اعطاه الله بکل حرف نورا یوم القیامه». نگارش ادعیه نزد شیعه ادامه یافت و کتب متعددی تالیف شد.هر چند از این آثار تعداد کمی باقی مانده است و اکثر آنها از بین رفته است. سید بن طاووس از جمله کسانی است که با توجه به کتابخانه بزرگی که در اختیار داشته است از کتب ادعیه پیشینیان بهره برده و در کتب خود از آنها نقل می کند. بنا به گفته سید بن طاووس تا قبل از سن 62سالگی بیش از 70 جلد کتاب ادعیه در کتابخانه وی بوده است. سید بن طاووس از جمله شخصیت هایی است که نقش به سزایی در نگارش و ترویج ادعیه در شیعه ایفا کرده است. وی از جمله کسانی است که بیشترین تالیف را در زمینه ادعیه دارد. آقا بزرگ تهرانی تعداد تالیفات سید بن طاووس در زمینه دعا را هفده کتاب و رساله می داند. به اعتقاد او بیشتر اصول و کتاب های دعایی شیعه در آتش سوزی های محله کرخ بغداد به خصوص کتابخانه جندی شاپور بن اردشیر به هنگام استیلای ترکان سلجوقی از میان رفت، و اهمیت آثار سید بن طاووس گردآوری دوباره ادعیه و اوراد و اعمال و ساعات و ایام از منابع متعدد و تنظیم و ارائه مجدد آنهاست. سید بن طاووس جایگاه دعا را به شیعه به صورت جدی و برجسته نشان داد.هر چند این کار قبل از سید توسط برخی دیگر هم انجام شده بود، به عنوان نمونه جناب شیخ طوسی با نوشتن کتب ادعیه از جمله مصباح المتهجد،هدایه المسترشد وبصیره المتعبد، جایگاه ادعیه را نزد شیعه پر رنگ تر نشان داد، اما سید این مسئله را توسعه داد و با هدفی که داشت به تکمیل مصباح پرداخت و 10 جلد کتاب ادعیه تالیف کرد. کار مهمی که سید انجام داد آن بود که نشان داد که ادعیه جزء آموزه های بنیادین شیعه است. همچنین وی نقش دعا در سلوک و رشد انسان را به خویی نشان داده است. حال آنچه که مسئله است،اینست که ویژگی های شخصیتی سید چیست و چه عواملی باعث شده است سید روی به نگارش ادعیه بیاورد؟ سید در نگارش و نقل احادیث ، مخصوصا احادیث ادعیه ای چه جایگاهی دارد؟ مسئله دیگر روش سید در نگارش ادعیه و تفاوت آن با ادعیه نگاران پیشین می باشد. سید چه روشی اتخاذ کرده است؟چه مسائلی مطرح کرده که دیگران مطرح نکرده اند؟ منابعی که سید استفاده کرده، چه منابعی می باشد؟ و نیز مبانی سید به طور گزینشی پرداخته خواهد شد .

از برکات و ثمرات عینی حدیث ثقلین -که گویای همراهی و همتایی ابدی قرآن و عترت است- وجود متکثر و متنوع آیات قرآن در متن ادعیه معصومان(ع) است. این استنادات و استشهادات متکثر و متنوع از ناحیه مبارک ایشان: آن‌هم با اسلوب‌های متنوع و بدیع آن، قطعاً بدون روش و اصول نیست و آن بزرگواران به شکلی روش‌مند و اصول‌مدار در دعاهای خود، از آیات قرآن استفاده نموده‌اند. از آنجا که به‌تصریح قرآن، عینیت‌بخشی به معارف قرآن -به معنای ورود تمام و کمال قرآن در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها- و تحقق تربیت قرآنی در متن جامعه، مأموریت اصلی ائمه هدی(ع) است؛ و حضرات معصومین(ع) هم با همین رویکرد، در دعاهای خود استنادات قرآنی متکثر و متنوع داشته‌اند، استخراج اصول و روش‌های عینیت‌بخشی به معارف قرآن در ادعیه مأثوره با هدف الگوسازی آن برای استفاضه بیشتر از آموزه‌های وحی، مسئله محوری این پژوهش گردیده است. بازشناسی اصول و روش‌های استنادات قرآنی در ادعیه مأثوره، امکان الگوبرداری ما را از نحوه‌های عینیت‌بخشی نظری و عملی معارف قرآن فراهم می‌آورد. در فرایند استخراج این اصول و روش‌ها، آثار دعایی سید بن طاووس به‌ویژه کتاب اقبال‌الأعمال، به‌عنوان مرجع و منبع علمی این پژوهش مورد استفاده و استفاضه است. انتخاب این آثار به‌ویژه کتاب اقبال الاعمال به دلیل اعتبار، جامعیت و مرجعیت آن و جایگاه بسیار شاخص آن در بین همه کتب ادعیه می‌باشد.

(از مجموعۀ 7 جلدی)موضوع اصلی این کتاب که به زبان عربی است اصول اعتقادی اسلام بوده که با تاکید بر آیات قرآن کریم، روایات و حکایات متعدد درج شده است .جلد سوم از مجموعه حاضر مباحثی از این قبیل را شامل می‌شود" :حقیقت جن، فرشته و ویژگی‌های آن"، خلقت حضرت آدم و حوا و رانده شدن از بهشت، اقسام نسخ، احضار روح، برزخ و روح، حقیقت روح، فرق بین نفس و روح، اخباری درباره امام زمان (عج)، حیاه خضر، خواب طولانی اصحاب کهف، و قصه دقیانوس .در پایان کتاب فهرست کاملی از موضوع، آیات قرآن، روایات، اماکن، اعلام، کتب و مصادر به چاپ رسیده است .

کتاب حاضر مجلد سوم از مجموعه چند جلدی "مناظرات في الإمامة" که به بیان مناظرات انجام شده حول و حوش مسئله امامت ، می باشد. در کتاب حاضر مناظرات بسیاری از جمله امام علی ، امام حسن و حسین، شیخ صدوق ، شیخ مفید، دکتر تیجانی ، سلمان فارسی ، فاضل مقداد، ابوذر غفاری ، هشام بن حکم، شیخ مفید، ابن ابی الحدید، علامه حلی و... درباره امامت ذکر می شود.

شرحی بر دعای عرفه امام حسین «ع» اصل موضوع این کتاب شریف مسئله:(قرآن و عترت) و خداشناسى از دیدگاه امام حسین(ع) است باآنکه کل مطالب آن شرحى بر دعاى عرفه امام حسین(ع) مى‏باشد و مطالب در همین زمینه باید ارائه شود، ولى بطور کلى گفته مى‏شود در باره تمام ادعیه که از ائمه هدى سلام‏اللَّه‏علیهم اجمعین رسیده تا کنون کتابها و مقالات بسیارى نوشته شده است. از نظر وجه تسمیه کتاب به نام وصال‏العارفین قابل تذکر است آن است که: اگر در سیاق کلام در این دعاى شریف دقت کامل حاصل شود خواهید دریافت که بیانات امام (ع) در چه سطح والاى عرفانى است، مطالب آن دعا همانطور که در شرح متن خاطر نشان شده است تمام اشاره به نکات برجسته اصول عقاید به خصوص، مراتب توحید، توحید ذات، توحید صفات، توحید افعال و توحید عبادات است و مهم این است که اظهار این بیانات همه در مراتب دقیق و لطیف مقامات عرفانى است،بطورى که سالکان الى‏اللَّه و طالبین به وصال قرب حق را به سر منزل مقصود مى‏رساند و اهل عرفان و خداجویان را به مقامات معارف الهى آشنا مى‏سازد.

مدرسه‌ کلامی حله، از کانون‌های علمی شیعی به‌شمار‌ می‌رود که در خلال قرن‌های ششم تا هشتم، علمای بسیاری در آن بالیدند. سید‌ بن ‌طاووس (م 665) و ابن ‌فهد ‌حلی (م 841)، دو تن از متکلمان در مدرسه حله هستند. حیات آن‌ها در دو برهه‌ زمانی متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که سید‌ بن ‌طاووس در پایان عصر خلافت عباسی و آغاز حکومت ایلخانان مغول می‌زیست که در اندیشه سیاسی شیعه، جائر خوانده‌ می‌شدند؛ اما ابن ‌فهد ‌حلی حدود دو قرن بعد، در دوره‌ای که این حکومت‌های جائر متلاشی شده، حکومت‌های ملوک الطوایفی سر‌برآورده و شمار شیعیان نسبت به قبل فزونی ‌یافته ‌بود، متولد ‌شد. این اختلاف زمانی سبب ‌شد که این دو اندیشمند شیعی در عین حال که هر دو پیرو جریان فقهی - کلامی در مکتب حله بودند، اندیشه‌های سیاسی متمایزی داشته باشند و نوع خط مشی آنان در برخورد با حاکم جائر متفاوت باشد. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی انجام‌ شده‌ است، با به‌کارگیری منابع کتابخانه‌ای و نقد گزارش‌های موجود در آنها، به بررسی تطبیقی اندیشه‌ سیاسی سید بن‌ طاووس و ابن ‌فهد ‌حلی پرداخته‌ایم.

مطابق با تصویری که توماس کوهن در کتاب ساختار انقلاب‌های علمی از مرحله «بحران علمی» و در نتیجه «تغییر پارادایم» ارائه می‌کند، همیشه در فرایند تغییر مکتب و جایگزینی آن با مکتبی دیگر شاهد برخی مقاومت‌ها هستیم و به همین دلیل در عصر بحران علمی گاه شاهدیم که انبوهی از نظریات تولید می‌شوند. این سیر تحولات را در فرایند تغییر و جایگزینی مکاتب حدیثی امامیه، از جمله جایگزینی مکتب حلّه با مکتب بغداد در نیمه دوم قرن هفتم، نیز شاهدیم. بعد از ابن‌ادریس حلّی و با آشکار شدن نقاط ضعف فقاهت مکتب بغداد، الگوی مکتب بغداد در مواجهه با سنت (عدم حجیت اخبار آحاد) با چالش‌های جدی روبه‌رو شد و فقهای متعددی با الگوی کلان فکری این مکتب مخالفت کردند. در این بین برخی، مثل محقق حلّی در المعتبر، سعی کردند با ایجاد اصلاحاتی در این مکتب، توسعه‌ای را در پذیرش روایات قائل شوند و ضعف‌های نظریه مکتب بغداد را برطرف کنند. برخی دیگر نیز، مثل علی بن‌طاووس، احمد بن‌طاووس، فاضل آبی و محقق حلّی در معارج الاصول، نظریه حجیت اخبار آحاد را در مقابل نظریه مکتب بغداد طرح‌ریزی کردند تا اینکه علامه حلّی در آثار خود ادله متعدد عقلی و نقلی بر حجیت اخبار آحاد ارائه می‌دهد. به دلیل قوت استدلال او، مکتب حلّه با نام وی در بین امامیه شهرت می‌یابد.

سیّد بن طاووس در ساحتِ دینی، بیشتر به عالمی که در جمع آوریِ ادعیه نقش داشته است، شناخته می‌شود و آموزه‌های معرفتیِ بسیار ارزندۀ او که در کتابهایش مورد اشاره قرار گرفته، مغفول مانده است. مباحثی که وی در زمینۀ معرفت فطری خداوند، آیتیّتِ نفس در معرفه‌الله و دعوت به واقع گرایی به جای ذهن گرایی مطرح کرده است، در کنارِ آسیب شناسیِ روشها و رویکردهای متکلّمان و فلاسفه که در قالبِ نقدهای وی بر مناقشات و مخاصماتِ غیر ضروریِ متکلّمان و رویکردِ شبهه محور آنان در مباحث معرفتی قابل ملاحظه است، برخی از دیدگاههایِ سیّدبن طاووس را در موضوعات معرفت شناختی آشکار می‌سازد.

اللهوف سیدبن‌طاووس از جمله مقاتل حضرت سیدالشهداء7متعلق به قرن هفتم هجری ‌است که بر روند مقتل‌نگاری و مقتل‌خوانی‌های پس از خود اثری شگرف گذاشته ‌است. پژوهش پیش‌رو با رویکردی «تحلیلی ـ انتقادی» به نقد و آسیب‌شناسی رویکردها، پیش‌فرض‌ها و انگاره‌های اثرگذار در گزارشگری سیدبن‌طاووس و تحریف­ها و متفرّدات روایی موجود در این کتاب پرداخته‌ است. بر اساس یافته­ها، تسامح‌گرایی، باورمداری و تأویل‌گرایی سیدبن‌طاووس بر گزینش روایات اللهوف حاکم بوده و نیز علی‌رغم شخصیت علمی و معنوی سیدبن‌طاووس که مهم‌ترین عامل شهرت کتاب مزبور ‌است، گزارش­های نقل شده در آن، در مواردی با سنّت، عقل، وقایع مسلّم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار و یا غیرمقبول ‌است؛ زیرا برگرفته‌ از آن چیزی بوده که در میان عوام شیوع داشته و بدین‌روی عملکرد او بسان محدّثان و تاریخ‌نگاران نبوده ‌است.

از جمله متکلمین قرن هفتم سید بن طاووس است، که در کنار شیخ طوسی، شیخ مفید و خواجه نصیر به عنوان یکی از شخصیت‌های تأثیر گذار در دانش کلام مطرح می‌باشد. و آثار متعددی در خصوص مباحث کلامی تألیف نموده است. آنچه که در آثار ایشان بسیار بارز است، توجه درخور به منابع نقلی است که برجسته‌ترین شاخصه استنباطی ایشان در پژوهش‌های کلامی است. و در روش شناسی کلامی سید بن طاووس در دانش کلام جایگاه ویژه‌ای دارد؛ این پژوهش درپی کشف روش-شناسی کلامی آثار سید بن طاووس است و تلاش می‌کند تا در محورهای استنباط، تبیین، تثبیت و تنظیم، پاسخ به شبهات و رد عقاید معارض پیش رود. به این معنا که برای استنباط آموزه‌های اعتقادی از چه روش‌هایی بهره‌مند شده‌اند. ودر دوره پر آشوب حیات خویش برای مقابله با شبهات و عقاید مخالف دین چگونه آموزه‌های استنباط شده را برای مخاطب ارائه نموده است. این امر یعنی کشف روش‌شناسی علمای دانش کلام یکی از ضروریات دانش کلام است و از جمله نکات با اهمیت، تأثیر اندیشه‌های سید بن طاووس بر سیر این دانش است که بسیار مشهود بوده . برای نمونه، تأثیر اندیشه‌های ایشان را می‌توان در آثار شهید اول، علامه مجلسی و علامه امینی مشاهده نمود. پیش فرض ما با توجه به آثار ایشان در خصوص نقل احادیث و بیان ادعیه از ائمه معصومین علیهم السلام آن است که ایشان هرگز از نقل چشم پوشی نکرده‌اند و نقل همواره محور استنباط مسائل اعتقادی نزد ایشان بوده است. این نقل است، که موجبات هدایت عقل انسان را فراهم می‌نماید. اما این به معنای کنار گذاشتن عقل و عدم حجیت آن در روش‌های عقلی نیست. عقل سلیم نزد ایشان از حجیت برخوردار بوده و از نگاه او وجود گنجینه فطری انسان و وجدانیات اوست که می تواند او را به سمت معرفت الهی رهنمون نماید. ایشان برای دفاع با توجه به اشرافی که بر منابع اهل سنت داشته‌اند با طرح سوالات متعدد و بیان احادیث از مسلمات آنان اقدام به تبیین، تنظیم، تثبیت، پاسخ به شبهات و رد عقاید معارض کرده اند. و البته برای تدوین روش‌شناسی کلامی جناب سید بن طاووس نیاز است، تا با مراجعه به آثار کلامی ایشان روش ایشان را در استنباط و دفاع کشف نمود.