جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تلاش برای شناخت ماهیت و منشأ زبان، این توانایی ذاتی انسان، در طول تاریخ امری رایج و مورد توجه دانشمندان بوده است، چرا که موهبت زبان به گونه ای که ما آن را مورد استفاده قرار می دهیم تنها مختص انسان است که او را به لحاظ ژنتیکی مشخص و از سایر موجودات زنده متمایز می سازد. گوناگونی آراء دانشمندان در این زمینه گواهی است بر پیچیدگی بیش از حد زبان چه در عرصه ی ماهیت و چه منشأ، تا آن جا که زبان شناسان و فیلسوفان و عرفا همگی بر آن شده اند تا پاسخ این پرسش همیشگی بشر را دریابند. از سوی دیگر، قرآن کلام خداوند و کتاب هدایت بشر دارای جایگاهی ویژه نزد مسلمانان است. لذا بر آن شدیم تا پاسخ پرسش های خود را در قرآن این کتاب مقدس جستجو کنیم. در این پژوهش، از یک سو به مطالعه ی آراء گوناگون بسیاری از برجسته ترین زبان شناسان و فیلسوفان راجع به منشأ و ماهیت زبان در طول تاریخ پرداختیم. از سوی دیگر، آراء برخی دانشمندان اسلامی در این باره را مورد مطالعه قراردادیم و در نهایت آن چه را که از قرآن و آراء دانشمندان اسلامی به دست آوردیم با آراء دانشمندان غیر مسلمان مقایسه کرده و به نتایجی دست یافتیم. لازم به ذکر است که علاوه بر دو موضوع مطالعه شده در این پژوهش، لایه لایه بودن زبان و نیز برخی تئوری های معنایی از دیدگاه زبان شناسان بررسی شدند. در اصل، هدف از این بررسی مطالعه ی برخی مباحث زبان شناختی از منظر قرآن کریم بوده است. آنچه در نهایت بدان دست یافتیم تأییدی بود بر استقلال استعداد ذاتی زبان از نمود آن که به صورت گفتار متجلی می شود و بنابراین، لایه لایه بودن زبان نیز به همین ترتیب اثبات گردید. به علاوه دریافتیم که قرآن، زبان را ابزار اندیشه و تفکر معرفی می کند و تجلی اندیشه را در زبان می داند و بدین وسیله بر ارتباط تنگاتنگ این دو عنصر حیاتی برای زندگی رو به رشد بشر، صحه می‌گذارد.

در این نوشتار تلاش شده است تا ضمن نمایاندن خطوط اصلی اندیشه های هانس-گئورگ گادامردر باب زبان و نقش و اهمیّت آن در هرمنوتیک فلسفی وی، به مقایسه ی آراءِ گادامر با ویتگنشتاین متأخّر نیز پرداخته شود. در عین حال نمی توان از تأثیر هایدگر بر گادامر نیزچشم پوشید. فلاسفه در سنّت های مختلف فلسفی بارها به بحث زبان پرداخته اند،اماگادامر طرحی نودرانداخت. گادامر بنیان هستی شناسی را در زبان می داند.از نظر وی میان زبان و فهم رابطه ای عمیق حاکم است، به گونه ای که اگر زبانی نباشد فهمی رخ نمی دهد و از آنجا که هرمنوتیک دانش تفسیر متن است،تنها پیش فهم موجودبرای هرمنوتیک،زبان است. آراء او درخصوص زبان با آراءِ فلاسفه تحلیلی که رویکردشان به زبان تنها معطوف به جنبه های ظاهری و گزاره ای زبان است در تضاداست. علی رغم این تفاوت های بسیار، نقاطاشتراک قابل توجّهی در آراء گادامر با آراء ویتگنشتاین متأخّر به چشم می خورد، تا آنجا که حتّی خود گادامر نیز به این تشابهات اشاره کرده است.آراء گادامر در هرمنوتیک فلسفی و نقش زبان در تاریخمندی فهم آدمی را تا حدّ زیادی می توان متأثر از آراء هایدگر دانست. اما به حق گادامر کوششی بس وسیع تر وعمیق تر ازهایدگر در این زمینه انجام داده است. هایدگرمی گوید:«زبان خانه هستی است».اما گادامر اهمیّت زبان را تا بدان پایه می رساند که می گوید:«هستی ایی که فهمیده می شود زبان است». لذا ضرورت بررسی آراء گادامر در سایه ی هرمنوتیک هایدگر رخ می نماید.

برای بررسی لوگوس در مسیحیت باید به ریشه‌های آن در پیش از مسیحیت پرداخت. در این رساله ریشه‌های لوگوس در فلسفه‌ی یونان باستان، یهودیت(عهدعتیق) و فیلون اسکندرانی مورد کاوش قرار گرفته است. به طور خلاصه می‌توان گفت لوگوس هر چند قبل از مسیحیت به معانی مختلفی به‌کار رفته و دارای اهمیت زیادی است اما در کل مفهومی ذهنی است و با کسی یا چیزی هم-هویت قلمداد نشده است. اما در مسیحیت لوگوس هم با عیسای تاریخی یکی گرفته شده و همبه مفهوم واسطه‌ی انکشاف به‌کار رفته است. در فصل مسیحیت علت این امر را به طور مبسوطی نشان داده‌ایم.در اسلام(قرآن) نیز عیسی با«کلمه‌الله» یکی گرفته شده است. در فصل مربوط به اسلام نظرات مفسران درباره‌ی«کلمه» و همچنین نقش آن در مجادلات کلامی بین مسلمانان و مسیحیان در سه قرن نخست هجری به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته است. علاوه بر این، در عرفان اسلامی (در نزد ابن‌عربی) مفهوم انسان کامل شباهت بسیاری با لوگوس در نگاه مسیحیت و به‌ویژه آباء کلیسا دارد. در این بخش نیز تشابهات و تفاوت‌های دو مفهوم را مورد توجه قرار داده‌ایم.

قرآن مجید در مواضع مختلف، لفظ «کلمه» را به مصادیق گوناگون نسبت داده است. در این پژوهش، به منظور بررسی مفهوم این واژه، ابتدا نگاهی به حوزه معنایی «کلمه» داشتیم و سپس به ویژگی هایی که برای کلام خدا و سایر موجودات، از آیات و روایات به دست می‌آید، پرداختیم. در ادامه، با توجه به نتایج حاصل، برخی آیات را مورد بررسی قرار دادیم و به مصادیقی از «کلمه»، مانند: اسماء الله، خواست و اراده الهی، تجسم "لا إله إلا الله"، عیسی (ع) و ... دست یافتیم. با جمع بندی همه موارد فوق، بیان کردیم که مفهوم «کلمه» در اسلام، به طور خلاصه، عبارت است از هر چیزی که: اولاًـ تجلی صفات متکلِم باشد و ما فی الضمیر او را ابراز کند؛ و ثانیاًـ قدرت ایجاد آن اوصاف را در مخاطب داشته باشد. در فصل مربوط به اسلام علت این امر به تفصیل توضیح داده شده است.از سوی دیگر، مسیحیت تنها مصداق «کلمه» یا «لوگوس» را حضرت مسیح (ع) می داند. بر این اساس در فصل مربوط به مسیحیت، گزارشی از مفهوم لوگوس در مسیحیت متقدم و معاصر و ریشه های این تفکرات ارائه دادیم، که مشخص شد ارزش «کلمه» در مسیحیت به الوهیت اوست؛ و سپس با ریشه‌یابی این عقاید هر یک از آنها را به لسان قرآن پاسخ گفتیم، تا اختلاف دیدگاه اسلام و مسیحیت بارز گردد.