جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدخل مسائل جدید در علم کلام تألیف آیت‌الله جعفر سبحانی همان‌گونه که از نامش پیداست مدخلی است که به تشریح برخی از مسائل جدید علم کلام می‌پردازد. کتاب مشتمل بر سه جلد است: جلد اول مشتمل بر پیشگفتار و دو بخش است که بخش نخست در دوازده فصل و بخش دوم در شش فصل مطرح شده است. مطالب جلد دوم بعد از پیشگفتار در شش بخش و جلد سوم نیز بعد از پیشگفتار در شش فصل تنظیم شده است. نویسنده معتقد است از بررسی کلامی و عقیدتی که در این قرن اخیر به خامه دانشمندان اسلامی نگارش یافته است می‌توان لمس کرد که یک سلسله مسائل نو و کاملاً بی‌سابقه در بحث‎های کلامی وارد شده و روی آن‌ها بحث و بررسی انجام گرفته است. این بحث‎ها همان مسائل جدید در علم کلام می‌باشند و سید جمال‌الدین اسدآبادی (متوفی 1316ق) و شیخ عبده (متوفی 1323ق) در رساله توحیدیه و تفسیر المنار و مرحوم بلاغی (متوفی 1352ق) «الهدی الی دين المصطفی» و «الرحلة المدرسية» و سید محمد رشید رضا در کتاب «الوحی المحمدي»، برخی از این مسائل را مطرح کرده‌اند و کتاب‌هایی که اخیراً در ایران به‌وسیله عالمان بزرگ و محققان دانشمند نگارش یافته، حاوی برخی از این مسائل می‌باشند. علم جدید، موضوع و هدف جداگانه لازم دارد، درحالی‌که هیچ‎کدام از این‌ها در این‌گونه مسائل موجود نیست. تنها چیزی که می‌توان درباره این مسائل اظهار داشت، این است که روش تحلیل این مسائل نمی‌تواند عقلی باشد، بلکه باید متناسب با خود شبهه یا سؤال، روشی برای تحلیل آن برگزیند. نوشتاری که هم‌اکنون در برابر شما قرار گرفته، «مدخلی» است بر مسائل جدید در علم کلام که به تشریح برخی از مسائل جدید می‌پردازد و همچنان که از نام آن پیداست، کتاب جامعی نسبت به مسائل جدید در علم کلام نخواهد بود، بلکه معدودی از مسائل را به‌عنوان مدخل و یا «پیش‎درآمد» بر چنین مسائل جدید مطرح می‌کند تا دیگران را بر پیمودن این راه تشویق کند‏. جلد اول کتاب با اشاره به این‌که اسلام یک دین عقل‎گراست آغاز شده است. آیین اسلام –همان‎طور که قرآن و احادیث صحیح بر آن گواهی می‌دهند- آیین خردپسند و خردگراست. اصول و فروع آن با برهان‌های عقلی همراه بوده و در دعوت به اصول دین و کلیات فروع، به تعبد و سخن‌گویی بدون دلیل اکتفا نکرده است و شعار آن در مقابله با مخالفان، دلیل خواهی و گواه طلبی است و پیوسته می‌گوید: «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِينَ» ﴿بقره، 111﴾. بررسی برهان امکان و وجوب، برهان نظم، برهان حرکت و برهان حدوث اجسام از جمله مباحث این بخش هستند. بخش دوم این جلد در شش فصل به مسئله تعارض علم و دین اختصاص یافته است. تعارض علم و دین با پیدایش داروینیسم صورت‎های مختلفی به خود می‌گیرد، گاهی مدلول مطابقی آن با مبانی دینی سازگار نیست مانند این‌که انسان زاده میمون و تکامل‎یافته از اوست‏. در جلد دوم کتاب بسان جلد نخست، یک رشته مسائلی که غالباً ً ریشه غربی دارد و متکلمان مسیحی روی انگیزه‌های خاصی به طرح آن‌ها پرداخته‌اند، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است‏. کثرت‌گرایی (پلورالیزم دینی) از جمله این مسائل است. ازآنجاکه پلورالیزم دینی قرائت و تفسیرهای گوناگونی دارد، نمی‌توان برای همه آن‌ها ریشه در کلام و یا فلسفه اسلامی جست؛ هرچند برخی از صورت‎های آن مورد پذیرش متکلمان اسلامی بوده و درباره آن با عنوان دیگری بحث نموده‌اند‏. مباحث جلد سوم بعد از پیشگفتار در هفت فصل به‎ این‎ شرح‎ ترتیب یافته است. آیت‌الله سبحانی‎ خود‎ در‎ پیشگفتار پس‌ازآن که نسبت مکاتب بشری چون‎ پوزیتیویسم، اومانیسم و تحلیل‎های اقتصادی یا روان‌شناسه‌گانه برگرفته از فروید را با اسلام روشن می‌سازد و از عدم توفیق هر‎ یک‎، خطوطی‎ چند می‌نگارد، نگرش امروز به دین را چنین توصیف می‌کند: اکنون‎ بشر‎ به‌نوعی به دین روی آورده و گمشده خود را در اعتقادات دینی و اعتماد به قدرت لایزال‎ الهی‎ جستجو‎ می‌کند‏. فصل اول به‌طورکلی مباحثی در‎ زمینه‎ تفسیر‎ واژه هرمنوتیک و انواع آن و شرایط تفسیر کتاب آسمانی (قرآن)، تفسیر به رأی یا پیش‎داوری، قرآن و تفسیر به باطن و نمونه‌هایی از آن را ارائه داده است. همچنین در‎ باب‎ تأویل‎ در مقابل تنزیل، تأویل متشابه و نمونه‌هایی از آن بحث‎هایی ارائه شده و سپس باب هرمنوتیک فلسفی‎ گشوده‎ گردیده است. در این فصل شما با نظریات شلایر ماخر، هایدگر و گادامر‎ در‎ تفسیر‎ متون و بالأخص متون دینی (شلایر ماخر) روبرو می‌شوید. نویسنده در صفحاتی بعد، باب‎ نقد‎ این‎ نظریات را نیز گشوده و به پیش‎فرض‎های مشترک و غیرمشترک و تطبیقی دراین‌باره اشاره کرده است. فصل دوم کتاب، در تعریف و تفسیر آزادی سیلان یافته است‎. فصلی‎ که در شش بند: معیارهای آزادی، جهان‌بینی‌های‎ گوناگون و تعریف یکسان آزادی‎، آزادی‎ در جهان‌بینی الهی، تعریف‌های دیگر‎ از‎ آزادی، آزادی در خدمت انسان یا انسان در خدمت آزادی و آزادی بیان به‎ توشیح‎ آمده و بخش اعظم کتاب را‎ به‎ خود‎ اختصاص داده است‎‏. فصل سوم بسیار کوتاه است و ذیل «مبانی فلسفی دموکراسی»، حکومت در اسلام‎ را بر دو اصل مردم‎سالاری و خداسالاری مستقر نموده و در این باب در مورد شرایط رأی‌دهندگان در حکومت مردم‎سالار دینی صفحاتی را مسطور نموده است. در این میان نگاه فصل‎ چهارم‎ کتاب «مسائل جدید در علم کلام» به «انتظار بشر از دین» معطوف شده است و نخست با نادرست دانستن عنوان مسئله به تصحیح آن تحت عنوان «نیاز بشر به دین» یا‎ «آثار‎ سازنده دین» پرداخته و سپس اشکالات بحث را در پنج بند توضیح‎ می‌دهد‏. نویسنده در فصل پنجم کتاب تحت عنوان «نیاز بشر به دین» از نیازهای روانی، اجتماعی، قوانین ثابت و جوامع متغیر، جامعیت قوانین اسلامی و حجیت عقل در قلمروهای خاص‎ بحث‎ کرده‎ و با بحث در باب ‎ ‎اجتهاد‎ و بهره‌گیری‎ متداوم‎ از فقه به آثار سازنده دین در تکامل علوم، ضمانت اجرایی قوانین اجتماعی، تعدیل و رهبری غرایز و پرورش فضائل اشاره کرده و به‎ هدف‎ بعثت‎ پیامبران و مسئولیت‎های انسان موحد در برابر خدا، مردم‎، طبیعت‎، خویشتن و ابزار شناخت توجه داده و بحث این فصل کتاب خویش را با گفتار «انتظار دین از بشر» به پایان‎ برده‎ است‏. فصل ششم کتاب به مسئله «عرفی شدن دین» اختصاص یافته‎ است. مسئله‌ای که در دهه اخیر و به‌واسطه تلاش برخی نواندیشان دینی به ادبیات دینی روز راه پیدا کرده‎ و در‎ جهت‎ سازگاری دین با مسائل و مقتضیات روز به تفکر و چاره‌اندیشی نشسته‎ است‎؛ اما در این میان نظر نویسنده چیست؟ ایشان در این میان به دو کاربرد عرفی شدن‎ دین‎ در‎ عصر حاضر اشاره کرده و در حوزه نخست در دو بند عقلانی شدن‎ مفاهیم‎ عقیدتی‎ و قدسی و عقلائی شدن احکام رفتاری، به‌روشنی اظهار می‌دارد «عقاید اسلامی بستر چنین نظریاتی‎ نیست‎ و عقلانی‎ بودن مایه بی‌نیازی از معارف غیبی نمی‌باشد. عرفی شدن دین نفی دین است‎. عرفی‎ شدن فقه با سپری شدن عمر دین به انجام می‌رسد، سرانجام اینکه عرفی‎ شدن‎ فقه‎، بیت العدل جدید است»‏. بحث فصل‎ ششم‎ نیز‎ با توضیحاتی در باب «منطقة الفراغ» شرع و چگونگی گواه بودن خاتمیت بر‎ عرفی‎ بودن دین و ارزشیابی نظریه عرفی شدن دین، به پایان می‌رسد. فصل واپسین با تشریح «جایگاه عقل‎ در‎ معرفت دینی» آغاز می‌شود. فصلی در دو بند که نخست به لزوم‎ به‌کارگیری عقل در معرفت دینی از دو‎ راه‎: دعوت‎ قرآن به لزوم کارگیری عقل و ضرورت زمان‎ اشاره‎ کرده و در بند دوم، منزلت عقل در معرفت دینی را ذیل مباحثی چون‎ خردورزی‎ یا خردگرایی مطلق، ایمان‌گرایی‎ مطلق‎ و موضع قرآن‎ در‎ طرح‎ براهین فلسفی توضیح می‌دهد. این بند‎ با‎ دو موضوع دیگر ادامه و خاتمه می‌یابد. کتاب «مدخل مسائل جدید در علم کلام» با گفتارهایی چون تنقیح‎ مناط‎ آری! تخریج مناط نه! و شرح کوتاه‎ مقاصد‎ شریعت خاتمه‎ می‌یابد‏. کتاب مسائل مدخل جدید در علم کلام کتابی‎ برآمده‎ از‎ نوعی ایدئولوژی رسمی دینی، در حوزه کلام‎ و فلسفه‎ جدید‎ دین‎ است‎ که‎ می‌تواند ناقدان و متفکران نواندیش دینی و یا لائیک و غیردینی را به مناظره‌ای جدی در زمینه‌هایی همچون مفاهیم آزادی، سکولاریزم و تحول دینداری، کارکردها و زمینه‌های به‌کارگیری هرمنوتیک و علم تأویل‎ و شرایط و محدودیت‎های آن و همچنین دموکراسی دینی و نقش عقل در اسلام و انتظارات و نیازهای بشر نسبت به دین و موضوعاتی دیگر دعوت نماید، چه آنکه خاستگاه و خاک رشد این کتاب، آموزه‌های دینی‎ فقیهی‎ تاریخدان و کار کرده است، منتها مسئله مهم‎تر پرسش‌های جدی‌ای است که در دل برخی اظهارات مطروحه در کتاب برای مخاطب پدید می‌آید: پرسش‌ها و تأملاتی در باب مسائلی همچون تعریف‎ تأویل‎، تک معنا بودن متون، تعریف اوهام در داوری، آزادی بیان، بحث مرتد، دموکراسی، جداسازی ساخت دین از ساختار سیاسی و برخی دیگر از مباحث‏. هارس اعلام، اماکن، منابع و مآخذ، مطالب و موضوعات در انتهای جلدهای اول و سوم و در انتهای جلد دوم نیز فهرست مطالب و منابع ارائه شده است. آدرس آیات و روایات و برخی توضیحات نویسنده در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.

مدخل مسائل جدید در علم کلام تألیف آیت‌الله جعفر سبحانی همان‌گونه که از نامش پیداست مدخلی است که به تشریح برخی از مسائل جدید علم کلام می‌پردازد. کتاب مشتمل بر سه جلد است: جلد اول مشتمل بر پیشگفتار و دو بخش است که بخش نخست در دوازده فصل و بخش دوم در شش فصل مطرح شده است. مطالب جلد دوم بعد از پیشگفتار در شش بخش و جلد سوم نیز بعد از پیشگفتار در شش فصل تنظیم شده است. نویسنده معتقد است از بررسی کلامی و عقیدتی که در این قرن اخیر به خامه دانشمندان اسلامی نگارش یافته است می‌توان لمس کرد که یک سلسله مسائل نو و کاملاً بی‌سابقه در بحث‎های کلامی وارد شده و روی آن‌ها بحث و بررسی انجام گرفته است. این بحث‎ها همان مسائل جدید در علم کلام می‌باشند و سید جمال‌الدین اسدآبادی (متوفی 1316ق) و شیخ عبده (متوفی 1323ق) در رساله توحیدیه و تفسیر المنار و مرحوم بلاغی (متوفی 1352ق) «الهدی الی دين المصطفی» و «الرحلة المدرسية» و سید محمد رشید رضا در کتاب «الوحی المحمدي»، برخی از این مسائل را مطرح کرده‌اند و کتاب‌هایی که اخیراً در ایران به‌وسیله عالمان بزرگ و محققان دانشمند نگارش یافته، حاوی برخی از این مسائل می‌باشند. علم جدید، موضوع و هدف جداگانه لازم دارد، درحالی‌که هیچ‎کدام از این‌ها در این‌گونه مسائل موجود نیست. تنها چیزی که می‌توان درباره این مسائل اظهار داشت، این است که روش تحلیل این مسائل نمی‌تواند عقلی باشد، بلکه باید متناسب با خود شبهه یا سؤال، روشی برای تحلیل آن برگزیند. نوشتاری که هم‌اکنون در برابر شما قرار گرفته، «مدخلی» است بر مسائل جدید در علم کلام که به تشریح برخی از مسائل جدید می‌پردازد و همچنان که از نام آن پیداست، کتاب جامعی نسبت به مسائل جدید در علم کلام نخواهد بود، بلکه معدودی از مسائل را به‌عنوان مدخل و یا «پیش‎درآمد» بر چنین مسائل جدید مطرح می‌کند تا دیگران را بر پیمودن این راه تشویق کند‏. جلد اول کتاب با اشاره به این‌که اسلام یک دین عقل‎گراست آغاز شده است. آیین اسلام –همان‎طور که قرآن و احادیث صحیح بر آن گواهی می‌دهند- آیین خردپسند و خردگراست. اصول و فروع آن با برهان‌های عقلی همراه بوده و در دعوت به اصول دین و کلیات فروع، به تعبد و سخن‌گویی بدون دلیل اکتفا نکرده است و شعار آن در مقابله با مخالفان، دلیل خواهی و گواه طلبی است و پیوسته می‌گوید: «قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِينَ» ﴿بقره، 111﴾. بررسی برهان امکان و وجوب، برهان نظم، برهان حرکت و برهان حدوث اجسام از جمله مباحث این بخش هستند. بخش دوم این جلد در شش فصل به مسئله تعارض علم و دین اختصاص یافته است. تعارض علم و دین با پیدایش داروینیسم صورت‎های مختلفی به خود می‌گیرد، گاهی مدلول مطابقی آن با مبانی دینی سازگار نیست مانند این‌که انسان زاده میمون و تکامل‎یافته از اوست‏. در جلد دوم کتاب بسان جلد نخست، یک رشته مسائلی که غالباً ً ریشه غربی دارد و متکلمان مسیحی روی انگیزه‌های خاصی به طرح آن‌ها پرداخته‌اند، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است‏. کثرت‌گرایی (پلورالیزم دینی) از جمله این مسائل است. ازآنجاکه پلورالیزم دینی قرائت و تفسیرهای گوناگونی دارد، نمی‌توان برای همه آن‌ها ریشه در کلام و یا فلسفه اسلامی جست؛ هرچند برخی از صورت‎های آن مورد پذیرش متکلمان اسلامی بوده و درباره آن با عنوان دیگری بحث نموده‌اند‏. مباحث جلد سوم بعد از پیشگفتار در هفت فصل به‎ این‎ شرح‎ ترتیب یافته است. آیت‌الله سبحانی‎ خود‎ در‎ پیشگفتار پس‌ازآن که نسبت مکاتب بشری چون‎ پوزیتیویسم، اومانیسم و تحلیل‎های اقتصادی یا روان‌شناسه‌گانه برگرفته از فروید را با اسلام روشن می‌سازد و از عدم توفیق هر‎ یک‎، خطوطی‎ چند می‌نگارد، نگرش امروز به دین را چنین توصیف می‌کند: اکنون‎ بشر‎ به‌نوعی به دین روی آورده و گمشده خود را در اعتقادات دینی و اعتماد به قدرت لایزال‎ الهی‎ جستجو‎ می‌کند‏. فصل اول به‌طورکلی مباحثی در‎ زمینه‎ تفسیر‎ واژه هرمنوتیک و انواع آن و شرایط تفسیر کتاب آسمانی (قرآن)، تفسیر به رأی یا پیش‎داوری، قرآن و تفسیر به باطن و نمونه‌هایی از آن را ارائه داده است. همچنین در‎ باب‎ تأویل‎ در مقابل تنزیل، تأویل متشابه و نمونه‌هایی از آن بحث‎هایی ارائه شده و سپس باب هرمنوتیک فلسفی‎ گشوده‎ گردیده است. در این فصل شما با نظریات شلایر ماخر، هایدگر و گادامر‎ در‎ تفسیر‎ متون و بالأخص متون دینی (شلایر ماخر) روبرو می‌شوید. نویسنده در صفحاتی بعد، باب‎ نقد‎ این‎ نظریات را نیز گشوده و به پیش‎فرض‎های مشترک و غیرمشترک و تطبیقی دراین‌باره اشاره کرده است. فصل دوم کتاب، در تعریف و تفسیر آزادی سیلان یافته است‎. فصلی‎ که در شش بند: معیارهای آزادی، جهان‌بینی‌های‎ گوناگون و تعریف یکسان آزادی‎، آزادی‎ در جهان‌بینی الهی، تعریف‌های دیگر‎ از‎ آزادی، آزادی در خدمت انسان یا انسان در خدمت آزادی و آزادی بیان به‎ توشیح‎ آمده و بخش اعظم کتاب را‎ به‎ خود‎ اختصاص داده است‎‏. فصل سوم بسیار کوتاه است و ذیل «مبانی فلسفی دموکراسی»، حکومت در اسلام‎ را بر دو اصل مردم‎سالاری و خداسالاری مستقر نموده و در این باب در مورد شرایط رأی‌دهندگان در حکومت مردم‎سالار دینی صفحاتی را مسطور نموده است. در این میان نگاه فصل‎ چهارم‎ کتاب «مسائل جدید در علم کلام» به «انتظار بشر از دین» معطوف شده است و نخست با نادرست دانستن عنوان مسئله به تصحیح آن تحت عنوان «نیاز بشر به دین» یا‎ «آثار‎ سازنده دین» پرداخته و سپس اشکالات بحث را در پنج بند توضیح‎ می‌دهد‏. نویسنده در فصل پنجم کتاب تحت عنوان «نیاز بشر به دین» از نیازهای روانی، اجتماعی، قوانین ثابت و جوامع متغیر، جامعیت قوانین اسلامی و حجیت عقل در قلمروهای خاص‎ بحث‎ کرده‎ و با بحث در باب ‎ ‎اجتهاد‎ و بهره‌گیری‎ متداوم‎ از فقه به آثار سازنده دین در تکامل علوم، ضمانت اجرایی قوانین اجتماعی، تعدیل و رهبری غرایز و پرورش فضائل اشاره کرده و به‎ هدف‎ بعثت‎ پیامبران و مسئولیت‎های انسان موحد در برابر خدا، مردم‎، طبیعت‎، خویشتن و ابزار شناخت توجه داده و بحث این فصل کتاب خویش را با گفتار «انتظار دین از بشر» به پایان‎ برده‎ است‏. فصل ششم کتاب به مسئله «عرفی شدن دین» اختصاص یافته‎ است. مسئله‌ای که در دهه اخیر و به‌واسطه تلاش برخی نواندیشان دینی به ادبیات دینی روز راه پیدا کرده‎ و در‎ جهت‎ سازگاری دین با مسائل و مقتضیات روز به تفکر و چاره‌اندیشی نشسته‎ است‎؛ اما در این میان نظر نویسنده چیست؟ ایشان در این میان به دو کاربرد عرفی شدن‎ دین‎ در‎ عصر حاضر اشاره کرده و در حوزه نخست در دو بند عقلانی شدن‎ مفاهیم‎ عقیدتی‎ و قدسی و عقلائی شدن احکام رفتاری، به‌روشنی اظهار می‌دارد «عقاید اسلامی بستر چنین نظریاتی‎ نیست‎ و عقلانی‎ بودن مایه بی‌نیازی از معارف غیبی نمی‌باشد. عرفی شدن دین نفی دین است‎. عرفی‎ شدن فقه با سپری شدن عمر دین به انجام می‌رسد، سرانجام اینکه عرفی‎ شدن‎ فقه‎، بیت العدل جدید است»‏. بحث فصل‎ ششم‎ نیز‎ با توضیحاتی در باب «منطقة الفراغ» شرع و چگونگی گواه بودن خاتمیت بر‎ عرفی‎ بودن دین و ارزشیابی نظریه عرفی شدن دین، به پایان می‌رسد. فصل واپسین با تشریح «جایگاه عقل‎ در‎ معرفت دینی» آغاز می‌شود. فصلی در دو بند که نخست به لزوم‎ به‌کارگیری عقل در معرفت دینی از دو‎ راه‎: دعوت‎ قرآن به لزوم کارگیری عقل و ضرورت زمان‎ اشاره‎ کرده و در بند دوم، منزلت عقل در معرفت دینی را ذیل مباحثی چون‎ خردورزی‎ یا خردگرایی مطلق، ایمان‌گرایی‎ مطلق‎ و موضع قرآن‎ در‎ طرح‎ براهین فلسفی توضیح می‌دهد. این بند‎ با‎ دو موضوع دیگر ادامه و خاتمه می‌یابد. کتاب «مدخل مسائل جدید در علم کلام» با گفتارهایی چون تنقیح‎ مناط‎ آری! تخریج مناط نه! و شرح کوتاه‎ مقاصد‎ شریعت خاتمه‎ می‌یابد‏. کتاب مسائل مدخل جدید در علم کلام کتابی‎ برآمده‎ از‎ نوعی ایدئولوژی رسمی دینی، در حوزه کلام‎ و فلسفه‎ جدید‎ دین‎ است‎ که‎ می‌تواند ناقدان و متفکران نواندیش دینی و یا لائیک و غیردینی را به مناظره‌ای جدی در زمینه‌هایی همچون مفاهیم آزادی، سکولاریزم و تحول دینداری، کارکردها و زمینه‌های به‌کارگیری هرمنوتیک و علم تأویل‎ و شرایط و محدودیت‎های آن و همچنین دموکراسی دینی و نقش عقل در اسلام و انتظارات و نیازهای بشر نسبت به دین و موضوعاتی دیگر دعوت نماید، چه آنکه خاستگاه و خاک رشد این کتاب، آموزه‌های دینی‎ فقیهی‎ تاریخدان و کار کرده است، منتها مسئله مهم‎تر پرسش‌های جدی‌ای است که در دل برخی اظهارات مطروحه در کتاب برای مخاطب پدید می‌آید: پرسش‌ها و تأملاتی در باب مسائلی همچون تعریف‎ تأویل‎، تک معنا بودن متون، تعریف اوهام در داوری، آزادی بیان، بحث مرتد، دموکراسی، جداسازی ساخت دین از ساختار سیاسی و برخی دیگر از مباحث‏. هارس اعلام، اماکن، منابع و مآخذ، مطالب و موضوعات در انتهای جلدهای اول و سوم و در انتهای جلد دوم نیز فهرست مطالب و منابع ارائه شده است. آدرس آیات و روایات و برخی توضیحات نویسنده در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.

سوره حديد پنجاه و هفتمين سوره قرآن و از سوره‌هاي مدني است، با امعان‌نظر در اين سوره، هدف كلي و خاصي از آن به دست مي‌آيد. اين هدف همان بيان يك سلسله «معارف عقلي» در مسائل مربوط به جهان آفرينش، سرنوشت انسان و نبوت است كه جهان‌بيني الهي در ‌انديشه مسلمانان را بنيان مي‌نهد و فلسفه حيات انسان و ارسال پيامبران را به خوبي تبيين مي‌كند. از آن جا كه مسائل مربوط به جهان آفرينش و سرنوشت انسان و زندگي پس از مرگ و پيامبران الهي و جانشينان آنان و شرايط و صفات هر يك و ... فعل خدا شمرده مي‌شوند، از اين جهت همگي در رديف مسائل كلي و معارف عقلي قرار مي‌گيرند. اهميت و عظمت معارف عقلي در صورتي معلوم مي‌شود كه بدانيم بيان معارف عقلي، يكي از اهداف سه گانه قرآن است و آياتي كه در مورد اصول كلي و معارف ديني نازل شده از نظر تعداد، يك سوم قرآن را تشكيل مي‌دهند. عظمت بيشتر اين بخش در صورتي روشن مي‌شود كه در تحليل آيات مربوط به آن، راه مقايسه و روش تطبيقي را پيش گيريم؛ يعني عقايد و مذاهب ملل مختلف جهان و به خصوص عقايد محيط ظهور قرآن را درباره همين موضوعات در كنار اصول كلي و معارف علمي قرآن قرار دهيم و پس از مقايسه و تطبيق، با كمال بي‌طرفي و آزادي درباره اصول كلي و معارف قرآن، داوري كرده و ارزيابي كنيم. بهترين راه درباره ارزيابي معارف قرآن، بررسي عقايد يوناني، بودايي و زرتشتي و عرب جاهلي است كه هريك بر قسمتي از جهان آن روز حكومت مي‌كرد و بسياري از اين عقايد، خلاصه افكار گروهي از نقادان فلسفه و استادان علوم الهي بود كه قرن‌ها در محافل علمي جهان معروفيت به سزايي داشتند و هم‌اكنون قدرت و عظمت خود را در قلوب گروهي از ملل دورافتاده جهان حفظ كرده‌اند. در اين ارزيابي، فرد بي‌نظر به طور قطع و يقين مي‌فهمد كه آيات مربوط به عقايد و معارف، همگي در سرحد اعجاز است و محال است يك بشر درس نخوانده و تحصيل نكرده و زاده در محيط جهل و بربريت، قادر به طرح اصول و معارفي باشد كه نوابغ و فلاسفه جهان پس از قرن‌ها، به درك قسمتي از آن چه او گفته است، موفق شده‌اند. اگر روزي قرآن با لحن محكم و گويا، تحدي نموده و همه جهانيان را به مبارزه طلبيد و سپس اعلام كرد كه اگر تمام جهانيان دور هم گرد آيند، تا كتابي مانند قرآن بياورند، نمي‌توانند اگرچه با هم همكاري صميمانه داشته باشند؛ منظور تنها دعوت به مبارزه قلمي و ادبي نبود و ملاك برتري قرآن تنها در شيريني بيان و رسايي عبارت و زيبايي الفاظ كه در كلمه‌هاي فصاحت و بلاغت خلاصه مي‌شود، نيست؛ بلكه دعوت به مبارزه با كتابي است كه از جنبه‌هاي گوناگون معجزه است. و هريك از اين‌ها، دليل قاطع و استوار بر اعجاز و آسماني بودن اين كتاب است. اين اثر شريف، در 17 عنوان، موضوعاتي كه در سوره حديد به آنها پرداخته شده را شرح و تفسير مي‌كند. موضوعاتي چون: خصوصيات سوره و هدف آن، همه چيز خدا را تسبيح مي‌گويد، حكومت جهان‌هستي در دست اوست، قرآن؛ خدا را چنين معرفي مي‌كند، آفرينش آسمان‌ها و زمين در شش روز، عرش خداوند چيست؟، كسي كه هميشه با ما و همه جا حاضر است، قرآن و خدمت به نوع، تجسم اعمال در جهان ديگر، هوس‌راني قساوت مي‌آورد، مقصود از شهدا و صدقين در قرآن چيست؟، ادوار پنج‌گانه عمر، پناهگاهي در كشاكش حوادث زندگي، هدف از اعزام پيامبران چيست؟، رهبانيت از نظر عقل و فطرت و همه پيامبران به سوي هدف دعوت مي‌كنند، عناوين هفده‌گانه اين اثرند.

العقيدة الإسلامية على ضوء مدرسه اهل‌البيت عليهم‌السلام، تألیف آیت‌الله جعفر سبحانى، از عالمان شيعى معاصر، مقيم قم به بررسى عقائد اسلامى در پرتو تعاليم نورانى اهل‌بيت(ع) مى‌پردازد. كتاب حاضر مشتمل بر يكصد و پنجاه اصل عقيدتى است كه ضمن ده فصل گنجانيده شده است.

مقدمه مولف: نبوت و رسالت جاودانى، سند و دليل جاودانى لازم دارد; سندى كه در هر عصر و زمانى، در هر محل و مكانى، گواه روشنى بر درستى گفتار آورنده آن باشد. يكى از علل اين كه خداوند، دعوت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) را با چنين معجزه و گواهى همراه ساخت اين بود كه، نبوت او، به يك زمان و برهه اى اختصاص نداشت و لذا برهان نبوت و گواه پيوند او با جهان وحى، مرزهاى زمان و مكان را درهم مى نوردد و در تمام اعصار به سان خورشيد مى درخشد و تاريكى هاى كفر و شرك را درهم مى كوبد و حجت را بر آگاهان و بى غرضان تمام مى كند. امروز بر اثر عدم بلوغ فكرى امت هاى پيشين، از پيامبران گذشته آثار و نشانه هايى كه گواه بر وجود و ادعاى آنان باشد در دست نيست تا چه رسد برهان نبوت و نشانه هاى رسالت آنان. به دليل همين خلأ، گروه عظيمى در غرب كه براى خود فكر و انديشه اى دارند و از شرق ـ كه زادگاه مسيح و مسيحيت است ـ كاملاً دورند، اصل وجود مسيح و مريم را جزو افسانه ها پنداشته و تصور مى كنند كه وجود مسيح به سان داستان ليلى و مجنون، يا فرهاد و شيرين از اساطير تاريخى است. مقصر اصلى در اين مورد، امت هاى پيشين هستند كه نخواستند آثار پيشوايان خويش را دست نخورده حفظ و حراست كنند، در حالى كه جريان درباره پيامبر اسلام درست نقطه مقابل اين حركت منفى است، نه تنها كتاب و نامه ها و آثار وى و ياران او باقى است، بلكه قبور نياكان و بستگان و مسكن خود و همسران و فرزندان پيامبر، به صورت روشن وجود دارد و اگر انديشه هاى وهابى گرى بر آثار خاندان رسالت چوب حراج نزند، هر يك از اين آثار، سند وجود پيامبر اسلام و شيوه ادعا و دلايل حقانيت اوست. نگارنده براى آشنا ساختن جوانان با كتاب و معجزه جاويدان آن حضرت، كوشش ناقصى در تفسير سوره «صف» انجام داده كه اكنون در اختيار خوانندگان و علاقه مندان قرآن قرار مى گيرد. قم، ميدان شهدا، مؤسسه امام صادق(عليه السلام) - جعفر سبحانى - 15شعبان 1402/18خرداد 1361

«پلورالیزم دینى‏» از مباحث نوظهورى است که در سالهاى اخیر به طور گسترده در مجامع فرهنگى مطرح شده است . بررسى اجمالى خاستگاه و سیر تاریخى آن در میان متکلمان و فیلسوفان شرقى و غربى، گزارشى از انگیزه‏هاى طرح پلورالیزم، قرائتهاى سه گانه از پلورالیزم دینى (پلورالیزم رفتارى، پلورالیزم رستگارى و پلورالیزم در عرصه معرفت‏شناسى) و بررسى و تحلیل آن، از جمله مباحثى است که در این مقاله آمده است .

دانش نوبنیاد فلسفه دین، حاوى دهها عنوانى است که برخى از مسائل آن; مانند زبان دینى قرنها پیش در فلسفه و کلام اسلامى مورد بررسى قرار گرفته‏اند. مباحث زبان دینى در کلام اسلامى، ضمن مباحث صفات ثبوتى، صفات خبرى و تفسیر آیات متشابه و...مطرح بوده است که هر کدام مشکلات ویژه خود را داشته و باید به شیوه صحیح تفسیر و تبیین گردد. از انگیزه‏هاى طرح زبان دینى در کلام مسیحى، مى‏توان به توجیه تعارض دین و علم، اختلاف کاربردى محمولات گزاره‏ها و تحقیق‏پذیرى معنا در قضایاى ناظر به واقع اشاره کرد. برخى، براى گزاره‏هاى کلامى، چهار گروه تفسیر غیر خبرى ارائه دادند که هر یک در خور تامل و بررسى است و این مقاله به بخشى از این مباحث مى‏پردازد.