جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعه حاضر به دنبال روشن ساختن جایگاه مدرنیست های عرب در مورد میراث و قرآن و روشن کردن دیدگاه آنها درباره تقدس متن و معجزات آن است، به منظور عدم پذیرش دین خود برای زیر سوال بردن متن، نگرانی های فلسفی و دستیابی به اندیشه های سکولار، با انداختن مفاهیم غربی در مورد دین و متن قرآنی، ایده های مادی گرایی آتئیست را به عنوان پوششی بدست آورد. با این حال، این مطالعه برای روشن کردن سیاستی که مدرنیست های عرب دنبال می کنند، و چگونگی ارائه ایده های آنها در مورد دین اسلامی و قرآن کریم به ویژه از منظر معاصر، و آشکار کردن ماهیت موضوعی که مدرنیست ها با ایده های جدید خود برای شکل گیری تصویری جدید از دین از نظر آنها و عدم در نظر گرفتن معجزه قرآن کریم بر اساس عقاید خود اداره می کنند آنها از فلاسفه غربی گرفتند، و این برای دستیابی به فرزندان امت اسلامی به روش های جدید و آشکار کردن ایده های جعلی آنها برای رسیدن به یک هدف است. اگرچه، این کار روش تجزیه و تحلیل و انتقاد را در تجزیه و تحلیل واقعیت های مربوط به ماهیت موضع مدرنیست ها در مورد مواردی که در کتاب ها یا مقالات خود اتخاذ کرده اند، اتخاذ می کند. کار حاضر به چهار فصل تقسیم شده است، فصل اول برای توضیح مفاهیم مطالعه آمده است، در حالی که دوم به منظور تصحیح معجزات میراثی و کسانی که با معجزات اوایل و بعد برخورد کرده اند ، با یک توضیح از شواهد قرآنی و انواع معجزات قرآنی، در حالی که فصل سوم برای بیان جایگاه مدرنیته در میراث و قرآن کریم با بیان دیدگاه مدرنیسم برای معجزه قرآنی ارائه شد، و فصل چهارم به توضیح مفهوم مدرنیسم خوانی، انگیزه ها و انتقادات آن ، پیوست شد نتیجه گیری و نتایج با این حال، این محقق نتیجه گرفت که هدف واقعی این کار این است که قرآن را از صحنه فکری و قانونی قانون ملت خارج کرده و آن را به موضوعات عاطفی و اخلاقی محدود کنید که با جهت زندگی ارتباط داشته باشند. گرچه، مدرنیست ها تفاوتی بین خوبی و ارثی از دیگران ندارند. با این حال، آنها در حال دور انداختن میراث هستند و خواستار قطع کامل آن هستند. علاوه بر این، آنها همچنین خواستار نابودی اصطلاح قرآنی توسط مقدس آن در میان انبوهی از اصطلاحات و ادغام آن در یک چارچوب وضعیت فیزیکی هستند، و مخلوط کردن آن با الگوهای تحریف شده، جعلی و مهجور ، همانطور که در تورات و انجیل ها ظاهر شده است. به عبارت دیگر، هدف واقعی فقط برداشتن اعتبار و مقدسات از متن قرآن است. سرانجام، مطالعه حاضر از نظر ساختار و ماهیت آن به روش تحقیق ایرانی بستگی دارد.

آموزه‌ی وحی سنگ بنای ادیان الهی است. از این رو متفکران همواره به تبیین و تحلیل آن همت گماشته‌اند. این امر چونان هر مقوله‌ی شناختی دیگر مورد اختلاف واقع شده و آرای گوناگون در این‌باره عرضه شده است. بر مبنای آموزه‌های دین اسلام، در فرایند وحی قرآنی، لفظ و معنا هر دو از جانب خداوند است و پیامبر در فرآیند دریافت، حفظ و ابلاغ آن کاملاً منفعل و تابع خداوند است. در طرف مقابل، نظریات دیگری در این‌باره ارائه شده است که از آن جمله می‌توان به دیدگاه‌های گزاره‌ای، تجربه‌ی دینی، گفتمان بودن و افعال گفتاری اشاره کرد. ابوزید از جمله اندیشمندانی است که در آثار وی که به تفاریق منتشر شده، می‌توان دیدگاه‌های املای الفاظ، گزاره‌ای، تجربه‌ی دینی و گفتمان بودن وحی را استخراج کرد. آرای او را متفکران مدافع نظریه‌ی سنتی مسلمانان تحلیل و نقد کرده و دلایلی بر رد آنها اقامه کرده‌اند. ابوزید همانند بسیاری از متفکران ارائه‌ی نظریات خود را وامدار سایر اندیشمندان صاحب‌نظر در حیطه‌ی وحی است. مهم‌ترین تأثر وی از مستشرقان است و با تطبیق آرای وی می‌توان این تأثر را به وضوح دید. او به سهم خود توانسته است بر کسانی چون سروش و شبستری در زمینه‌ی وحی تأثیر بگذارد.

اسلام گرایی و گسترش جنبشهای اسلامی سابقه ای بس طولانی در کشور مصر دارا می باشد بطوری که نگاهی به تاریخ یک قرن اخیر در کشور دلیلی بر این مدعاست .فعالیتهای اسلام گرایان در قالب جنبشهای اسلامی همواره تاثیرات عمیقی بر تحولات سیاسی و اجتماعی مصر در طول یک قرن اخیر بر جای گذارده است که یکی از مهمترین این جنبشهای اسلامی (اخوان المسلمین ) است شکل گیری جنبش اخوان المسلمین در سال 1928میلادی مهمترین نقطه عطف در حیات اسلام سیاسی در قرن بیستم است .این جنب در شرایط فساد انحطاط و انحراف از اسلام،راه بازگشت به اسلام راستین را مطرح می نود واساس اندیشه های خود را بر مبارزه با دشمنان اسلام،تاسیس حکومت الهی وجمهوری ونه سلطنتی واهدافی از جمله :بوجود آوردن امت اسلامی وتحقق حکومت اسلامی سر لوحه برنامه های خود قرار داده .اصول واهدافی که امروزه ودر پی تحولات و حرکت های اسلامی نوینی که در کشور مصر بوقوع پیوست نیز می توان مشاهده نمود،که در این میان تاثیر اندیشه های برخی از دانشمندان اسلام گرای مصری بر این تحولات مشهودتر است.بطوریکه می توان گفت خیزش وقیام خونین مردم مصر که کنجر به سقوط رژیم حسنی مبارک شد،از گذشته روشن وایدئولوژیکی مایه می گیرد که ریشه در افکار واندیشه های بزرگانی چون حسن البناء ،سید قطب،حامد ابوزید و......دارد.مقاله حاضر در صدد بررسی بازتاب اندیشه های دو تن از رهبران بزرگ اخوان المسلمین،سید قطب(گرایش راست سنتی) وحامد ابوزید(گرایش چپ مدرن) ،بر تحولات نوین مصر می باشد.

نگاه تاریخی به دین یکی از روش های دین پژوهی است که در غرب و به تبع آن در جهان اسلام مورد توجه بوده و طی سال های اخیر با مطرح شدن روش های جدید تاریخ‌نگاری که به دنبال تحلیل و بررسی متون دینی است. در این میان نصر حامد ابوزید با نگاه تاریخ‌مندانه به متون دینی و به ویژه قرآن, بسیاری از گزاره‌ها و احکام اعتقادی و اخلاقی و فقهی را تاریخ‌مند می‌داند و برای آن در عصر حاضر اعتباری قائل نیست, چراکه او معتقد است بسیاری از عبارات قرآنی انعکاس فرهنگ عصر نزول در قرآن هستند و کاربرد آنها نیز مختص همان دوره است. وی با نگاهی تاریخ‌مندانه به مسائل فقهی مطرح شده پیرامون زنان در قرآن می‌نگرد و با تحلیلی که ارایه می‌دهد معتقد است بسیاری از این احکام فقهی مانند ارث زن, طلاق, حجاب, ازدواج موقت, تعدد زوجات و ....که منجر به تضعیف زنان و مانع از حضور فعال اجتماعی آنان می‌شود, نوعی ظلم در حق زن است و باید از این نگاه سنتی به زنان جدا شد و طرحی نو درانداخت. در این پژوهش ضمن تبیین مبانی روش تاریخی‌نگری و مبانی فکری ابوزید, نخست انگاره سست تاریخ‌مند بودن قرآن و متون دینی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است و در ادامه پیامدهای این روش در مسائل فقهی مرتبط با حقوق زنان پیگیری و سپس نقد و بررسی شده است. در واقع هدف از این پژوهش بررسی و دفع شبهاتی است که از طریق رویکرد تاریخی نگری و آرا ابوزید در خصوص مسائل فقهی و حقوقی زنان مطرح شده است و تمام تلاش بر این است تا اثبات شود که بسیاری از احکام فقهی دین به ویژه در حوزه زنان با توجه به اینکه مرتبط با فطریات انسان هستند، همواره ثابت خواهند بود.

چگونگی خوانش میراث، به ویژه متن قرآنی در عصر حاضر یکی از مهم ترین پرسش‌هایی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران اسلامی را به خود مشغول داشته است؛ و اندیشه اجتماعی بسیاری از ایشان تحت تاثیر این مهم شکل گرفته است. یکی از این متفکران نصر حامد ابوزید مصری است که بیشتر توجه خود را معطوف به قرآن و پژوهش در باب آن کرده است، چرا که تمدن اسلامی را تمدنی می‌داند که بیشتر از هر چیزی تحت سیطره و نفوذ این کتاب و متن الهی بوده است. مطالعات وی اما در این راه نه با استفاده از رویکردهای اسلامی به تفسیر، بلکه به سان یک خوشه‌چین از تمامی ظرفیت‌های هرمنوتیکی اندیشه مدرن استفاده نموده است. لذا ما نیز سعی در تشریح مختصات اندیشه وی داشته و سپس به ذکر مبانی هرمونتیکی اندیشه وی مبادرت ورزیده‌ایم. و در فصل پایانی نیز سعی در ارائه الگویی مناسب برای برداشتن دوگانه‌ی موهوم شرق و غرب داشته‌ایم

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است، که در فهم قرآن و روایات به ویژه برخی ‌آیات مربوط به اسما و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. ‌عدم پذیرش آن به معنای نادیده ‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب ‌اسلامی و دانشمندان مسلمان، در رابطه با تأویل متون مقدس، ‌آرای مختلف داشته‌اند. تا جایی که ‌برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم گردیده‌اند. ‌اولین اختلاف در مورد چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که ‌اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم؛ بلکه مسأله‌ای مستقل و در ‌قواره‌ی راسخان در علم و مطهَّرین است. آیت الله معرفت نماینده گفتمان سنتی و نصر حامد ابوزید ‌نماینده گفتمان تجدّدگرایی با نگاه حداقلی به آن، تأویل را از سنخ مفاهیم، نوعی تفسیر، و با قواعدی ‌ساده ‌برای همه افراد جایز می‌دانند. علاوه بر این مشترکات، شباهت‌هایی دیگر و تمایزهایی میانِ ‌رویکرد تأویلی این دو اندیشمند معاصر وجود دارد. تاریخمندی، بشری شدن دین و قرآن، ‌نسبی‌گرایی، پلورالیسم و سکولاریسم، تأثیر رویکرد تأویلی ابوزید بر باورهای دینی است‌.‌‌ در مقابل، ‌جاودانگی، الهی بودن دین و قرآن، واقع‌گرایی و عصمت انبیا را می‌توان از آثار و لوازم معرفتی رویکرد ‌تأویلی آیت الله معرفت بر باورهای دینی نتیجه گرفت. ‌ ‌ ‌

در نگاه روشنفکران و نواندیشان دینی وضعیت زنان یکی از مهمترین شاخص‌های بسط مدرنیته و معیاری برای رشد و توسعه‌ی هرکشور است. آنان کارایی دین را نه با میزان گسترش حوزه جغرافیایی و یا شمار هواداران آن بلکه با " التزام و پایبندی آن در برابر حیات انسان ها و کارایی آن در تغییر زندگی " دینداران می‌سنجند. و تلاش می‌کند با "باز اندیشی" در دین تفسیری قابل قبول و متناسب با پرسش‌های تازه‌ی روزگار ارائه دهند. از نظر آنان بخش عمده‌ی مباحث مربوط به زنان در این متون انعکاس معیشت و فرهنگ زمان نزول وحی است. و عقاید و احکام سنتی موجود در ادیان که ذاتا تاریخی و زمانی‌ا‌ند اجازه نمی‌دهد چهره "حقیقت پیام ادیان" در عصر ما آشکارا دیده شود. در حالی که آن حقیقت دائما باید "بازخوانی" و "بازسازی" شود تا برای سایر زمان‌ها نیز قابل بهره‌وری باشد. در واقع چون دین اسلام، ظهور پیامبر و کتاب او را یک پدیده‌ی تاریخی می‌دانند معتقدند روش صحیح در فهم این متن نگریستن به آن از زاویه‌ی "ارتباط با واقع" است. یعنی برای فهم قرآن باید به سراغ واقع و فرهنگ روزگار نزول قرآن رفت و به نقش فرهنگ عصر نزول قرآن در تکوین آن توجه کرد. با این روش خواننده‌ی متن "به جای پرداختن به امور مطلق و غیر عینی به سراغ حقایق محسوس و عینی می‌رود". آنان معتقدند اگر با دیدی پدیدار شناسانه و تاریخی به کتاب و سنت مراجعه کنیم و بیاندیشیم در آن شرایط تاریخی و اجتماعی مشخص، پیامبر قصد انجام چه اصلاحاتی داشت و اگر در زمانه‌ی ما، به پیامبری برانگیخته می‌شد چه می‌گفت، درخواهیم یافت آن میزان اصلاحات و تغییراتی که ایشان ایجاد کرد نهایت تغییرات ممکن نبود بلکه اشکال گوناگون نابرابری‌های دیگری نیز که در طول تاریخ بر زنان تحمیل می‌شود باید برطرف شود. و به پیام کلی متن یعنی "عدالت" باید روی آورد. امری که خدا خود نیز به برپایی آن توسط مردم امرکرده است.

تحول در پوشش زن مسلمان و زمینه‌های بروز و ظهور آن در قرن اخیر رخدادی شایسته تأمل است. از آنجاکه استناد مسلمانان به قرآن و تفاسیر بدست آمده از آیات مربوط به زن و پوشش او در اجتماع در این تحول نقش به‌سزایی ایفا کرده است، برآن شدیم تا در این رساله، تفاسیر کهن و جدید را ذیل آیات حجاب مورد مطالعه قرار دهیم. آیات مهم مربوط به حجاب عبارتند از: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی‌ جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ... وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِن ... (نور/31)؛ یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ... (احزاب/ 59)؛ وَ قَرْنَ فی‌ بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولی...‌ (احزاب/ 33)؛ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ... (احزاب/53). خطاب در برخی از این آیات همسران و دختران پیامبر  و در برخی دیگر زنان مومن یا هر دو است. مفسران از سده‌های دور تا کنون به استناد این آیات کوشیده‌اند تا تعریف صحیحی از حجاب تبیین کنند. در این پژوهش، مفسر تنها به نگارندگان تفسیر ترتیبی اطلاق نمی‌شود، بلکه قرآن‌پژوهان، اندیشمندان و نویسندگان کتب و تفاسیر موضوعی که در این زمینه به تفسیر آیات پرداخته‌اند، در زمره‌ی مفسران قرآن قرار گرفته‌اند. برخی مفسران کهن قرآن که در این رساله به تبیین آرای آن‌ها پرداخته خواهد شد، عبارتند از: طبری، طبرسی، فخر رازی و ... نظر به اینکه قصد این رساله نشان دادن تحول آرای مفسران جدید است، لذا تمرکز اصلی برروی آرای مفسران جهان اسلام در حدود یکصد و پنجاه سال اخیر خواهد بود. از مفسران و قرآن‌پژوهان جدیدی که آراء و نظراتشان مورد بررسی خواهد گرفت می‌توان به طباطبایی، جوادی آملی، مطهری، بهبودی، کدیور و ترکاشوند در ایران، محمد عبده، قاسم امین، نظیره زین الدین، محمد شحرور، نصرحامد ابوزید، سید قطب، موسی صدر در جهان عرب و آمنه ودود، رفعت حسن و اسماء بارلاس در آمریکا اشاره کرد. تأکید بر این نکته ضروری است که هدف از این رساله تعیین حکم فقهی برای حجاب و پوشش نیست، بلکه این رساله در نظر دارد تا ضمن نشان دادن سیر تطور آرای تفسیری ذیل آیات مرتبط با حجاب، به بررسی تحول آرای مفسران جدید بپردازد و چیستی و چگونگی و چرایی این تحول را نشان دهد. مفسران جدید تبیینی نو از حجاب و پوشش برای زنان عرضه کرده‌اند که مفسران دوره‌های قدیم خود را در چنین موضعی قرار نداده‌اند یا دست کم کمتر به آن پرداخته‌اند. با نگاهی پدیدارشناسانه، برخی زمینه‌های بروز این تحول را می‌توان در ظهور نهضت احیای دینی، تحصیل و اشتغال زنان مسلمان، واکنش و انتقاد غرب در مواجهه با حضور زن مسلمان با پوشش در اجتماع و مسائلی از قبیل الغای برده‌داری جستجو کرد. تحولاتی از این دست سبب شد تا تفاسیر عقل‌گرایانه‌ی مفسران جدید، سمت و سویی دیگر پیدا کند.

«تاریخ‌مندی قرآن» نظریه‌ای است که در دهه‌های اخیر برخی روشنفکران دینی مسلمان در جهان عرب آن را مطرح کرده‌اند و توسط برخی هم‌فکران ایشان در ایران پی‌گیری شده و درگسترش آن کوشش دارند. اینان تحت تأثیر تاریخی‌نگری و گرایشات لیبرالیستی‌ـ‌سکولاریستی و بعضی ادعاهای مستشرقان، قائل به تاریخیت قرآن شده‌اند و آن را متأثر از شخصیت تاریخی پیامبر9 و فرهنگ زمانه می‌دانند.آن‌ها امور ناهمخوان با ایده تاریخیت مانند لوح محفوظ، نزول دفعی و اعجاز قرآن را منکر می‌شوند و یا این‌که با بازخوانی آن‌ها، مانند علم اسباب نزول، مکی و مدنی بودن و اصل نسخ، رابطه دیالکتیک متن با واقع را توجیه می‌کنند. این نظریه بر مبانی و اصولی چون تاریخیّت و محدودیّت ذاتی انسان به شرایط زمانی و فرهنگی خاص، تاریخیت‌ پیامبر9، بشری شدن وحی به دلیل مواجهه فهم تاریخی خطاپذیر پیامبر9 با آن (مبنای انسان‌شناختی)، همسان‌انگاری وحی با تجربه دینی و حیث دیالکتیک آن (مبنای وحی‌شناختی)، اصل عدم تعین معنای متن و سیالیت آن، تاریخی شدن دلالت برخی مفاهیم و احکام و اصل تأویل و مجاز (مبنای دلالت‌شناختی) مبتنی است. این پژوهش، به هدف نقد و بررسی مبانی نظریه تاریخ‌مندی قرآن در اندیشه نومعتزله (ابوزید، آرکون) با رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی و نقدی، در چهار فصل نگاشته شده است و به این سؤال اصلی که نظریه تاریخ‌مندی قرآن، بر چه مبانی‌ای استوار و چه نقدهایی متوجه آن است، پاسخ می‌دهد. نتایج تحقیق مبین آن است که نظریه فوق با اصول پذیرفته‌شده متعددی مانند برخورداری انسان از فطرتی ثابت، روحی مجرد، عقلی فراتاریخ، قابلیت اتصال انسان با عالم غیب و دریافت معرفت‌های حضوری و... تناقض دارد. از سویی دیگر، ادله و شواهد فراوانی مانند ژرفایی و بطون نامحدود قرآن، پیوند آن با عترت، تشریع قوانین براساس مصالح و مفاسد واقعی، بر اثبات جاودانگی و جهان‌شمولی آن گواهی می‌دهند.

در عصر اخیر، اصطلاح قرائت یا خوانش معاصر قرآن کریم در صحنه علمی پدیدار گشت و پدیده وحی ذهن این متفکران معاصر را به خود معطوف نمود. متن دینی کانون کارهای پژوهشی بسیاری از آنان مانند سروش، ارکون، ابوزید و دیگران شد که از آنچه به عنوان قرائت معاصر از متن شناخته می شود، نشات می گرفت و طبق سخنان آنها خوانش را از فرهنگ یقین به فرهنگ شک و پرسش تبدیل نمود. مطالعه ی پیش رو، این قرائت های معاصر مرتبط با منشا الفاظ قرآن یا به عبارت دیگر وحیانی بودن الفاظ را بررسی می کند، به این منظور سه متفکر معاصر یعنی عبدالکریم سروش، محمد ارکون و نصر حامد أبو‌زید انتخاب شدند. این مطالعه برای بیان نظرات این متفکران از روش توصیفی- تحلیلی بهره برده و نتایج چندی به دست آورده است که مهمترین آنها عبارتند از: نظریه های آنها در مورد داخل و خارج متن، یعنی قرآن صحبت می کرد. اما موارد مربوط به درون متن در مورد حقیقت وحی، و از بین بردن عامل غیبی در آن و انسان سازی آن بود و آنها آن را نوعی الهام، شعر و ... دانستند و از موارد خارج از متن می توان به تاریخی بودن آن و برگرفته از فرهنگ محیط دانستن آن، اشاره کرد. در واقع آنها از موضوعیت و علمی بودن فاصله گرفته و پژوهش های آنان چیزی جز انعکاس سخنان اساتید خاورشناس آنها نبود.