جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عشق ودیعه ای است الهی که در وجود انسان نهاده شده و با ذات و فطرت وی عجین شده است. انسان پیوسته به دنبال معبود و معشوق حقیقی بوده است و راه رسیدن به کمال و سعادت را در عشق می داند، زیرا خداوند آدمی را خلق کرده است تا عاشق باشد.از آنجا که عشق، مفهومی فرا مرزی و جهانی دارد و در زمان و مکان نمی گنجد بر آن شدیم تا با روش تطبیقی به واکاوی اشعار عاشقانه مولانا جلال الدین بلخی از ایران و جان دان از انگلستان پرداخته، همگرایی ها و واگرایی های هر کدام را بررسی نماییم و بدین ترتیب راهی را برای هرچه روشن تر شدن گوشه هایی از تاریخِ جهانیِ عشق پیش پای خوانندگان قرار دهیم. نتایج پژوهش نشان داد که مولانا و جان دان شاعرانی هستند که با وجود فرهنگ و مذهب متفاوتشان، بر پایه ی عرفان شعر می سرایند. این دو عشق به خداوند را بالاترین مرتبه عشق بیان می کنند و برای آن ارزش بسیاری قائل هستند.

ابن فارض وجامی دو شاعر عارف وعاشقی هستند که با گذر ازسبک ها ومضمون های شاعران مادی گرا ، به عشق ،باده واصطلاحات رایج آندو ، روح ومعنای تازه ورمزگونه ای بخشیده اند ودرآفرینش این مضمون ها ،ضمنبیشترین تأثیر پذیری از قرآن کریم ،برآن بوده اندتامفهوم های صوفیانه را با مضمون های آن پیوند دهند؛ این تاثیر پذیری، گاه درمعناوبه شکل تلویحی وگاه به شکل اقتباس صورت گرفته است. عشق از نگاه آن دو سرآغازیالهی داشته که در پرتو ایمانوگرایش به پروردگار ،تکامل ورستگاری می یابد .افزون بر این،کاربرد مضمون های مربوط به عشق وباده، درخدمت مشرب فکری ایشان یعنی« وحدت وجود» بوده است. جامی در این زمینه،تحت تأثیر اندیشه ومعانی شعری ابن فارض قرار گرفته است .این پژوهش بر آن است تا بر اساس چارچوب های ادبیات تطبیقیبه تحلیل محتوایی وساختاریشعر ابن فارض وجامی با محوریتعشق معنویوباده ی عرفانی ،بپردازد.

در میان نویسندگان ، مولّفان و شعرا کسانی هستند که در آثارشان به عرفان توجّه کرده و محتویات تألیفات آنان مشحون از رگه ها و اندیشه های عرفانی است . از جمله آنها اقبال لاهوری و هرمان هسه هستند که در این پژوهش با توجّه به مناطق جغرافیایی متفاوت، اندیشه های عرفانی آنان بررسی می شود . در آثار عرفانی به طور معمول به موضوع شیطان و جایگاه او نگاه ویژه ای شده است . با توجّه به این که دو متفکّر یاد شده تقریباً نگاه یکسانی به مقوله شیطان دارند، در این پژوهش، با بررسی نظریات عرفا در خصوص شیطان به مقایسه تطبیقی نظریات اقبال لاهوری و هرمان هسه پرداخته می شود .هدف از این جستار نشان دادن وجوه اشتراک و افتراق نظریات دو نویسنده در خصوص شیطان است . حاصل پژوهش نشان می دهد که از نظر هر دو نویسنده، شیطان نیرویی مستقل در جهان است و بر پایه این بینش، شیطان جلوه و ظهور چهره خداوند است که یادآور نظریه های گنوستی است، ولی در نظر اقبال لاهوری، تجسّم شیطان یه عنوان یک سیاست باز است که بر امتیازات محرز و بی چون و چرای خود بر آدمی پای می فشرد و شوربختی خود را به سرنوشت و تقدیر گره می زند.

شعر زهد به معنای خاص، بسی پیش تر از آن که در ادبیات فارسی پدید آید ،در ادب عربی ظهور یافته است.بدون تردید بر جسته ترین شاعر عرب در زمینه ی زهد ابوالعتاهیه است. شعرهایی که او درباره ی زهد و مناسبات متنوع آن سروده منحصر به فرد است.با توجه به پیوندهای شعر فارسی با ادب عربی و نمونه های ابتکاری در سروده های ابوالعتاهیه،باید او را در تکوین زهدیات فارسی سهیم دانست. در ادبیات فارسی نیز عطار نیشابوری از شاخص ترین چهره های زهد و عرفان است که حتی یک بیت از دیوان و مثنوی های او را در مفهومی جز زهد و عرفان نمی توان یافت.این پژوهش بر آن است تا با واکاوی زیست نامه های این دو شاعر، علل گرایش به زهد و سبک و اسلوب شعری آنان و نیزمیزان تأثیر و تأثر احتمالی از یکدیگر را مورد بررسی قرارداده و سپس با مروریبر تاریخچه ی پیدایش ومنابع زهد اسلامی ، تغییر ماهیت زهد به عرفان و نحوه ی دگردیسی این پدیده و ظهور آن در ادبیات ،وجوه مشابهت و اختلاف بین مفاهیم وموضوعات زهدی این دو شاعر را مورد بررسی تطبیقی قرار دهد

مقایسه تحلیلی _ تطبیقی آثار بزرگ ادبیات جهان که با عنوان ادبیات تطبیقی و تحقیقات بین متنی شناخته شده، موضوعی است درخور که سبب ایجاد آثاری در قالب طرح پژوهشی، پایان نامه، رساله و کتاب شده است. بر همین اساس پایان نامه پیش رو به مقایسه تحلیلی_ تطبیقی مبانی دوزخ در کمدی الهی دانته و عرفان اسلامی و کیفیت انعکاس این مبانی مشترک و احیاناً متفاوت در آیینه ادبیات عرفانی می پردازد. با این هدف که میزان افتراق و اتفاق مبانی اثر مذکور با آموزه های اسلامی و به تبعِ آن ادبیات عرفانی را با نگاهی به اشعار عراقی، مولوی، شاه نعمت الله ولی و حافظ مشخص کند. روش مورد استفاده در این پایان نامه کتابخانه ای است که بر پایه تحلیل محتوا و هرمونتیک انجام گرفته و با مقایسه میان سروده های دوزخ دانته و مبانی قرآنی، عرفانی، برهانی و ادبی، پرده از زبان تأویلی و راز آلود متون مذکور برداشته است و در پایان نتیجه می گیرد که میان مبانی معرفت شناسانه دوزخ دانته و عرفان اسلامی اشتراکات بسیاری به چشم می خورد. نمادهای تأویلی و هرمونتیکی دوزخ کمدی الهی با رمزها و سمبل های ادبیات عرفانی فارسی تشابهات قابل ذکری دارد. البته موارد افتراق مبانی عقیدتی و ایمانی کمدی الهی و آموزه های اسلامینیز چشمگیر و قابل توجه است.

بحث برانگیز‌ترین مکتب ادبی قرن بیستم، سوررئالیسم، در همه‌ی اندیشه‌ها و روش‌های حقیقت جویی خود پدیده‌ی تازه‌ای نیست، بلکه هزار سال پیش از سوررئالیسم عارفان اسلامی در تجربه‌های دینی و روحی خود به این شیوه‌ها دست یافته بودند سوررئالیسم نه تنها دنیای تاریخی قرن بیستم را در بر نمی-گیرد بلکه تحولی در اندیشه و تاریخ انسان از بدایت تا نهایت است، ما بر سر این موضوع دو فرهنگ تاریخی اسلامی و جدید سوررئالیسمی را در وجوه و اشتراکات و تفاوت‌های آنها به مقایسه‌ی تطبیقی رسانده‌ایم در این فرایند ما به دنبال وجوه و جنبه‌های سوررئالیستی در آثار نفّری و بایزید بسطامی هستیم و تطبیق آنها از منظر سوررئالیسم.برخورد اندیشه‌ها در جهان امروز، پدیده‌ای گریزناپذیر است و گونه‌ای از این درگیری در حوزه‌ی کار ادبیات انجام می‌شود؛ فردینان برونتیر (1849-1906)، استاد ادبیات فرانسه و عضو علوم فرهنگستان فرانسه، جمله‌ی نغزی دارد:« ما هرگز خودمان را نخواهیم شناخت اگر فقط خودمان را بشناسیم» بنابراین مرز پژوهش در ادبیات تطبیقی زبان می‌باشد و اختلاف زبان شرط پژوهش ادبیات تطبیقی است. مقایسه‌ی تطبیقی میان رشته‌ای راهی است برای نزدیکی فرهنگ‌های گوناگون به هم و با نیاز به این حوزه نگارنده با مقایسه‌ی تطبیقی آثار این دو نفر از منظر سوررئالیسم به گردآوری و فیش‌برداری اطلاعات پرداخته بود البته دشواری این موضوع در آغاز زیاد می‌نمود، در حوزه ادبیات تطبیقی در شرق و غرب زیاد کار نشده است و این کار نیازی بود که آدونیس به آن پی برده بود؛ اما بیشتر کارهای او در زبان عربی به تنهایی خلاصه می‌شد این چنین بود که دامنه تحقیقات پیشینیان درباره‌ی عرفان و زبان تصوف را علاوه بر زبان عربی به فلات ایران و مرکز ثقل ادبیات فارسی و عرفان خراسانی هم کشاندیم تا این نیاز را در زبان پارسی نیز پاسخی گفته باشیم پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس مکتب تطبیقی آمریکایی به توصیف و تطبیق آثار بایزید بسطامی و نفّری از منظر سوررئالیسم می‌پردازد.

بی شک سعدی از جمله شاعران ایرانی است که تاثیر بسیار زیادی در شعر و ادب سایر ملل گذاشته است. این تاثیر در کشور فرانسه و بر نویسندگان و شعرای این کشور بسیار محرزتر به نظر می رسد. مضامین مشترک و شباهت های کلامی بین سعدی شیراز و بسیاری از این شعرا و نویسندگان نشانگر این امر است که بعد از ترجمه گلستان سعدی و مراودات فرهنگی بین دو ملل تاثیرپذیری این دو ادبیات از هم بسیار زیاد است به خصوص از ناحیه فرانسویان و نویسندگان بزرگ این کشور. سعدی و آثار وی از قرن هفده تا قرن بیست به ترتیب در جریان های فکری فرانسه تاثیرگذار بوده است. در این مقاله، سعی شده است به طور مختصر این تاثیرپذیری از سوی نویسندگان فرانسوی از ولتر گرفته تا ژان کبس به تصویر کشیده شود و جنبه های مشترک بین آنان برای خواننده مشخص گردد.

جستارهای فکری و تراوش اندیشه‌های انسان‌ها در هر جامعه و سرزمین را، می‌توان ادبیات نام نهاد و آن را با ادبیات سایر ملت‌ها، تطبیق داد. بنابراین ادبیات‌تطبیقی، رابطه‌ی ادبیات ملت‌های گوناگون در دوره‌های مختلف تاریخی را در موضوع‌هایی مانند انواع ادبی، مکتب‌ها، مسائل زیباشناختی ادبی و ... بررسی می‌کند. ادبیات یکی از بهترین زمینه‌ها برای طرح مفاهیم اخلاقی و موضوعات مربوط به آن می‌باشد و زبان شعر به‌ویژه در بیان مسائل اخلاقی، توانمندترین زبان‌هاست. بی‌شک سرزمین معره و اقلیم نام‌آور خراسان، بزرگ‌مردانی آزاده را پرورده که نام آن‌ها زینت‌بخش تاریخ شعر و ادب و اخلاق گشته‌است. در بین این بزرگان، سیمای ابوالعلاء معری و ناصرخسرو قبادیانی قابل مشاهده‌است که از پیشگامان شعر اخلاقی در ادبیات عربی و فارسی به‌شمار می‌روند. مضمون اشعار آن‌ها بیشتر پیرامون خداشناسی، پرهیزگاری، عقل و خرد، بی‌وفاییِ دنیا، نیکی، دوری از حسد، کبر و غرور و ... می‌باشد. ویژگی‌های مشترک بسیاری در زندگی و اشعار آن‌ها یافت می‌شود، به‌طوری که این اندیشه را به اذهان متبادر می‌سازد که ناصرخسرو از ابوالعلاء، تأثیر پذیرفته است. روح پژوهنده و عقل بیدار این دو شاعر، جاه و مقام را در خواسته‌های دنیوی نمی‌دید؛ آن‌ها که پیوسته بیرق صلح در دست داشتند، چونان آموزگاری دلسوز، همگان را به کردار نیکو و دوری از ویژگی‌های ناپسند اخلاقی دعوت می‌نمودند. آرمان خویش را در کسب ارزش‌های اخلاقی و رسیدن به حقیقت می‌دیدند؛ آرمانی که ترکیبی از دین و خرد بود. در روزگاری که نفَس دین به-شماره افتاده بود و دین از جوهره‌ی اصلی خود خارج شده بود، آن‌ها خود را در گرداب پوشالی دنیا نینداخته، بلکه با تمسک به دین و ترسیم نقش دین و اخلاق در تربیت انسان‌ها، ادب عربی و فارسی را غنا بخشیدند و این‌گونه در زمینه‌ی ایفای ارزش‌های دینی و اخلاقی، خوش درخشیدند. چه‌بسا معری و قبادیانی خواستار وظیفه‌ای بالاتر برای مخاطبان خود بودند و آن رسیدن به کمال در پرتو اجرای ارزش‌های اخلاقی بوده است.

بی تردید در بین زبانهای مختلف دنیا، زبان و ادبیات عرب بیشترین تاثیر را بر ادب فارسی نهاده است. پس از ورود اسلام واژه های عربی کم کم به زبان فارسی راه پیدا کرد. این امر در آغاز نوعی مبادله واژگان محسوب می گردید، به گونه ای که اعراب بسیاری از واژگان و اصطلاحات را از ایرانیان اخذ نموده و بعضی لغات را به ایرانیان می دادند. اما این روند در طول سالهای بعد تغییر یافت و کم کم ورود اصطلاحات، ترکیبات، مضامین و مفاهیم شعری زبان عربی به فارسی افزونی یافت. ابن معتز عباسی، شاعر معروف اواسط قرن سوم هجری، در میان شاعران عرب در زمینه وصف، یکی از تاثیرگذارترین شاعران بر سروده های پس از خود است. وی از بزرگترین شاعران وصاف ادبیات عربی است که به چیره دستی در تشبیه شهرت یافته و در هر یک از زمینه های دهگانه فخر، غزل، مدح، معاتبات، طردیات، وصف، خمریات، رثاء، زهد و هجا، قطعات و قصایدی سروده است. امیر معزی نیشابوری، شاعر معروف قرن پنجم هجری از شاعرانی است که با شعر ابن معتز آشنایی کامل داشته و بسیاری از مضامین و تشبیهات شعری وی را در شعر خود به کار برده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی تطبیقی به بررسی مضامین مشترک شعر امیرمعزی و ابن معتز بپردازد.

در میان آثار ادبی جهان ویژگی های مشترکی می توان یافت که گاه به سبب اقتباس و گاه به دلیل دنبال نمودن الگوهای مشترک بشری پدید آمده اند. جست وجوی کمال و سلوک برای رسیدن به آن نیز از جمله مفاهیم مشترک در آثار ادبی ملت ها و فرهنگ های مختلف است. میان داستان سیذارتا اثر هرمان هسه، نویسنده معاصر آلمانی، و حکایت شیخ صنعان در منطق الطیر عطار، شاعر و عارف قرن ششم هجری، نیز شباهت های قابل توجهی در این زمینه وجود دارد. در این مقاله ضمن اشاره به شباهت ها و تفاوت های دو اثر در حوزه مفاهیم، کنش های شخصیت ها تحلیل می کنیم و نشان می دهیم که در هر دو اثر، شخصیت اصلی در جست وجوی کمال به سیر و سلوک می پردازد و با طی مراحلی که عشق زمینی مهمترین آن ها است، از خویشتن خویش رها و به کمال نزدیک می شود.