جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دوران مدرن، دو بحران بنیادین توجه و لزوم پرداختن به قوانین را بیش از پیش مطرح ساخت. بحران نخست، «جنگ‌های مذهبی و داخلی» در اروپا بود و بحران دوم، «استبداد و ستمگری» نظام‌های سیاسی بود. منتسکیو یکی از اندیشمندانی بود که به تأمل در آن بحران‌ها و ارائه‌ی راه‌کار برای ترمیم و اصلاح این بحران‌ها پرداخت. چنان ‌که می‌توان او را مایه‌ورترین متفکری دانست که با انقلاب کپرنیکی در فلسفه‌ی سیاسی و حقوق به تدوین بنیادهای مفهومیِ تفکیک قوا با نظر به قانون اساسی انگلستان همت گمارد. منتسکیو، نویسنده‌ای معتدل و محافظه‌کار بود که پیش و بیش از آن که بر هموطنانش اثرگذار باشد بر روشنگری، پدران بنیانگذار و نویسندگان مقالات فدرالیست امریکا، مهمترین اثر کلاسیک برخاسته از فلسفه سیاست امریکایی، تاثیر نهاد تا جایی که مقالات فدرالیست تماما طنینی منتسکیویی یافت. بر این اساس، مقاله حاضر در پیِ نشان‌دادن تأثیر آموزه های منتسکیو بر اندیشه نویسندگان مقالات فدرالیست است که چگونه به استقرار حکومت قانون در نخستین جمهوری دموکراتیک در دوران مدرن انجامید. چنین فهمی به ما یاری می‌رساند تا به برداشت دقیقتری از اهمیت این تاثیرگذاری در دوران مدرن دست یابیم.

ترجمه ماشینی : این فیلسوف پیشگام مارکسیست ارزیابی های منحصر به فردی از نظریه پردازان اصلی سیاسی ارائه می دهد. در دو مقاله اول این کتاب، لویی آلتوسر کار دو تن از بزرگترین متفکران عصر روشنگری - مونتسکیو و روسو - را تحلیل می کند. او نشان می‌دهد که اگرچه پیشرفت‌های قابل‌توجهی در جهت تأسیس علم سیاست داشتند، به‌ویژه در مقایسه با نظریه‌پردازان حقوق طبیعی، با این حال قربانی ایدئولوژی‌های زمانه و طبقه خود باقی ماندند. مونتسکیو با توجه به مفاهیم سیاسی رایج در مطلق گرایی فرانسه، پذیرفت. روسو کوشید تا با تغییر اخلاقی شیوه‌ای از تولید منسوخ شده را تحمیل کند. مقاله سوم رابطه مارکس با هگل را بررسی می‌کند و بحث‌های مربوط به این موضوع را در کتاب‌های قبلی آلتوسر، برای مارکس و لنین و فلسفه به تفصیل شرح می‌دهد. آلتوسر استدلال می‌کند که مارکس نه تنها با پشت کردن به هگل، بلکه با استخراج و تبدیل مقوله‌های خاصی از منطق هگل و به کار بردن آنها در اقتصاد سیاسی انگلیس و به کار بردن آنها در اقتصاد سیاسی انگلیس، توانست نظریه‌ای درباره ماتریالیسم تاریخی و امکان فلسفه مارکسیستی ماتریالیسم دیالکتیکی را پایه‌ریزی کند. نظریه سیاسی سوسیالیستی فرانسه

از میان تفاسیر متنوع قانون طبیعی، پرطرفدارترین آنها عبارتست از اينكه «قانون طبیعی، فرمانهای عقل عملی دربارة رفتارهای اختیاری بشر در همة زمینها و زمانهاست که بشر با اطاعت از آنها به خوشبختی همیشگی دست می¬یابد». آموزة قانون طبیعی در دورة جدید دستخوش دو خوانش متضاد تجربه¬گرا و عقلگرا قرار گرفت. مراد از «عقل» در اندیشة عقلگرایی دورة جدید، عقل حسابگر بود که عقلگرایان آن را ابزاری برای رسیدن به آرزوهای مادی و غیرمادی (اخلاقی) خویش میدانستند. سه فیلسوف عقلگرای عصر روشنگری که در آن زمان بیش از دیگران دربارة آموزة قانون طبیعی بحث و نظر داشته‌اند، عبارتند از: منتسکیو، روسو و کانت. در این مقاله پس از بیان گزارشی مختصر از مباحث و نظريات آنها در مورد قانون طبیعی، به ارزیابی اين ديدگاهها بترتيب ذيل پرداخته شده است. در گفتار نخست، منتسکیو با طرح يك افسانة¬ خودساخته معتقد است كه پیروی از میل طبیعی، بشر را به خوشبختی میرساند. این پیروی در نگاه او، مفاد قانون طبیعی است. مهمترین نقد بر نظریة قانون طبیعی منتسکیو آنست که او قانون طبیعی را با «قانون طبیعت» خلط کرده است. در گفتار دوم، روسو برخلاف منتسکیو، اعتقاد دارد كه قانون طبیعی مبتنی بر عقل نیست، بلکه در غرایز و احساسات بشر ریشه دارد. اشكال اساسي اين ديدگاه، نگرش مادی روسو به طبیعت بشر است و همين باعث شده که انسان در نظر او، در سطح یک حیوان فروكاسته شود. سرانجام، در گفتار سوم به بررسي انتقادی قانون طبیعی در اندیشة کانت پرداخته شده است. بنظر وي، قانون طبیعی با قانون طبیعت تفاوت دارد. كانت بر این باور است که ماهیت قانون طبیعی دو ویژگی دارد: جهانشمولی (کلیت) و درونی (باطنی) بودن. با اینهمه، او هیچیک از مصادیق قانون طبیعی را بیان نکرده و در ارائة تبييني كامل براي این آموزه موفق نبوده است. این ناکامی ريشه در نظام معرفتیِ فلسفة کانت دارد که بر مبناي آن، عقل عملی و فرامين آن (يا همان قانون طبيعي) را بايد غیرمستدل و غیرقابل اعتماد دانست. كانت معتقد است مباحث مربوط به امور غیرمادی و حتی جواهر مادی، مباحثی جدلی هستند، و نه برهانی. روش تحقیق در این نوشتار، همانند هر مطالعة انتقادی دیگر، روش ترکیبی نقلی ـ عقلی است. در این روش، ابتدا ديدگاههاي اين سه فیلسوف عقلگرای دورة جدید دربارة قانون طبیعی نقل شده و سپس بکمک برهان و استدلال عقلی، بررسي و ارزيابي شده است.

یکی از شبهات و اشکالات مطرح، منافات برده داری با شخصیت انسان است؛ یعنی علی رغم این که اسلام به انسان شخصیت می دهد، چرا برده داری را تأیید کرد؟ و آن را لغو نکرد؟ فلسفه این تأیید چه بود؟ در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به آن پرداخته شده و در جمع آوری مطالب از روش کتابخانه ای و روش فیش برداری استفاده شده است و نتیجه گرفته شده از آنجا که حذف برده داری از جامعه نیازمند زمان بوده، برنامه تدریجی اسلام در راستای حذف آن بوده است و اسلام اگر چه ابتدا آن را تایید کرد ولی برای از بین بردن نظام برده داری برنامه هایی از قبیل بستن سرچشمه های بردگی، گشودن دریچه آزادی، احیای شخصیت بردگان و... را دنبال کرد و در این زمینه موفق شد به طوری که الان در اسلام برده داری وجود ندارد.

نمودار کلی توان اقتصادی، سیاسی و نظامی ایران در دوره ای که با انقراض صفویه آغاز می شود و به انقلاب مشروطه ختم می گردد، نزولی است و معمولا از آن به انحطاط ایران تعبیر کرده اند. در این دوره تداوم گسترش ارتباط ایران با سایر کشورها که پیش از این آغاز شده بود، زمینه را برای خلق سفرنامه هایی که نویسندگان آن ها با هدف های متفاوتی به ایران می آمدند، فراهم ساخت. سفرنامه نویسان دوره مذکور حامل مدرنیته غرب بودند؛ به همین دلیل، هرچند بیش تر آن ها تحت تاثیر نگاه شرق شناسانه، از مفاهیم برساخته ای چون استبداد شرقی و انحطاط شرق یا شرق عقب مانده استفاده می کردند، به مشکل ایران از زاویه جدیدی می نگریستند که در منابع ایرانی مفقود است؛ و برای آن علل متفاوتی عنوان می نمودند. وجه غالب این علل، سیاسی بود و در راس آن شیوه حکومتی ایران قرار داشت. بر اساس این دیدگاه، شیوه حکومتی ایران و تمرکز قدرت سیاسی و اقتصادی در دست یک فرد، زمینه فساد، ظلم و ستم، ناامنی و دخالت های خارجی را فراهم می آورد که خود باعث انحطاط ایران در این دوره گردید. بررسی دیدگاه سفرنامه نویسان از سویی اشکالات نگاه شرق شناسانه را روشن می سازد و از سوی دیگر زاویه جدیدی برای فهم تاریخ ایران می گشاید.

سال هاست که حقوق بشر به مساله حساس انسان معاصر تبدیل شده است. اگرچه در آثار پیشینیان نیز برخی زمینه ها و شباهت ها را می توان یافت، اما حقوق بشر از دستاوردهای روشن اندیشان دوران جدید است. سال هاست که مسلمانان می کوشند تا حقوق بشر اسلامی را در برابر حقوق بشر به رسمیت شناخته شده دنیای غرب مطرح کنند. در کشورهای اسلامی کارهایی صورت گرفته است، برای نمونه استاد محمدتقی جعفری مطالبی را در این زمینه در 1370 چاپ کردند. دیگران نیز در این باب کارهایی انجام داده اند که آیت الله جوادی آملی در زمره این افراد است. من در مقاله خود نوشته استاد جعفری را بررسی خواهم کرد. در این مقاله به نکات زیر خواهیم پرداخت: 1. قدردانی از دقت و توجه استاد جعفری به این مساله؛ 2. بررسی و ارزیابی کار ایشان از نظر تنظیم مواد حقوق بشر اسلامی و مقایسه آن ها با حقوق بشر غربی؛ 3. ارائه پیشنهادهایی در ارتباط با برخورد ما با مساله حقوق بشر از جهت: الف) مبنا قراردادن حقوق بشر و سنجیدن حقانیت ادیان بر اساس توجه به این حقوق؛ ب) توجه به اجرای این حقوق و راه کارهای لازم برای اجرای آن ها، به جای پرداختن به نکته گیری های حاشیه ای و شرط های تزئینی و تکمیلی آرمانی که تحقق بخشیدن به آن ها به این سادگی و به این زودی امکان ندارد.

استبداد به عنوان یک آسیب اجتماعى از دیدگاه قرآن مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده در آغاز به تعریف آسیب اجتماعى و جامعه آسیب زده پرداخته، سپس استبداد و خودکامگى را به عنوان مصداق بارز آسیب اجتماعى معرفى مى‌کند، آن گاه به پیشینه تاریخى استبداد ستیزى اشاره کرده وبر این باور تأکید مى‌کند که به رغم فلسفه سیاسى عدالت گراى اسلام، تاریخ مسلمانان، بیشتر آمیخته با استبداد بوده است. در ادامه به تعریف استبداد در فرهنگ سیاسى مى‌پردازد و واژه‌هاى قرآنى معادل آن را - «جبار»، «مستکبر» و «طاغوت» - با استناد به آیات قرآن مورد بحث و بررسى قرار مى‌دهد. عوامل و زمینه‌هاى پیدایش خودکامگى از دیدگاه افلاطون، ارسطو، راسل، مارکس، هابز، فروید و اریک فروم مورد بحث قرار گرفته و در تبیین دیدگاه قرآن بر این باور تأکید شده است که عامل پیدایش خودکامگى، اسارت معنوى انسان در چنگال غرایز و کشش‌هاى طبیعى است. در ادامه، از شیوه‌ها و ابزارهاى تداوم استبداد همچون تفرقه افکنى، مددگیرى از همدستان، خشونت با مخالفان و هویت سازى براى موافقان یاد کرده و جامعه استبداد زده از دیدگاه قرآن را توصیف کرده است. در پایان نیز از پایه‌هاى اصولى استبداد ستیزى چون بازپرورى شخصیت توحیدى، پرهیز از تندروى، کناره‌گیرى از نظام استبدادى، کنترل اجتماعى، نظارت نهادینه بر حکومت به عنوان مهم‌ترین راهکارهاى مبارزه علیه خودکامگى از دیدگاه قرآن سخن به میان آمده است.