جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب آیات الصفات و منهج ابن جریر الطبری فی تفسیر معانیها مقارنا بآراء غیره من العلماء توسط حسام بن حسن صرصور به رشته تحریر درآمده است. در قرآن آیاتی وجود دارد که در آن صفاتی به خداوند نسبت داده است و به خاطر این آیات، برخی از مذاهب اسلامی از جمله وهابیت قائل به تجسیم خداوند شده اند. نویسنده این کتاب در صدد بررسی آیات صفات بر اساس تفسیر طبری و بررسی روش وی در تفسیر این آیات است. این کتاب شامل مقدمه و پنج فصل می باشد. فصل اول درباره زندگی ابن جریر طبری و دو کتاب مهم وی «التفسیر» و «صریح السنه» می باشد. فصل دوم راجع به تأویل و تفویض در برخی آیات از جمله آیات صفات می باشد. فصل سوم درباره مسئله محکم و متشابه است. فصل چهارم به صورت تفصیلی صفات خداوند را بیان می کند. فصل پنجم آراء طبری در زمینه آیات صفات بررسی می کند و آراء علماء موافق و مخالف وی را بررسی می کند. همچنین در انتهای کتاب متن رساله «صریح السنه» ابن جریر طبری به طور کامل آمده است. نویسنده پس از بررسی آیات صفات و تفسیر طبری در این زمینه به این نتیجه می رسد که طبری از مشبهه نیست و وی آیات صفاتی را که برخی به معنای جسمیت خداوند دانسته اند، از آیات متشابه دانسته که نیاز به تأویل دارند.

مساله «فلسفه آفرینش» و این که چرا خداوند، انسان و سایر موجودات را آفریده، یکی از اساسی ترین مسایلی است که همواره مطرح بوده و هست. به طور کلی در این زمینه دو سوال اساسی مطرح است: یکی این که آیا آفریننده و فاعل این جهان، از کار خود هدفی داشته است؟ دیگر این که آیا این جهان به عنوان آفریده و فعل خداوند، هدف و مقصدی دارد؟ سوال اول، بیان گر هدف فاعلی و سوال دوم، بیان گر هدف فعلی است. مکاتب مختلف کلامی، فلسفی و عرفانی، پاسخ های مختلف و متعددی به این دو سوال داده اند؛ عده ای به کلی منکر غرض و هدف در افعال الهی و آفرینش موجودات شده اند. جمعی قایل به وجود غرض و هدف در همه افعال شده اند و گروهی وجود غرض و غایت را در برخی از افعال پذیرفته اند، اما منکر عمومیت و لزوم آن شده اند. مقاله حاضر این مساله را از دیدگاه قرآن بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه قرآن، آفرینش کاملا هدف دار است؛ هدف از آفرینش جهان (در مقابل انسان)، انسان است و آسمان ها و زمین و هر چه در آن ها است برای انسان آفریده شده است،‌ مقصود از انسان، انسان کاملی است که به مقام عبودیت حقیقی رسیده است. هدف از آفرینش انسان کامل، ذات خداوند است و خداوند، انسان کامل را برای خودش آفریده است. پس به طور کلی، می توان گفت هدف خداوند از آفرینش جهان و انسان،‌ ذات بی همتای اوست.

روش های تفسیری مفسران، یکی از علل اختلاف مفسران در تفسیر آیات است. مفسران در تفسیر آیات 26 ـ 22 سوره ص، در پاسخ به چگونگی جمع میان عصمت حضرت داوود و خطای او اختلاف نظر دارند. مقاله به دنبال آن است تا با بررسی تطبیقی روش های تفسیری فریقین، علل اختلاف مفسران در پاسخ به این سوال را بررسی نماید. بدین منظور برخی از تفاسیر فریقین مانند تفاسیر: التبیان، نورالثقلین و المیزان از شیعه و تفاسیر: جامع البیان، مفاتیح الغیب، روح المعانی و المنیر از اهل سنت به ترتیب تاریخی در رابطه با این موضوع بررسی شده است. نتیجه این تحقیق آن است که تفسیر المیزان به دلیل اتخاذ شیوه تفسیری قرآن به قرآن، استفاده از استدلال عقلی و کلامی و بهره گیری از روایات به عنوان موید مطالب خویش، پاسخ مطلوب تری نسبت به سایر تفاسیر به این پرسش داده است.

این کتاب به تاریخ زندگانی، دلایل، معجزات و فضایل حضرت زهرا (سلام الله علیها) و ائمه معصومین علیهم‌ السلام می پردازد. ساختار کتاب، جز شرح زندگانى حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و امام زمان (علیه السلام) بدین گونه است: شناخت، القاب، مادر، بَوّاب، نقش خاتم، فرزندان و معجزات. در منابع متأخر نشانى از عنوان بواب دیده نمى‌ شود؛ در این بخش بواب یا اصحاب خاصّ هر امامى نام برده شده‌ اند. شرح زندگانى حضرت فاطمه (سلام الله علیها) با مسند آن حضرت آغاز مى‌ شود؛ مباحثی چون، خبر ولادت، معنای محدثه، هجرت، ازدواج، خطبه عقد، مهریه، زفاف، فدک، عیادت زنان مدینه، مصحف، دعاى ایشان، ماجراى فدک، عیادت زنان مدینه از آن حضرت، وصیت، روِیاى قبل از شهادت و روایاتى در مناقب او آمده است. او تحت عنوان حدیث فدک سند این حدیث را به چندین طریق نقل می‌ کند. بخش آخر کتاب نیز در عناوین مطالب با دیگر بخش‌ ها متفاوت و بدین قرار است: شناخت وجود قائم، روایت مادر امام زمان و ماجراى خریده‌ شدنش، ولادت آن حضرت، نسب، کنیه، القاب، کسانى که امام (علیه السلام) را در حیات پدرش دیده‌ اند، علمایى که حضرت را در مدّت اقامتش در سامرا شناخته‌ اند، روایات وجوب غیبت، مشاهده‌ کنندگان آن حضرت در غیبت، دعاى امام زمان عجل الله تعالی فرجه، و اسامى یاران آن حضرت.

ابوجعفر محمد بن جریر طبری مورخ و مفسر مشهور قرن سوم و از علمای عامه است. در این مقاله بخشی از شواهد روشن اعتماد او به راویان غیر معتمد از سویی و کتمان و تحریف وقایع تاریخی از سوی دیگر به همراه برخی از کاستی‌های محتوایی و عقیدتی، در دو اثر تاریخی و تفسیری وی (تاریخ الأمم و الملوک و جامع البیان عن تأویل آی القرآن)، مرور می‌شود. در ضمن به معرفی شخصیت و عقاید خاص طبری نیز خواهیم پرداخت.

در پژوهش حاضرتلاش شده از منظری دیگر برآفرینش های ادبی و فکری درنظم عرفانی پرتو افکنده شود و جلوه های اسرائیلیات در اشعار عطار باز نموده شود. در این مقال کوتاه به آن بخش از اسرائیلیات مطرح و اثبات شده از طرف محققان و محدثان بزرگ پیرامون روایات مجعول و اسرائیلیات داستان آدم و سلیمان و نکات مهم تفسیری آن اشاره کرده و بازتاب آن در منطق الطیرعطار به عنوان مهم ترین اثرمنظوم عرفانی قرن ششم، نشان داده می شود. این مکتوب با روش پژوهشی توصیفی– تحلیلی بوده و هدف آن بررسی روایات مجعول و اسرائیلیات به عنوان اندیشه های غیراسلامی به طور عام و میزان اثرپذیری آثار عطار به طور خاص می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ورود روایات مجعول به شعر شاعرانی چون عطار دلایلی داشته است؛ مهم ترین علل آن برداشت های شاعرانه آن ها از تفاسیر و روایات نادرست بوده و گاه ناآگاهانه از منابع ضعیف استفاده کرده و صرف نظر از نوع منبع و بدون توجه به اصالت حکایت و داستان، جهت تعلیم، تاویل و تفسیر آموزه های عرفانی از هر موضوعی سود جسته اند.

«دلائل الامامة»، کتابی است اعتقادی که در آن به اثبات حقانیت امامان شیعه پرداخته و با ذکر آیات و روایات در فضائل و مناقب و معجزات آنها از خلافت و جانشینی آنان بعد از پیامبر اکرم دفاع نموده است. نویسنده این کتاب جناب محدث شیخ ابی جعفر محمد بن جریر بن رستم طبری صغیر می‌ باشد که این کتاب را به زبان عربی در قرن پنجم نوشته است. «دلائل الامامة» از منابع روايى معتبر شيعه است و مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته به طورى كه در بسيارى از مجموعه هاى روايى از آن نقل شده و به آن استناد كرده اند. كتاب حاضر شامل موضوعاتى است مانند: نام هاى حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، مصحف فاطمه سلام الله عليها، ولادت امام حسن علیه السلام، شهادت آن حضرت، اخبار شهادت امام حسین علیه السلام، نامه آن حضرت به بنى هاشم، معجزات امام زین العابدین عليه السلام، سفر امام باقر علیه السلام به شام، ماجراى آن حضرت با دانشمند مسيحى، ولادت امام جعفر صادق علیه السلام، القاب امام موسی کاظم علیه السلام، نماز استسقاى امام رضا علیه السلام، مدت زندگانى امام جواد، معرفى بزرگان شيعه كه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در سامرا ديدند و بسيارى مطالب مهم ديگر.

«نوادر المعجزات في مناقب الأئمة الهداة عليهم السلام»، تاليف أبى جعفر محمد بن جرير بن رستم طبرى امامى صغير، از اعلام قرن پنجم قمرى، كتابى است در نقل معجزات و مناقب و علوم و احتجاجات ائمه اطهار (ع) و آنچه كه از دلائل و براهين بر حجيت كلام و كردار خويش آورده ‏اند، به زبان عربى جمع‏ آورى نموده است. كتاب، با مقدمه ‏اى مفصل از آقاى باسم اسدى در زمينه معجزه و شروط آن و مفهوم معجزات و همچنين فرق بين معجزه و حيله و سحر شروع شده است. وى از تفاوت بين معجزه و كرامت سخن گفته و اشاره كرده كه از شرائط كرامت استتار و از شرائط معجزه اظهار است، هچنين كرامت امرى است كه در آن ادعا وجود ندارد؛ اما معجزه به همراه ادعاى نبوت و مطالبه برهان مى ‏باشد. در قسمتى از اين مقدمه بحث مفصلى درباره شرح حال مولف كرده و افرادى را كه با وى هم نام هستند را، تفكيك نموده و از مشايخ و تصنيفات او نيز نام برده است. پس از مقدمه محقق، نوبت به مقدمه مولف مى ‏رسد كه مختصرى درباره مقام ائمه و فضائل آنان صحبت كرده است و در ادامه از اين مقام، در سيزده باب براى هر كدام از ائمه، معجزات و كراماتى از آنان كه در كتب روايى و حديثى شيعه آمده، با ذكر تفصيلى سند، يادآور شده است. باب اول، درباره اميرالمومنين (ع) و باب دومش درباره حضرت زهراء (س) و ابواب ديگر در مورد ائمه بعد از اميرالمومنين (ع) مى ‏باشد. طبرى صغير، در باب آخر كه درباره ولى عصر (عج) مى ‏باشد، اخبارى را كه درباره وجود صاحب الزمان (عج) و اوصاف ايشان از ائمه مختلف آمده، جمع‏ آورى نموده و همچنين خبرى كه از امام صادق (ع) در تفسير آيه 18 سوره شورى و دولت وى در زمان ظهور و آنچه از بركات بر دولت وى مى ‏باشد را، يادآور شده است.

بررسی تطبیقی واژه امام در آیه ابتلا (آیه 124 سوره بقره) موضوع این مقاله می‌باشد. آیه مذکور از چند منظر قابل تامل است: 1.آیه ابتلا در روایات فریقین؛ 2. مراد از کلمات مطرح شده در آیه؛ 3. مقصود از امام در آیه؛ 4. مراد از عهد در آیه؛ 5. مراد از ظالم در آیه؛ 6. نکات اعتقادی موجود در آیه و چند بحث جانبی دیگر. نگارنده در پایان به این نتیجه رسیده است که مراد از مقام امامت در این آیه هدایت تکوینی به معنای ایصال به مطلوب است.