جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعاتی که در میان آموزه‌های وحیانی مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته، آموزه‌ی طینت می‌باشد. هر چند در آیات قرآن تنها اشاراتی به این موضوع وجود دارد لکن در احادیث تفسیری و غیر تفسیری بسیاری از آن سخن به میان آمده است. با این وجود در میان پژوهش‌های کلامی ـ حدیثی، این موضوع به شکل جامع و کاملی مورد توجّه قرار نگرفته و توضیح و تبیین آن به روش اجتهادی، خالی به نظر می رسد. طینت در یک معنای گسترده به گوهر مادی و خمیر مایه‌‌ی وجودی آفرینش الهی و در یک معنای محدودی به ماده‌ی اولیه‌ی ابدان ذره‌ای اطلاق می‌گردد. این ماده‌ی اولیه متشکل از آب و خاکی است که در دو مرحله‌ی آسمانی و زمینی تهیه شده است. در مرحله‌ی آسمانی به اخذ این طینت از مواد بهشت و جهنّم و پدید آمدن طینت علینی و سجّینی اشاره شده است. همینطور بعد از انتقال این طینت‌ها به مرحله‌ی زمینی و آمیختگی آن با آب و خاکی از زمین، اسباب پدیدار شدن ابدان ذره‌ای نیز فراهم گردیده است. جمع آوری اخبار طینت در ابواب مختلف نشان می‌دهد که این طینت و ابدان ذرّه‌ای برآمده از آن مایه‌ی اصلی ابدان دنیوی و قیامتی خواهد بود. طینت و بدن ذره‌ای هر شخص در رحم مادر مستقر خواهد شد؛ به طوری که تمامی اعضا و جوارح بدن انسان بر پایه‌ی آن رشد خواهد نمود. چنانچه طینت خالص همگان در رستاخیز، با استقرار در رحم خاک، موجبات رشد بدن قیامتی‌شان فراهم خواهد گردید. باور به وجود چنین حقیقتی از آغاز تا انجام پیدایش مادی انسان، بررسی لوازم آن در موضوعات اعتقادی را نیز ایجاب می‌کند. از میان مسائل هستی شناسی، فلسفه‌ی آفرینش و بندگی از طینت به عمل آمده و فرآیند بدا و تغییر سرنوشت نیز در این آموزه جاری است. در بخش انسان شناسی، نقش طینت در شکل‌گیری ابعاد وجودی انسان و تثبیت معرفت شهودی انسان و بروز رفتارهای انسان برپایه‌ی طینت غیر قابل انکار است. همین طور جایگاه طینت در آغاز مرگ و برزخ و قیامت به نحوی است که از حقیقت واحد آن تا شکل‌گیری بدن قیامتی محافظت خواهد شد. البته نقش طینت در انسان شناسی به معنای نفی علیت ارادی انسان، نیست و اقتضایی بودن طینت در سرنوشت او، جایی برای شبهه جبر باقی نمی‌گزارد. بدیهی است که ادعای اینکه طینت و بدن ذرّه‌ای، مایه‌ی اصلی تمامی اشکال دنیوی و قیامتی بدن انسان می‌باشد، خود به خود تناسخ را ابطال و معاد جسمانی را اثبات می‌گرداند. بدین ترتیب شناخت و تفسیر دقیق این موضوع و بررسی لوازم آن، زاویای نهفته را از حقیقت انسان برملا خواهد نمود و نگرش جدیدی را در نظام اعتقادی انسان، نمایان خواهد نمود.

گرچه مفهوم «وجود» معلوم، و حقیقت آن واحد است، اما دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن مطرح شده است. نگاه ابن‌عربی به مسئلهٔ وجود از جایگاه متفاوت و ویژه‌ای برخوردار است. وجودشناسی در مکتب ابن‌عربی با مسئلهٔ بنیادی دیگری تحت عنوان «وحدت شخصیه وجود» گره خورده، که بدون فهم آن، دست‌یابی به نظام هستی‌شناسانهٔ این عارف بزرگ دشوار می‌شود. لذا کوشیده‌ایم با تکیه بر دو کتاب مهم ابن‌عربی، فتوحات و فصوص، مستقیماً نظر او را دربارهٔ وجود جویا شویم. از نظر ابن‌عربی، در عالم یک وجود واحد موجود است و آن حق متعال است و باقی موجودات، به یک تعبیر تجلیات و ظهورات و به تعبیری دیگر، اسما و صفات خدا هستند.

پژوهش حاضر، به نقد و بررسی ماهیت نفس و روح از دیدگاه دو متکلم شیعه؛ شیخ مفید و فیاض لاهیجی، می-پردازد. نفس و روح، هر کدام از لحاظ لغوی معانی متعددی دارند، اما در اصطلاح و کاربرد آنها، بعنوان حقیقت انسان، هر دو متکلم، در آثارشان، بصورت مترادف بکار برده‌اند. هر دو به جوهر بودن نفس و حدوثش، قائلند و منکر تقدم نفس بر بدن هستند. شیخ مفید، در مواجهه با روایات تقدم نفس بر بدن، با اتخاذ موضعی عقل گرایانه، از یک متکلم سنتی فاصله گرفته و با استبعاد عقلی، ابتدا در صحت روایات تردید می‌کند و سپس همه آنها را مجاز و استعاره می‌داند. اما لاهیجی، به دلیل پایبندی به قواعد فلسفه مشاء، تقدم ارواح بر ابدان را، ناسازگار با آن قواعد دانسته و همه را تأویل می‌کند. در بحث ماهیت نفس، که مسأله اصلی این تحقیق است، شیخ مفید، حقیقت انسان، یعنی نفس و روح انسانی را، بدون حجم، مکان، ترکیب، حرکت، سکون، اجتماع و افتراق می‌داند و معتقد است علم، قدرت، حیات، اراده، کراهت، حب و بغض بر نفس، قابل حمل است. لاهیجی پس از اثبات وجود نفس، حقیقت نفس را جوهری مجرد در ذات می‌داند که از جهت تدبر و تصرف، به بدن تعلق دارد. هر دو متکلم برای ادعای خود (تجرد نفس) دلایل عقلی و نقلی اقامه کرده‌اند. از آثار مجرد دانستن نفس، بقای آن است؛ که لاهیجی با دلایل نقلی و عقلی معتقد به آن، و معاد جسمانی و روحانی است؛ اما شیخ مفید، به دلیل ضدیت با الفاظ قرآن، با فناناپذیری نفس ناطقه، مخالف است. روش گردآوری این رساله،کتابخانه‌ای است و روش پژوهش به صورت تحلیلی ـ توصیفی است.

ملا رجبعلی تبریزی فیلسوف عصر صفوی اصفهان از جمله فیلسوفانی است که در بسیاری از اصول و مبانی حکمت متعالیه با صدرا مخالفت نموده. یکی از این اصول مسئله اشتراک لفظی یا معنوی وجوداست. تبریزی به شدت با اشتراک معنوی وجود مخالفت کرده و به اشتراک لفظی آن، میان واجب و ممکن قائل است.تبریزی سه گونه دلیل بر مدعای خود می آورد؛َ"عقلی"،"استناد به کلام حکماوعرفا"و"دلیل روایی". نوشتار حاضر ضمن ارائه دیدگاه وی در این زمینه، سعی کرده تا با بیان ادله ی غیر روایی (ادله عقلی) او، ضعف و کاستی آنها را در حد بضاعت خویش بنمایاند. از جمله ادله ی تبریزی بر مدعای خود سخنان حکمای نام آوری چون معلم اول و ثانی است. اما با بررسی اندیشه های آن بزرگان نشان داده ایم که چگونه تبریزی عملاً دچار جزء نگری گشته و صدر و ذیل آن سخنان و یا دیگر سخنان آن بزرگان را نادیده گرفته است .

از مسلّمات تعالیم اسلامی، و به ویژه شیعی، اعتقاد به رجعت، به معنای عام آن است، یعنی زنده شدن برخی مردگان و بازگشت آنان به حیات دنیوی. از سوی دیگر، مبانیِ فیلسوفان مسلمان، و به ویژه مرحوم صدرالمتألهین، در باب موضوعاتی همچون نفس، تعریف و مراتب تجرّد، معیار نقص و کمال که به ماد  یت و تجرّد بازمی گردد نحوة وقوع مرگ طبیعی و ... لوازمی به دنبال دارد که به نظر می رسد با برخی آموزه های دینی تعارض داشته باشد. یکی از این آموزه ها رجعت است. مقالۀ حاضر به این موضوع می پردازد که اولاً دیدگاه ملاصدرا دربارة رجعت چیست؟ آیا آن را در مورد همۀ انسان ها می پذیرد، یا یکسره آن را انکار می کند و یا قائل به تفکیک می شود و آن را در مورد برخی انسان ها ممکن و در مورد برخی دیگر محال می داند؛ و در چنین صورتی معیار این تفکیک چیست؟ ثانیاً نظریات صدرالمتألهین در این مباحث چه قدر با هم سازگار است؟ و ثالثاً این نظریات از سویی تا چه اندازه مطابق با موازین عقلی است و از سوی دیگر آیا با ظواهر و نصوص صریح قرآن و حدیث همخوانی دارد یا خیر

يکي از مباحث معرفتي دقيق در حوزة الهيات، هدف خداوند از خلقت جهان است متکلمان اسلامي، هدف خداوند از آفرينش عالم را رساندن جود به خلق مي‌دانند. فلاسفه معتقدند ازآنجاکه خداوند واجد همة كمالات و علت ‌تامه خلقت است و معلول از آن لامحاله تخلف نمي‌کند، فيض‌رساني و صدور وجود و خلق نظام احسن از ناحية خداوند واجب است. از منظر عارفان، آفرينش بر پاية عشق خداوند به شناخته شدن انجام پذيرفته است و مجموعه هستي، تجليات ذات پروردگار هستند که وجودي غير از وجود حق‌تعالي ندارند. خداوند عاشق کمالات بي‌نهايت خود بود؛ لذا در قالب پديده‌هاي مختلف عالم تجلي کرد تا از ديدن جمال خود در آينة فعل خويش که همان جهان خلقت است، لذت ببرد و هدفي براي آفرينش در ماوراي ذات بي‌همانندش وجود ندارد. در اين نوشتار، از ميان همه نظرات، به روش کتابخانه‌اي، به بررسي پاسخ پرسش اصلي دربارة ديدگاه عرفا در اين زمينه ‌پرداخته شد و با طرح پرسش‌ها و ايراداتي بر آن و تبعات پذيرش اين نگرش، مشخص شد كه مطلب نيازمند بازنگري و رجوع به تعاليم قرآن ‌کريم و روايات حضرات معصومين است.

چکیده در فایل پی دی اف می باشد

با بررسی تفسیرکبیر فخررازی، به عنوان تفسیری که نویسنده آن به جبر اعتقاد دارد، و حتی مورد احترام بسیاری نویسندگان پس از خود نیز بوده است و کتاب وی مبنای بسیاری از کتاب‏های دیگر قرار گرفته است، لازم بود موضوع جبر در کتاب ایشان بررسی شود به همین دلیل موضوع این رساله با موضوع "بررسی استنادات قرآنی فخررازی در اثبات نظریه جبر در کتاب تفسیرکبیر" نام گرفت. از این جهت در فصل اول به توضیح معانی و مفاهیم جبر و احتیار و در فصل دوم تا ششم، آیاتی که ذیل آن‏ها به این موضوع اشاره شده بود مانند: آیاتی که نشان می‏دهند خداوند خالق اعمال انسان است، و هدایت و ضلالت به دست خدا و به خواست و اراده اوست، هم‏چنین آیاتی که نشان می‏دهند همه چیز به قضا و قدر خداوند است، آیاتی که نشان می‏دهند مشیت انسان وابسته به اراده و مشیت الهی است، آیاتی که نشان می‏دهند اعمال انسان در علم الهی ثبت شده و امتناع از آن ممکن نیست. در پایان هر فصل دلایل عقلی در رد آن عقاید و تفسیر صحیح آن‏هابیان می‏شود، سپس آیاتی را که بیان کننده اختیار هستند در ادامه بیان کردیم. همان‏طور که در متن این رساله به تفصیل آمده است فخررازی به اختیار انسان اقرار می‏کند ولی خداوند را فاعل اعمال انسان می‏داند، در رابطه با این تناقض گویی باید بگوییم وی با خود کنار نیامده و نتوانسته میان جبر و اختیار یکی را بپذیرد و در آیات مختلف نظرات متفاوتی را ارائه داده است.

چکیده ندارد.