جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آغاز مسيحيت، برخورد دوگانه‌اي نسبت به فلسفه وجود داشت و حتي در خود انجيل‌ها هم اين دوگانگي ديده مي‌شود. مسيحيت در درجه اول، يک دين است و آموزه‌هاي آن، درباره رستگاري و عشق به خداوند است و به‌صورت يک نظام نظري انتزاعي به سبک نظام‌هاي فلسفي يوناني درنمي‌آيد. درحالي‌که ادعاي سنت فلسفي يونان، دانش عقلاني متکي بر منطق استدلالي است. اين مقاله با پذيرش اين مسئله که تصوري عقلاني از ايمان، زمينه مشترکي براي بسياري از فلاسفه قرون وسطي بوده است، درصدد بررسي اين مهم است که چگونه معرفت متافيزيکي بشر که از راه وحي بدان رسيده، با معرفت طبيعي که از راه حواس و عقل بدان دست‌يافته، مرتبط مي‌شود.

دو نظام فلسفي سينوي و صدرايي، تبيين‌هاي متفاوتي از حقيقت زمان و رابطه آن با حرکت ارائه کرده‌اند. زمان در انديشه فلسفي ابن‌سينا از مقولات عرضي و کم متصل غيرقارالذات است. اين ديدگاه با چند چالش مهم روبروست: يکي، ماهوي‌انگاري مفهوم وحقيقت زمان؛ ديگري، جدا انگاشتن حقيقت زمان از حقيقت موجودات مادي که لازمه‌اش انکار اسناد حقيقي زمان به موجودات مادي است؛ چالش سوم، ناسازگاري ميان «انکار وجود خارجي حرکت قطعيه» و «تفسير زمان به مقدار حرکت قطعيه» در نظام فلسفي سينوي است. صدرالمتألهين براي رفع اين چالش‌ها، ديدگاه تازه‌اي مطرح کرده است. در انديشه او، مفهوم حرکت جزء معقولات ثاني فلسفي است و حقيقت آن از سنخ ماهيت نيست. حرکت و زمان با يک وجود موجودند و زمان، مقدار حرکت جوهري اشياي مادي است.

وجود رابط، وجودي است که در برابر وجود محمولي قرار دارد و از آن به «است» تعبير مي‌شود. حکيم مؤسس، رابطه ميان اين دوگونه وجود را به‌صورت تخالف نوعي تبيين مي‌کند. از نگاه ‏مدرس زنوزي، چنين وجودي در قضاياي ذهني، نقش رابط ميان موضوع و محمول را دارد و در خارج نيز وجود جداگانه‌اي ندارد و تنها نشانگر نحوه وجود است. مدرس زنوزي ميان نسبت ‏حکميه و وجود رابط، وجه تمايزي برقرار ساخته است. وي براين‌باور است که وجود رابط، تنها ‏در مطابَق قضاياي ايجابي ترکيبي، به‌عنوان نقش متحد کننده، حضور عيني دارد؛ درحالي‌که نسبت ‏حکميه در همه قضايا اعم از سلبي، ايجابي، بسيط و مرکب به‌صورت امري ذهني حضور داشته و حکايتگر عنصر متحد کننده موضوع و محمول در خارج است و از همين روست که تحقق ذهني ‏آن بسان تحقق خارجي آن، وابسته به وجود طرفين بوده و وجودي جداگانه‌اي ندارد.‏

در فلسفه مشائيان و ابن‌سينا، نفس داراي قواي ظاهري و باطني است. يکي از قواي باطني نفس، قوه خيال است. ابن‌سينا افزون‌بر اثبات قوه خيال، در کتاب‌هاي گوناگون خود، دلايلي بر مادي بودن اين قوه و ادراکات جزئي اقامه کرده است. در اين مقاله، نخست چيستي قوه خيال و نقش آن در به‌دست‌آوردن معرفت بيان شد. سپس، ادله ابن‌سينا در اثبات قوه خيال بررسي شده و نيز دلايل او در مادي بودن قوه خيال، براساس مباني صدرايي، به نقد کشيده شد. همچنين برخي پيامدهاي مادي دانستن قوه خيال به‌طور اجمال بررسي شده است. سرانجام تبييني درست از ديدگاه ابن‌سينا، درباره مادي بودن خيال ارائه شده است.

مارتين هيدگر از تأثيرگذارترين فيلسوفان معاصر است که ديدگاه ويژه‌اي درباره چيستي فلسفه دارد. او بر اين باور است که متافيزيک تنها به موجود پرداخته است و از حقيقت وجود، که بايد موضوع اصلي فلسفه باشد، غقلت ورزيده است. او تلاش مي‌کند با روش پديدارشناسي و تفکري که نوعي علم حضوري را به دنبال دارد، راه رسيدن به حقيقت وجود را باز کند. انتقادهاي هيدگر بر متافيزيک، نيز روش و مدعيات او با چالش‌هايي روبرو است. مباحثي که در بحث اصالت وجود، تشکيک و وحدت وجود در فلسفه ملاصدرا مطرح مي‌شود، همگي بحث از حقيقت وجود است نه مفهوم موجود. در اين مقاله افزون‌بر توصيف و تبيين ديدگاه هيدگر درباره چيستي فلسفه، با روشي تحليلي و عقلي به بررسي اين ديدگاه مي‌پردازيم.

يکي از گرايش‌هاي رايج و پرطرفدار در فلسفه ذهن، کارکردگرايي است. در اين نوشتار، برآنيم تا به تحليل فلسفيِ پژوهشي نوپديد در حوزه هوش مصنوعي بپردازيم. پژوهشي که به شبيه‌سازي ادراک بصري انسان، با الگوبرداري از نمونه عصب‌شناختي ادراک مي‌پردازد. اين پژوهش که در سال 2013 انجام شده، با به کارگيري سامانه‌اي مرکب از شبکه‌هاي عصبيِ مصنوعي و سامانه‌هاي خبره، موفق به شبيه‌سازي سازوکار ادراک بصري انسان شده است. پس از شرح پژوهش ياد شده، به بررسي پيامدهاي فلسفي آن مي‌پردازيم و با معرفي آزمايشي ذهني، نشان مي‌دهيم که از ديد بيننده خارجي، نمي‌توان ميان روبات فوق هوشمندِ فرضي و انسان خودآگاه فرق بگذاريم؛ هرچند در نگاه آغازين ميان آن‌دو، تفاوت ديده شود؛ ولي اين تفاوت براي هوشمند دانستن يک سامانه اهميتي ندارد؛ ازاين‌رو، مي‌توان از نگاه کارکردگرايانه دفاع کرد. همچنين در اين پژوهش استدلال اتاق چيني سِرل اجمالاً معرفي شده و با استفاده از آزمايش ذهني يادشده، نقد و تحليل مي‌شود.