جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار تلاش شده است تا شکل منطقی هر یک از براهین مربوط به اصول دین اسلام بررسی و تبیین گردد. انگیزه اصلی از پرداختن به چنین پژوهشی، اهمیت علم کلام و ارزشمندی بیان استدلالی گزاره‌های آن است. توضیح اینکه علم کلام عهده‌دار بحث در اموری است که نمی‌توان به‌راحتی آن‌ها را نادیده گرفت. به اعتقاد نگارنده این لزومِ توجه، نه‌تنها برای دین‌داران، بلکه برای سایر افراد قابل‌اثبات است. هرقدر گزاره‌هایی که در کلام مطرح می‌شود، متقن و محکم تر باشد مورد پذیرش بیشتری قرار می‌گیرد. پس یک متکلم وظیفه دارد در این جهت تلاش کند، آنچنانکه قرآن کریم می‌فرماید (یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیدا). یکی از بهترین راه‌های استحکام بخشی به مباحث کلامی، تبیین آن‌ها در قالب اشکال قیاس‌های منطقی است؛ قیاس‌هایی که هم از جهت صورت قطعی باشند و هم از جهت ماده. به این سبک قیاس‌ها در علم منطق، برهان گفته می‌شود؛ بنابراین تبیین این براهین به شکلی واضح و مختصر، اولاً به درک و تفهیم مباحث کلامی؛ و به تبع آن به تحقق رسالت علم کلام، کمک زیادی خواهد نمود. پژوهش پیش رو در چنین راستایی قدم بر می‌دارد.

کلام، علمی کاملا اسلامی و علمی است که درباره اصول دین اسلام بحث کرده و گزاره های دینی را توضیح و از شبهات وارده دفاع می کند. غیر از راه عرفان، برای رسیدن به خدا و شناخت او باید استدلال کرده و با تعقل و تفکر و تدبر و تفلسف او را شناخت. فلسفه و استدلال عقلی در اسلام کاملا مورد تایید بلکه مورد تاکید است و فراگیری و کاربرد استدلال و تفلسف لازم و واجب است و بر این مطلب هم دلیل عقلی موجود است و هم دلیل نقلی که آیات فراوانی دستور به تفکر و استدلال می دهد و پیام اکرم و ائمه معصومین (ع) نیز با استدلال و تفلسف آن را مورد تاکید قرار داده و همواره مشوق اندیشمندان برجسته شیعه بوده اند بطوری که شناساندن کلام اسلامی توسط امام اول شیعیان امیر المومنین (ع) به همراه استدلالهای عقلی و فلسفی فراوان بر وجود و وحدت و نفی شریک خدای متعال است و سایر ائمه نیز با دستورات مستقیم و غیر مستقیم خود همواره بر این مطلب تاکید داشته اند. شاهد بر مطالب فوق موارد متعددی در قرآن کریم است که حاوی استدلالهای فلسفی بوده و نمایانگر اهمیت استدلال فلسفی است. همچنین در متون روایی شیعه نیز موارد استدلال فلسفی کم نیست. بنابراین ائمه در هر فرصتی با تربیت کردن شاگردانی متخصص و کارآمد در تمام زمینه ها ازجمله در زمینه کلام، افراد برجسته ای همچون هشام بن حکم تربیت کرده اند حاصل این تلاشها و تاکیدها در کتبی ارزشمند، همچون "الکافی" و آثار شیوخ عصر آل بویه بروز و ظهور یافته است. چون قبل از آل بویه اوضاع و شرایط بر علیه شیعیان بوده و فرصتی جهت بروز عقاید وجود نداشت. به هر حال اندیشمندان شیعه در عهد آل بویه کلام شیعی را بطور آزادانه تری تدوین و مکتوب نمودند و بعد از آن متکلمین و فیلسوفان شیعه بر غنای کلام شیعی و استفاده از تفلسف و فلسفه در کلام اسلامی نهایت تلاش خود را بکار برده اند و اکنون شاهد کلامی متقن، مدلل و همراه براهین عقلی و فلسفی هستیم که در کتبی همچون "تجرید الاعتقاد" ظهور یافته است.

در علم کلام، از برهان معجزه در مواردي برای اثبات وجود خداوند بهره گرفته می‌شود. اين مقاله با بررسي نسبت معجزات با براهين خداشناسي، درپی کشف ميزان کارآمدي و توفيق برهان معجزه در کلام اسلامي و الهيات مسيحي در زمینه اثبات وجود خداوند است. روشن ساختن اين مسئله، نه تنها کمک مي‌کند تا جايگاه واقعي برهان معجزه و مدلول آن را به‌درستي دريابيم و موقعيت دقيق استفاده از آن را درک کنيم، مفسر را نیز در تفسير و فهم مدلول واقعي برهان معجزه در تفسير آيات معجزه در قرآن کريم مدد مي‌رساند. در اين مقاله، ابتدا با رويکردي ديني به توصيف معجزه پردخته می‌شود و آنگاه با مطالعه کتابخانه‌ايِ کاربرد برهان معجزه در ميان آثار متکلمان اسلامي و مسيحي، به تحليل نقادانه ميزان قوت و کارآيي اين برهان در مواردي که از آن استفاده شده است، پرداخته خواهد شد.