جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با عنوان ",نقد و بررسی آراء ابن تیمیه در مهدویت و تاثیرپذیری وی از نصیریه", به تحلیل و بررسی میزان تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نسبت به مسئله مهدویت و تطبیق آن بر اراء شیعه می پردازد. پژوهش حاضر به هدف کاوش تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نسبت به مسئله مهدویت و تطبیق آن بر آراء شیعه، پرداخته است. نصیریه یکی از فرق غالی شیعه بود که در دوران زندگی ابن تیمیه در شام، به ویژه حلب و اطراف آن، می‌زیستند و در برخی عقاید و اعمال عبادی نظیر. . . . دچار انحرافات و غلو بودند. به نظر می‌رسد ابن تیمیه در نقد عقاید شیعیان نسبت به مهدویت از نصیریه بهره برده و عقاید آنان را بر شیعه تطبیق داده است، از این رو رسالت نوشتار حاضر با روش تحلیلی توصیفی بر این قرار گرفت که ابن تیمیه چگونه در نقد تشیع از آرای گروه نصیریه استفاده نموده و آن را به تمامی شیعیان تعمیم داده است. دست آمد پژوهش با بهره گیری از سنجه. . . . . (مثلا آیات قرآن، روایات اسلامی، مبانی کلامی شیعه و. . . .) این است که نقدهای ابن تیمیه در زمینه مهدویت نسبت به شیعه اثنا عشری درست نبوده، از سویی گروه نصریه در این دوران، در برخی مسائل مهدویت مانند نیابت و نایبان امام زمان، مصداق‌شناسی حضرت مهدی (علیه‌السلام)، و مسائل مربوط به ظهور و یاران حضرت مهدی، با شیعه اثنی عشری اختلاف نظر داشتند. تاثیر پذیری ابن تیمیه از نصیریه نیز نسبت به مساله مهدویت محرز نیست.

ماجرای ردّ الشمس یکی از فضایل امیرالمؤمنین علیه­السلام در تاریخ و روایات است. ابن­تیمیه، این مسئله را از جنبه­های متعدّد، نقد کرده است. وی معتقد است افرادی که این مسئله را نقل کرده­اند، صلاحیت لازم برای تشخیص حدیث صحیح از غیرصحیح را ندارند و نقل آن­ها اعتبار ندارد. همچنین معتقد است که بر اساس نظر حدیث­شناسان، افرادی که این روایت را نقل کرده­اند، ضعیف هستند و روایات آنان از درجه اعتبار، ساقط است. در اشکالی دیگر تصریح می­کند که بازگشت خورشید، هیچ فضیلتی را ثابت نمی­کند؛ زیرا اگر قضا شدن نماز به تقصیر مکلّف باشد، ضروری است که مکلّف از این تقصیر توبه کند و اگر فوت وقت نماز بدون تقصیر مکلّف باشد، نیازی به بازگشت خورشید برای اعاده نماز نیست و تنها لازم است که مکلّف نماز خود را قضا کند. ابن­تیمیه در نهایت به این نکته اشاره می­کند که ناقل این روایت (اسماء بنت عمیس)، در هنگام وقوع این ماجرا در حبشه بوده و نمی­تواند این روایت را نقل کرده باشد. با دقت­نظر و تفحّص در آثار به جامانده از علمای اهل­تسنّن دریافته می­شود که تمامی ادّعاهای ابن­تیمیه بی­اساس است. علمای بسیاری از دیرباز نه تنها به صحّت این حدیث اذعان کرده­اند، بلکه روات این روایت را قابل اعتنا دانسته­اند. همچنین آنان معتقدند که صرف وقوع ردّ الشمس، علاوه بر این­که می­تواند فضیلتی خاص در مورد امیرالمؤمنین علیه­السلام محسوب شود، می­تواند به­عنوان معجزه­ای از معجزه­های پیامبر اکرم قلمداد شود. علاوه بر این­که برخی از علمای تسنّن اذعان داشته که در زمان وقوع ردّ الشمس، اسماء بنت عمیس در مدینه، حضور داشت.

پژوهش پیش‌رو به بررسی تطبیقی دیدگاه ابن‌تیمیه و وهابیت در مسئلۀ طلب شفاعت می‌پردازد. در این راستا، ضمن تبیین هر دو دیدگاه، به نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها توجه شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ابن‌تیمیه و وهابیت در حکم به جواز طلب شفاعت از زندگان و همچنین مشروعیت درخواست شفاعت در روز قیامت اتفاق‌نظر دارند. با این وجود، در خصوص طلب شفاعت از اموات در زمان برزخ، اختلاف فاحشی میان این دو جریان دیده می‌شود؛ بدین‌سان که ابن‌تیمیه معتقد است این نوع از طلب شفاعت در زمرۀ بدعت‌های دینی قرار دارد، حال‌آنکه وهابیان، طلب شفاعت از اموات را مصداق شرک اکبر و موجب خروج از دایرۀ اسلام می‌دانند. این تفاوت دیدگاه، حاکی از آن است که مبنای وهابیت با ابن‌تیمیه در این مسئله تفاوت فاحش و بنیادین دارد. از این‌رو باید گفت: این تفاوت اساسی، ضرورت بازنگری در تلقی‌های رایج از نسبت وهابیت با اندیشه‌های ابن‌تیمیه را ایجاب می‌کند.

اکثر فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام در لابه لای آیاتی از قرآن مشهود است. آنچه درباره ی حضرت علی (ع ) نازل شده است به قدری زیاد و معروف و مشهور بود که بدترین دشمنانش نیز با همه تلاش ها نتوانستند آن ها را انکار کنند. برخی از مفسران اهل سنت درباره علی (علیه السلام) می‌گویند: چه گویم بر کسی که محبان او از ترس، فضائل او را پنهان کرده اند و دشمنانش از حسد فضائل او را پنهان داشته اند. از کسانی که فضائلش چنان گسترده شده که عالم را پرمی‌کند. از ابن عباس رضی الله عنه روایت شده است که: « از کتاب خدا برای احدی به اندازه آنچه در مورد علی (ع) نازل شده است، نازل نشده است.» همچنین آنچه در قرآن آمده است: «یا ایها الذین آمنوا» جز اینکه علی (علیه السلام) مولای و بزرگوار و امیر آن بود. و امکان محو کردن آنان وجود نداشت.همچنین شیعیان سعی می‌کردند این فضائل را به اشتراک بگذارند و به دیگران منتقل کنند تا جلوه علی (ع) مخفی نشوند و این گواه بر این است که هر فضیلتی به تنهایی نشانگر مقام بلندی است. امام(علیه السلام) صاحب خصوصیاتی که هیچکس در آن شریک نیست. و بیش از هزار فضیلت از آنها برجسته هستند. و فضائل حضرت علی (علیه السلام) در حالی که برخی مفسران فضائل را تبیین نکردند، حتی آنها فضائل را دروغ پنداشتند تا این فضائل مخفی شوند، این به شما نشان می دهد که برخی از مفسران، از جمله ابن قیم جوزی و ابن تیمیه می خواستند ذکر آن حضرت محو و فضائل و خصوصیاتش پوشیده شود. این پنهان کردن فضیلت و مقام تا جایی ادامه داشت که مناقب امیر المومنین (علیه السلام ) از دل همه مردم جز اندکی پاک شد. این پایان‌نامه به بررسی و تحلیل انتقادی رویکردهای تفسیری دو فرد مشهور در حوزه تفسیر قرآن، ابن تیمیه و ابن قیم جوزی، در کتمان و تقلیل فضایل امام علی (ع) اختصاص یافته است. در فصل اول، فضایل امام علی (ع) بر اساس منابع قرآنی مروری اجمالی شده و سپس رویکرد تفسیری ابن تیمیه در رد و یا کم‌ارزش شمردن این فضایل بررسی شده است. نمونه‌هایی همچون آیات ولایت، تطهیر، تبلیغ و مباهله، به‌عنوان مصادیق این رویکرد تحلیل انتقادی شده است. در فصل دوم، رویکرد ابن قیم جوزی در این راستا مورد بررسی قرار گرفته است. این بخش به تحلیل‌های او درباره تفسیر، تأویل و تشبیه می‌پردازد. نمونه‌هایی نظیر انکار نزول آیات مرتبط با فضایل امام علی، تفسیرهای تأویلی و حذف نام امام در بعضی آیات، به عنوان شواهد بارز این رویکرد ارائه شده است. در کنار آن، ارزیابی اعتبار و استنباط‌های او نیز مورد نقد قرار گرفته است.

ایمان یکی از اصلی ترین پایه های رستگاری از دیدگاه مسلمانان است، مشخص شدن دیدگاه های متفکران در باب ایمان و دایره شمول آن، بخش اصلی تئوری رستگاری آنان را مشخص خواهد کرد. جنایات تکفیری ها در دهه های اخیر و توسل آنان به نظریات شخصیت های چون ابن تیمیه ما را به این اندیشه وامی دارد که دیدگاه ابن تیمیه در باب ایمان چگونه است؟ ایمان از دیدگاه ابن تیمیه مقوله ای از جنس باور قلبی، اقرار زبانی و عمل صالح است که باور قلبی در آن نقش اصلی را دارد.وی مانند اکثر متفکران مسلمان مقوله ایمان را از اسلام جدا دانسته و مسلمانان مقر به اسلام را تنها مشمول تمام مزایای مسلمانی در دنیا فرض کرده است. وی همانند ملاصدرا ایمان را دارای مراتب دانسته و برای آن شدت و ضعف قائل است. در نهایت بنظر نمی رسد در آثار ابن تیمیه در مورد ایمان، خبری از عقاید افراطی تکفیریها باشد! و این نشان می دهد که تکفیریها حتی در ارتباط با تفسیر سخنان بزرگان فکری خود نیز دچار انحراف، تناقض و یکسویه نگری می باشند.

نبوت یکی از مهمترین اصول ادیان الهی می باشد که از شرایط ضروری آن، عصمت است. عصمت در لغت به معنای منع کردن، بازداشتن و در اصطلاح به معنای محفوظ ماندن شخص معصوم از گناه و خطا می باشد. اجمالا شیعه و سنی، انبیاء را در دریافت، حفظ و ابلاغ وحی، هم چنین در تبیین احکام دینی معصوم میدانند؛ اما گاهی در دامنه ی عصمت انبیاء میان فرق اسلامی اعم از شیعه و سنی اختلاف وجود دارد. امامیه و سلفیه دو فرقه عمده از مسلمین هستند و هر کدام به شاخه های متعددی تقسیم می شوند. در میان سلفیان ابن تیمیه نقش محوری دارد به صورتی که تبیین باورهای او می تواند بخش عمده ای از اهل حدیث و نص گرایان اهل سنت را نمایندگی بکند. شیخ صدوق نیز از نام آورین، موسسین یا تاثیرگذارترین شخص در جریان نص گرا (اهل حدیث) می باشد که تالیفات زیاد و عمیق جای مانده از او ، در ذهن اهل علم نقش بسته است. بنابر آنچه گفته شد سوال این پژوهش این است که نگاه نص گرایان شیعه به رهبری شیخ صدوق با نگاه نص گرایان اهل سنت (سلفیه) به رهبری ابن تیمیه در رابطه با عصمت انبیاء چه ابعاد اشتراکی و اختلافی دارد؟ آیا دیدگاه هر دو جریان نص گرا البته با دو مبنای کاملا مختلف، در مورد عصمت انبیاء یکسان است یا تفاوت دارد؟ و اگر متفاوت است، کدام یک قابل پذیرش است؟ مطالعات اجمالی نگارنده بیانگر این است که، علی رغم پژوهش هایی که در مورد عصمت انبیاء از دیدگاه شیخ صدوق، یا عصمت انبیاء از دیدگاه ابن تیمیه صورت گرفته است ولی تا کنون پژوهشی که این دو جریان نص گرا را در روش شناسی با تمرکز بر عصمت انبیاء کار کرده باشد، یافت نشد. همچنین هرچند هر دو جریان در روش شناسی و معرفت شناسی شباهت هایی با یکدیگر دارند، ولی در مسِئله عصمت انبیاء تفاوت هایی وجود دارد. برای مثال: با وجود آنکه شیخ صدوق قائل به سهوالنبی است ولی این نظر متفاوت تر از دیدگاه ابن تیمیه مبنی بر خطای انبیاء می باشد؛ لذا این پژوهش از این حیث دارای جنبه ی نوآوری می باشد. همچنین از دیگر جنبه های نوآوری این پژوهش میتوان به مرزبندی نص گرایی شیعه با نص گرایی اهل سنت اشاره کرد. بنظر میرسد نص گرایی شیخ صدوق تفاوت های عمده ای با نص گرایی سلفیان داشته باشد. از جمله: نص گرایی شیعیان، اعتدالی تر از نص گرایی حداکثری اهل سنت می باشد، یا تقدم نقل به عقل در میان سلفیان به مراتب بیشتر از تقدم نقل به عقل در دیدگاه شیخ صدوق است. و دیگر اینکه در دیدگاه شیخ صدوق فقط روایات معصومین حجت می باشد ولی از نگاه نص گرایان سلفی، گستره ی حجت از پیامبر به صحابه و تابعین و تابع تابعین نیز سرایت می یابد. لذا نوع نگاه نص گرایان شیعه به عصمت انبیاء و پیامبر اسلام، تفاوت های عمده ای با نگاه نص گرایان سلفی دارد. بنابر مطالب گفته شده، این پژوهش با روش تحلیلی تطبیقی در پی پاسخ به سوالات مطرح شده می باشد.

با بررسی آثار ابن‌تیمیه که در جایگاه پدر فکری سلفیان قرار دارد در‌می‌یابیم که وی در معرفت‌‌‌‌شناسی ، ظاهر‌گرا و درهستی‌شناسی ، حس‌گرا بوده است. ایشان به منظور حفظ توحید عبادی، خلافت الهی انسان را نمی‌پذیرد و منظور از خلافت انسان که در قرآن به آن اشاره شده را خلافت حضرت آدم(ع) از دیگر انسان‌ها می‌داند اما از سوی دیگر با توجه به صراحت آیات قرآن مجبور به پذیرش وجود اولیای الهی است اما در این راستا تاکید می‌کند که بحث ولایت تنها در معنای دوستی قابل طرح بوده و ویژگی‌ خاصی را برای ایشان نمی‌پذیرد و مساله ولایت به معنای سرپرستی را به عنوان مظاهر کفر و ارتداد معرفی می‌نماید، در مقابل آیت‌الله جوادی با استناد به قرآن ضمن پذیرش مساله خلافت الهی انسان با تاکید بر صفاتی چون ولایت تکوینی ، عصمت و علم برای امام، مساله ولایت در معنای سرپرستی را به عنوان حقیقتی در جهان هستی معرفی نموده‌اند.قابل ذکر است که این تحقیق با روش کتایخانه‌ای و رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است .

علامه حلی براساس روایات رسول خدا$ سه فضیلت اختصاصی حضرت زهرا & را در کتاب منهاج الکرامة بیان کرده است و این روایات مورد پذیرش عموم مسلمانان بوده است و عالمان حدیث‌شناس، در عصرهای مختلف، بر صحت آن اذعان کرده‌اند؛ اما این روایات در کتاب منهاج السنة مورد انکار و خدشۀ ابن‌تیمیه قرار گرفته است. ابن‌تیمیه در مهم‌ترین کتاب خود، سه حدیث نبوی که در شأن و فضیلت حضرت زهرا& است را ارزیابی کرده است و تلاش کرده است به‌گونه‌ای آن‌ها را فاقد اعتبار نشان دهد؛ وی گاهی به سند این روایات ایراد گرفته است و آن‌ها را غیرصحیح و دروغ معرفی کرده است و گاهی مدلول روایات را برخلاف سایر علما تفسیر کرده است. اما ذکر این احادیث در منابع حدیثی و غیرحدیثی معتبر و برداشت‌های علمای فریقین از آن‌ها، خلاف و بطلان مطالب ابن‌تیمیه را آشکار می‌سازد.