جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازخواني و توجه به آراء صاحب نظران و دانشمنداني که در حوزه هاي گوناگون، از جمله انسان شناسي مطالعات عميقي داشته و در زمينة تعليم و تربيت نيز آراء قابل تأملي ارائه داده اند امري ضروري به نظر مي رسد. در اين پژوهش کيفي که به روش «توصيفي ـ تحليلي» انجام گرفته، نکات مهمي در زمينة انسان شناسي برتراند راسل ذكر و سپس دلالت هاي تربيتي انسان شناسانة او بر اساس ديدگاه محمدتقي جعفري نقد و بررسي شده است. مطابق ديدگاه علامه جعفري، حيات انسان تنها به دو قلمرو فردي (لذت و الم شخصي) و فرافردي محدود نمي شود، بلکه از قلمرو سومي به نام «کمال و تعالي» نيز برخوردار است؛ قلمروي مهمي که در ديدگاه راسل جايگاهي ندارد. نتايج تحقيق نشان مي دهد که با وجود اين تفاوت و ديگر تفاوت هاي اساسي در جهت گيري هاي کلي انسان شناسانة اين دو فيلسوف، برخي از اهداف واسطي و اصول و روش هاي تربيت از ديدگاه راسل به سبب آنکه سعادت فردي و اجتماعي بشر در دنيا را هدف گرفته، بر اساس ديدگاه علامه جعفري، که حيات طيبة طبيعي و دنيوي را مقدمة حيات معقول مي داند، تأييد شده، اما ناکافي است. اصل «لزوم تربيت»، اصل «تطبيق تربيت بر غرايز»، و اصل «نافع بودن تربيت» از جملة اين اصول است. نكات غيرقابل تأييدي نيز در آراء تربيتي راسل وجود دارد؛ از جمله نقش هنر در تربيت، اصل «شک گرايي صرف» و اصل «تفوق مشارکت بر رقابت». همچنين مشخص گرديد بيشتر نقد هاي وارد شده بر ديدگاه راسل مربوط به آن بعد از حيات انسان و تربيت اوست که به سبب انکار خدا و معنويت يا ترديد در آن از سوي راسل، در آراء تربيتي وي مغفول مانده است.

از مهم ترين فعاليت هاي «فلسفة تعليم و تربيت»، تحليل مفاهيم و مسائل تربيتي است و «خلاقيت»، يکي از مهم ترين مفاهيم مطرح در اين رشتة علمي به شمار مي آيد. هدف نوشتار حاضر آن است که با بررسي منابع اسلامي، تحليلي از ماهيت خلاقيت ارائه دهد. بدين منظور، از روش «تحليل مفهومي» استفاده شده است تا عناصر معنايي مرتبط با مفهوم «خلاقيت» در متون اسلامي بر حسب شبکة معنايي و تحليل بافت يا سياق متن، بررسي گردد. از ديدگاه اسلامي، خلاقيت انسان، به عنوان خليفة الله، در ظل خلاقيت خداوند مطرح مي شود و انسان به عنوان جانشين خداوند براي انجام وظايف جانشيني خود، داراي اين استعداد و توانايي بوده و مظهر اسم «خلاق» است. با تحليل واژگان ناظر بر خلاقيت در متون اسلامي، اين تحقيق نشان مي دهد مفهوم «خلاقيت» در قالب دو واژة «خلق» و «ابداع» بيان شده و هر دو ناظر بر پيدايش امري نو هستند، با اين تفاوت که نوع «خلق» مسبوق به ماده و مدت است و نوع «ابداع» مسبوق به ماده و مدت نيست. همچنين از منظر متون اسلامي، خلاقيت با عناصر «علم و تجربه»، « نيروي ادراک و تفکر»، «انگيزه تأمين نياز»، «اراده و اختيار»، «تمرکز و توجه ذهني»، «مهارت هاي عملي» ، «الگوگيري» و «رابطة تسخيري» يک شبکه معنايي به هم تنيده اي تشکيل مي دهد که مبتني بر آن، تعريفي از «خلاقيت» ارائه مي شود.

هدف اصلي اين مقاله، تبيين و مقايسة مفهوم «معنويت» در غرب (با تأکيد بر آراء اندرو رايت، پارکرجي پالمر، جين اريکر، ران بست، گراهام راستر) و اسلام است. ادبيات تحقيق نشان مي دهد تعريف واحدي دربارة مفهوم معنويت وجود ندارد. مهم ترين عامل در تغيير و تنوع اين ديدگاه ها، نوع رابطة مفهوم «معنويت» با «دين» بوده است. در پژوهش حاضر، ديدگاه هاي انديشمندان مزبور، بر اساس نوع رابطة بين معنويت و دين، تحليل و ديدگاه هاي آنها ذيل سه جهان بيني ديني، فارغ از دين، و غيرديني تبيين گرديده است. سپس براي تبيين دقيق تر مفهوم «معنويت»، مباني فلسفي ديدگاه هاي انديشمندان مزبور بررسي گرديد. در مرحله بعد، مفهوم «معنويت» در اسلام با اين مفهوم در غرب مقايسه شد. بخشي از يافته ها عبارت است از: مفهوم «معنويت» در اسلام، داراي مابازاي بيروني قابل شناسايي است. بنابراين، معنا امري صرفاً ساختني نيست، بلکه يافتني نيز هست، و حال آنکه در برخي از ديدگاه هاي غربي، مرجع امر معنوي دست ساز خود انسان و بنابراين، «معنا» صرفاً ساختني است. برخي از ديدگاه هاي غربي به وجود تکثر در مرجع امر معنوي قايلند، اما ديدگاه اسلامي به وحدت معتقد است. معنويت از منظر اسلام، يک مفهوم کل گراست که همة ابعاد زندگي کودک را دربر مي گيرد و چهار بعد ارتباط فرد با خود، خلق، محيط و خداوند را شامل مي شود. ولي در برخي از ديدگاه هاي غربي، به ابعاد ارتباط با خود، ديگران و محيط محدود مي شود. روش انجام اين تحقيق، استفاده از روش «تحليل کيفي محتوا» است.

موقعيت هاي گوناگون در زندگي انسان، به صورت بالفعل آدمي را در شرايط يادگيري قرار مي دهد. از جمله مباني تربيت انسان، تأثير پذيري او از اين شرايط است. هدف از اين تحقيق تبيين موقعيت هاي تربيتي نهفته در جهاد و چگونگي استفاده از آن است. اين پ‍‍‍ژوهش از نوع تحقيقات كيفي است و با استفاده از روش «تحليلي ـ استنباطي» انجام گرفته است. بر اساس شيوة مبارزه در جهاد، چهار موقعيت «هجوم، دفاع، هجرت و تقيه» وجود دارد. در موقعيت «دفاع»، انسان در شرايط از پيش تعيين شده قرار مي گيرد؛ در «هجوم»، موقعيت ساخته مي شود. در «هجرت» بايد ميدان را ترک کرد، و در «تقيه» بايد در ميدان ماند و سکوت آگاهانه اختيار کرد. هر يك از اين موقعيت ها، زمينة تقويت ويژگي هاي گوناگوني در انسان مي شود و در مجموع، انسان جهادي و مبارز تربيت مي شود که متناسب با ابعاد فردي و جمعي جهاد، شاخصه هاي اخلاقي و اجتماعي توحيد و توکل، سختي پذيري، صبر و استقامت، مهر و قهر، اطاعت پذيري، ظلم ستيزي و وظيفه شناسي را کسب خواهد کرد.

هدف اين مقاله ارزشيابي محتواي برنامة درسي اخلاق اسلامي دانشگاه ها از منظر استادان دروس معارف اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي واحد قم است. روش تحقيق از نظر اهداف، «کاربردي» و به لحاظ شيوة جمع آوري اطلاعات، «توصيفي» از نوع «پيمايشي» و جامعة آماري 40 تن از استادان است که کل آنان به عنوان نمونة آماري انتخاب شدند. براي جمع آوري اطلاعات از پرسش نامة محقق ساخته حاوي 25 سؤال بسته پاسخ در طيف پنج درجه اي ليکرت با پايايي 0.89 مطابق آلفاي کرانباخ استفاده شد. براي تجزيه و تحليل اطلاعات، از روش هاي آمار «توصيفي ميانگين»، «انحراف استاندارد»، «واريانس»، «ضريب پراکندگي» و «آزمون استنباطي Z تک گروهي» استفاده شد. يافته ها نشان داد: محتواي برنامة درسي اخلاق اسلامي دانشگاه ها با نيازها و اهداف منظور، فرهنگ، ايده آل ها و آرزوهاي اجتماعي، استعداد و توانايي دانشجويان، نيازها و علايق آنان و اصول و قانونمندي هاي برنامه ريزي درسي کاملاً تناسب دارد که با اطمينان 0.99 و خطاي 0.01تأييد شدند. وضعيت نسبي ميزان تناسب محتواي برنامة درسي اخلاق اسلامي با اصول و قانونمندي هاي برنامه ريزي درسي بيش از ملاک هاي مربوط به تناسب محتوا با ارزش هاي اجتماعي و ويژگي ها و نيازهاي فراگيران است.

مقالة حاضر درصدد پاسخ به اين پرسش است که براي ترسيم اهداف تربيتي در فرايند تربيت مبتني بر فطرت، چه معيارهايي لازم است؟ روش پژوهش «توصيفي» و «استنتاجي» است. فطرت انسان «آفرينش ويژه اي» است که منحصراً از آنِ او و وجه امتياز او از ديگر موجودات است. انسان با مجموعه اي از استعدادهاي فطري و غيرفطري، موضوع تربيت است که با شکوفايي اين استعدادها، در فرايند تربيت به بالاترين کمال ممکن دست خواهد يافت. هدف نهايي در تربيت فطرت محور، دستيابي به بالاترين نقطة کمال انساني يا درک «مقام عنداللهي» يا «رضوان الهي» است. علاوه بر اين، فرايند تربيت شامل مراتب و مراحلي همراه با اهداف مشخصي است که تحقق اين اهداف براي تحقق هدف نهايي ضروري است. براي هدف گذاري در فرايند طولاني تربيت، معيارها و شاخص هايي لازم است که از جملة مهم ترين اين معيارها عبارت است از: «توجه به نوع و غايت آفرينش انسان»، «انطباق با اهداف زندگي»، «توجه به استعدادهاي فطري و غيرفطري انسان»، «توجه به قابليت کشف اهداف تربيتي فطري»، «برانگيزاننده و محرک بودن اهدف فطري»، «تناسب و هماهنگي بين اهداف فطري و فرايند تربيت و اولويت ها»، «توجه به معيار بودن اهداف فطري براي ارزيابي فرايند تربيت».