جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرهنگ، مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، رفتارها و بایدها و نبایدهایی است که رفتار فرد و جامعه را شکل می‌دهد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. فرهنگ، یکی از مهم‌ترین عوامل در توسعه و اصلاح اجتماعی و سیاسی به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو، همواره مورد توجه پیامبرانالهی و مصلحان اجتماعی بوده است. پیامبر اعظم(ص) در فرآیند تحول فرهنگی، نقطه آغاز را تغییر فرهنگ جاهلی و ایجاد فرهنگ اسلامی قرار داد.از آنجا که امیرالمؤمنین علی(ع) از کودکی تا رحلت پیامبر(ص) همراه آن حضرت بود، بهترین منبع برای شناخت سیره نبوی در تحول فرهنگی، فرمایشات آن بزرگوار است.هدف از این پژوهش، تحلیل و تبیین سیره پیامبر اکرم(ص) در تغییر فرهنگ جاهلی به فرهنگ اسلامی، از منظر امیرالمؤمنین(ع) است.این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی و روایی صورت گرفته است.یافته‌ها نشان می‌دهد که رایج‌ترین باور در میان مردم جزیره‌العرب، شرک و بت‌پرستی بوده است، اگرچه ادیان دیگری مانند یهودیت و مسیحیت نیز در منطقه حضور داشتند و شمار اندکی از افراد بر دین حنیف باقی مانده بودند. پیامبر اکرم(ص) برای مبارزه با شرک، از یک سو مردم را به توحید و یکتاپرستی دعوت کرد و از سوی دیگر مشروعیت شرک را از بین برد. همچنین، باور مردم را نسبت به معاد، نبوت و امامت دگرگون ساخت.در حوزه ارزش‌ها، پیامبر(ص) با طرد ضد ارزش‌هایی چون برتری‌جویی، تعصب، سنگ‌دلی، تکبر، کینه‌توزی و جهل، ارزش‌هایی همچون رفق و مدارا، اخوت، دانش‌دوستی و شایسته‌سالاری را جایگزین ساخت.در حوزه رفتارها نیز، پیامبر(ص) با تحریم رفتارهای جاهلی، اقدام به تأسیس مسجد در مدینه و محوریت بخشیدن به آن در امور فرهنگی نمود؛ همچنین حکومت دینی را تشکیل داد، عدالت را برقرار ساخت، تبعیض در اجرای قانون را نفی کرد، با بدعت‌ها مقابله کرد، احکام الهی را بیان داشت، با خشونت و انتقام‌جویی مبارزه کرد، فرزندکشی را محکوم نمود، شأن و منزلت زنان را ارتقا داد، با خشونت علیه زنان مخالفت نمود، به حسن خلق تأکید ورزید، و در نهایت، در عرصه اقتصاد جاهلی، اقدام به تحریم ربا و احتکار، تأسیس بیت‌المال و وضع مالیات اسلامی نمود.

این پژوهش با رویکردی تحلیلی ـ توصیفی و بر پایه‌ی منابع معتبر اسلامی تدوین شده و هدف آن، واکاوی و تحلیل محتوایی القاب و عناوینی است که درباره‌ی امام علی (ع) در منابع اهل سنت نقل گردیده است. این عناوین، نه صرفاً القابی تشریفاتی یا تاریخی، بلکه بازتابی از حقیقت وجودی آن حضرت و بیانگر نقش چندبعدی او در عرصه‌های گوناگون دین، جامعه، و اندیشه اسلامی هستند. بررسی دقیق این القاب نشان می‌دهد که در اندیشه و ادبیات اسلامی، هر عنوان از آن حضرت، تصویری روشن از فضیلت‌های اخلاقی، بینش علمی، عدالت اجتماعی، زهد، شجاعت و رهبری دینی او به‌دست می‌دهد و پیوندی میان مقام انسانی و رسالت الهی ایشان برقرار می‌سازد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که در منابع اهل سنت شخصیت امام علی (ع) با احترام، ستایش و عظمت یاد شده و فضایل علمی، معنوی و اخلاقی ایشان مورد تأیید قرار گرفته است. این هم‌گرایی در توصیف و تحلیل صفات آن حضرت، نشانگر جایگاه فرامذهبی و تاریخی او در میان مسلمانان است. از سوی دیگر، مطالعه و تبیین این القاب می‌تواند گامی مؤثر در بازشناسی جایگاه واقعی امام علی (ع) و بستری برای تقویت گفت‌وگوی علمی و وحدت میان مذاهب اسلامی باشد. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که بازخوانی این مفاهیم در روزگار معاصر می‌تواند الگویی الهام‌بخش برای احیای اخلاق دینی، عدالت اجتماعی و هویت اسلامی امت مسلمان به شمار آید.

اخلاق اسلامی یکی از اساسی‌ترین ابعاد دین اسلام است که در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان تأثیرگذار است. از دیدگاه اسلامی، اخلاق نه‌تنها به‌عنوان یک نظام ارزشی برای رفتارهای فردی و اجتماعی شناخته می‌شود، بلکه وسیله‌ای برای نیل به کمال انسانی و قرب الهی نیز به شمار می‌آید. قرآن کریم به‌عنوان اصلی‌ترین منبع معرفتی مسلمانان، اصول و مبانی اخلاقی متعددی را مطرح کرده است که در سیره و گفتار اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز بازتاب یافته است. در این میان، سخنان و خطبه‌های امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، گنجینه‌ای ارزشمند از آموزه‌های اخلاقی است که ارتباط عمیقی با تعالیم قرآنی دارد. اخلاق اسلامی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های بنیادین اندیشه دینی، در طول تاریخ اندیشه اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته است. قرآن کریم به‌عنوان منبع اصلی تعالیم دینی، اصول و مبانی اخلاقی را به‌صورت جامع و نظام‌مند ارائه کرده و این آموزه‌ها در سیره و سخنان پیشوایان دین تجلی یافته‌اند. در این میان، نهج البلاغه اثر ارزشمند گردآوری‌شده از کلام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت اخلاق اسلامی به شمار می‌آید که تعالیم اخلاقی آن ریشه در قرآن کریم دارد.