جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در عصر کنونی، پژوهشگران غیر مسلمان زیادی که به آنان مستشرق گفته می‌شود، پدیدار شده‌اند که با تکیه بر روش‌های رایج در سرزمین خودشان کتاب‌هایی درباره اسلام و مسلمانان تألیف کرده‌اند بدون این‌که آن روش‌های مورد استفاده در کتاب‌هایشان را بیان کنند، اما کسی که کتاب‌های آنان را می‌خواند و دنبال می‌کند، متوجه می‌شود که آن‌ها تحت تأثیر محیط‌هایی که در آن بزرگ شده‌اند، رویکردهای متعددی را دنبال کرده‌اند. آنها در ارزیابی‌هایی که از اسلام و شخصیت‌های اسلامی ارائه داده‌اند به سه گروه موافق، مخالف و منصف تقسیم شده‌اند. از جمله شخصیت-های اسلامی که این مستشرقان به آن‌ها پرداخته‌اند، امام علی علیه السلام پسر عموی پیامبر (ص) و همسر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است. آنان به موضوع خلافت و مهمترین رویدادهایی که خلافت ایشان به همراه داشت از جمله جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین، یا به عبارت دیگر جنگ جمل، صفین و فتنه خوارج پرداخته‌اند. پژوهشگران مسلمان در ارزیابی خود از این مستشرقان نظرات مختلفی دارند. برخی از این پژوهشگران به تلاش‌های علمی آنان را در غنی سازی کتابخانه‌های غربی و عربی و إحیاء میراث عربی و اسلامی اذعان داشته‌اند، در حالی که برخی دیگر آنها را به دسیسه و تلاش برای تحریف دین و تاریخ اسلام متهم کرده‌اند. با توجه به آن‌چه گذشت، این پژوهش که از مقدمه، سه فصل و نتایج تشکیل شده است به بررسی آراء مستشرقان درباره خلافت امام علی علیه السلام و رویدادهای زمان خلافت آن حضرت می‌پردازد، اما از آنجا که از بین مستشرقان ویلفرد مادلونگ به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است، بیشتر تمرکز این پژوهش بر آراء او قرار گرفته است. لذا در طول این پژوهش آراء آن‌ها را ذکر خواهیم نمود و در صورت ایجاب، به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. همچنین در این پژوهش سعی شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود: ارزیابی نظرات مستشرقان، خصوصا ویلفرد مادولونگ درباره خلافت امام علی علیه السلام چیست؟ این پژوهش از روش استقرایی و توصیفی تحلیلی استفاده کرده است و کوشیده مطالب مربوط به خلافت امام علی علیه السلام را استقراء نماید، سپس آن‌ها را از لحاظ تاریخی دسته‌بندی و تحلیل کند. مهمترین نتایج به دست آمده عبارتند از اینکه آراء برخی از مستشرقان درباره امام علی علیه السلام با انصاف همراه است. برخی دیگر از آنان اتفاق نظر داشتند که امام علی علیه السلام در اداره دولت ناموفق بوده و این عدم موفقیت ایشان را ناشی از عدم انعطاف سیاسی ایشان دانسته‌اند. بیشتر پژوهش‌های تخصصی مستشرقان در زمینه خلافت امام علی (ع) چون بر اساس مفاهیم و اصول اشتباه بنا شده بود، جفا و ستم به امام علی علیه السلام است و علت این اشتباهات اصولی آنان پیشینه و عقاید فکری ناشی از عدم اطلاع از وقایع تاریخی و تکیه بر شبهات مطرح شده در منابع اسلامی است. همچنین مشخص شد که ویلفرد مادلونک پژوهشگری است که با انصاف و عدالت بیشتری به خلافت امام علی علیه السلام پرداخته است، زیرا او با تفصیل و روشنگری به این موضوع پرداخته است که مستشرقان کمی چنین عمل کرده‌اند.

این پژوهش با رویکردی تحلیلی ـ توصیفی و بر پایه‌ی منابع معتبر اسلامی تدوین شده و هدف آن، واکاوی و تحلیل محتوایی القاب و عناوینی است که درباره‌ی امام علی (ع) در منابع اهل سنت نقل گردیده است. این عناوین، نه صرفاً القابی تشریفاتی یا تاریخی، بلکه بازتابی از حقیقت وجودی آن حضرت و بیانگر نقش چندبعدی او در عرصه‌های گوناگون دین، جامعه، و اندیشه اسلامی هستند. بررسی دقیق این القاب نشان می‌دهد که در اندیشه و ادبیات اسلامی، هر عنوان از آن حضرت، تصویری روشن از فضیلت‌های اخلاقی، بینش علمی، عدالت اجتماعی، زهد، شجاعت و رهبری دینی او به‌دست می‌دهد و پیوندی میان مقام انسانی و رسالت الهی ایشان برقرار می‌سازد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که در منابع اهل سنت شخصیت امام علی (ع) با احترام، ستایش و عظمت یاد شده و فضایل علمی، معنوی و اخلاقی ایشان مورد تأیید قرار گرفته است. این هم‌گرایی در توصیف و تحلیل صفات آن حضرت، نشانگر جایگاه فرامذهبی و تاریخی او در میان مسلمانان است. از سوی دیگر، مطالعه و تبیین این القاب می‌تواند گامی مؤثر در بازشناسی جایگاه واقعی امام علی (ع) و بستری برای تقویت گفت‌وگوی علمی و وحدت میان مذاهب اسلامی باشد. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که بازخوانی این مفاهیم در روزگار معاصر می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای احیای اخلاق دینی، عدالت اجتماعی و هویت اسلامی امت مسلمان به شمار آید.

فرهنگ، مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، رفتارها و بایدها و نبایدهایی است که رفتار فرد و جامعه را شکل می‌دهد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. فرهنگ، یکی از مهم‌ترین عوامل در توسعه و اصلاح اجتماعی و سیاسی به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو، همواره مورد توجه پیامبرانالهی و مصلحان اجتماعی بوده است. پیامبر اعظم(ص) در فرآیند تحول فرهنگی، نقطه آغاز را تغییر فرهنگ جاهلی و ایجاد فرهنگ اسلامی قرار داد.از آنجا که امیرالمؤمنین علی(ع) از کودکی تا رحلت پیامبر(ص) همراه آن حضرت بود، بهترین منبع برای شناخت سیره نبوی در تحول فرهنگی، فرمایشات آن بزرگوار است.هدف از این پژوهش، تحلیل و تبیین سیره پیامبر اکرم(ص) در تغییر فرهنگ جاهلی به فرهنگ اسلامی، از منظر امیرالمؤمنین(ع) است.این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی و روایی صورت گرفته است.یافته‌ها نشان می‌دهد که رایج‌ترین باور در میان مردم جزیره‌العرب، شرک و بت‌پرستی بوده است، اگرچه ادیان دیگری مانند یهودیت و مسیحیت نیز در منطقه حضور داشتند و شمار اندکی از افراد بر دین حنیف باقی مانده بودند. پیامبر اکرم(ص) برای مبارزه با شرک، از یک سو مردم را به توحید و یکتاپرستی دعوت کرد و از سوی دیگر مشروعیت شرک را از بین برد. همچنین، باور مردم را نسبت به معاد، نبوت و امامت دگرگون ساخت.در حوزه ارزش‌ها، پیامبر(ص) با طرد ضد ارزش‌هایی چون برتری‌جویی، تعصب، سنگ‌دلی، تکبر، کینه‌توزی و جهل، ارزش‌هایی همچون رفق و مدارا، اخوت، دانش‌دوستی و شایسته‌سالاری را جایگزین ساخت.در حوزه رفتارها نیز، پیامبر(ص) با تحریم رفتارهای جاهلی، اقدام به تأسیس مسجد در مدینه و محوریت بخشیدن به آن در امور فرهنگی نمود؛ همچنین حکومت دینی را تشکیل داد، عدالت را برقرار ساخت، تبعیض در اجرای قانون را نفی کرد، با بدعت‌ها مقابله کرد، احکام الهی را بیان داشت، با خشونت و انتقام‌جویی مبارزه کرد، فرزندکشی را محکوم نمود، شأن و منزلت زنان را ارتقا داد، با خشونت علیه زنان مخالفت نمود، به حسن خلق تأکید ورزید، و در نهایت، در عرصه اقتصاد جاهلی، اقدام به تحریم ربا و احتکار، تأسیس بیت‌المال و وضع مالیات اسلامی نمود.

اخلاق اسلامی یکی از اساسی‌ترین ابعاد دین اسلام است که در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان تأثیرگذار است. از دیدگاه اسلامی، اخلاق نه‌تنها به‌عنوان یک نظام ارزشی برای رفتارهای فردی و اجتماعی شناخته می‌شود، بلکه وسیله‌ای برای نیل به کمال انسانی و قرب الهی نیز به شمار می‌آید. قرآن کریم به‌عنوان اصلی‌ترین منبع معرفتی مسلمانان، اصول و مبانی اخلاقی متعددی را مطرح کرده است که در سیره و گفتار اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز بازتاب یافته است. در این میان، سخنان و خطبه‌های امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، گنجینه‌ای ارزشمند از آموزه‌های اخلاقی است که ارتباط عمیقی با تعالیم قرآنی دارد. اخلاق اسلامی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های بنیادین اندیشه دینی، در طول تاریخ اندیشه اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته است. قرآن کریم به‌عنوان منبع اصلی تعالیم دینی، اصول و مبانی اخلاقی را به‌صورت جامع و نظام‌مند ارائه کرده و این آموزه‌ها در سیره و سخنان پیشوایان دین تجلی یافته‌اند. در این میان، نهج البلاغه اثر ارزشمند گردآوری‌شده از کلام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت اخلاق اسلامی به شمار می‌آید که تعالیم اخلاقی آن ریشه در قرآن کریم دارد.