جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ احمد فرزند شیخ صالح طوق قطیفی (د پس از 1245ق)، احسایی در چند گفتار جداگانه به پرسش این کس پاسخ داده است (نک‍ : فهرست مشایخ 231، 250، 272، 277 و 279). با سربندهای «قال سلمه‌الله ... » و «اقول» پرسش و پاسخ‌ها شماره ندارند. برای نشانی: 1. ما الوجه فی تعدد جهات المشیة، 2. ما وجه اختصاص لفظ الله و الرحمان به تعالی، 3. ما الفرق بین الاسم و الصفة، 4. ان کان المشخص للموجودات عدماً فهو فی نفسه غیر متشخص، 5. هل جزئیات النفوس حادثة بالبدن، ام سابقة علیه... آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین... الاحسائی انه قد ارسل الی الشیخ الارشد الشیخ احمد بن صالح بن طوق القطیفی مسائل قد تعصب علی الاذهان و قد اقر بالعجز عن اکثرها العلماء الاعیان و طلب الجواب عنها و بیان غامضها. انجام: اما تری حجر الاسود و اقوالهم. لاتوخذنی بما یقولون، و اجعلنی خیراً مما یظنون، و اغفرلی ما لایعلمون، انک انت الغفور الرحیم، ستار العیوب، غفار الذنوب، و انت حسبنا و نعم الوکیل، والحمدلله. تمت الرسالة القطیفیة.

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ احمد بن شیخ صالح بن طوق. یازده پرسش از مسایل گوناگون، نمایۀ آن‌ها در «فهرست کتب مشایخ 250» آمده است: 1. نیت: هل یجب فی النیة مراعاة الوجه؟ 2. معنی نیت و وجه چیست: و ما معنی الوجه؟، 3. در ادعا بر مرده: هل یکفی فی اثبات الدعوی علی المیت شاهد و یمین، 4. میقات اهل مدینه: هل محرم اهل المدینة نفس المسجد او اوادی... با سربندهای «قال سلمه الله». آغاز: حمدله. صلاة. قال العبد المسکین احمد بن زین‌الدین ااحسایی. قد ارسل الشیخ الارشد الشیخ احمد بن الشیخ صالح بن طوق القطیفی مسایل یرید جوابها فکتبت الجواب علی جهة الاستعجال و حسبنا الله و نعم الوکیل. قال سمله الله تعالی مسئلة هل یجب فی النیة مراعاة... انجام: الاعراب الذی هو تغییر اواخر الکلم و عندی الاعراب هی جزء الکلمة الصوری الذی هو الهیئه.

در برابر پرسش کسی که نامش در پیشگفتار کوتاه نیامده، و در فهرست کتب مشایخ نام او سید ابوالحسن گیلانی آمده است. دربارۀ اینکه اگر ایمان و کفر در لوح محفوظ ثبت است، پس چرا باید کافر را تکلیف کنند، با اینکه از پیش سرنوشت او روشن است. تاریخ نگارش در انجامۀ نگارنده 8 ج 2/1223ق آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. و بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسایی، انه قد ارسل الی مسألة و هو من غوامض الاسرار، و لکن یجب علی قبل الشروع. انجام: فاذا اطلق الف سنة من ادبه ما ذکرنا. و الحمدلله رب العالمین... و کتب احمد بن زین‌الدین فی الثامن من جمادی‌الثانیة سنة الثالث و العشرین من بعد المأتین و الالف... و الحمدلله رب العالمین.

در پاسخ 10 پرسش سيد محمد بن ابوالفتوح كه در مشهد مي زيسته. نمايه پرسش ها در «فهرست كتب مشايخ 280» آمده است. 1. اراده پروردگار 2. معني تكليف 3-4فايده تكليف 5. تر عبادت چرا منشأ عذاب مي شود ... (احمد منزوي) آغاز كتاب: حمدله. صلاة. اما بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الدين الاحسايي، ان جناب سيدنا الاجل. . السيد محمد بن السيد ابي الفتوح من اهل مشهد الرضا ارسل الي بهذه المسايل يريد الجواب عما يرد من الاشكال ... الاولي ارادة العبد المنبعثة من العلم و الداعي. . انجام كتاب: غلبت علينا شقوتنا و كنا قوماً ضالين. الآيات. و هو ظاهر. و الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله و كتب احمد بن زين الدين الاحسايي سنة سبع و عشرين بعد المأتين و الالف. [كتابخانه وزيري 4/1375؛ فهرست كتب مشايخ 280 «رساله» ؛ دائرة المعارف اسلامي 1/125]

مسائل انسان شناسی، از دیرباز مورد توجه ویژه فلاسفه و اندیشمندان مختلف بوده است. در این میان رابطه نفس و بدن جایگاه خاصی دارد. صدرالمتألهین با استفاده از مبانی حکمت متعالیه، دیدگاه خود را درباره رابطه نفس و بدن مطرح می‌کند. شیخ احمد احسائی از مهم‌ترین منتقدین فلسفه صدرایی است. مسأله رابطه نفس و بدن، یکی از نقاط اوج مخالفت احسائی با دیدگاه ملاصدرا است. تا اندازه‌ای که نمونه‌ای از همه اشکالات وارد شده به مسأله رابطه نفس و بدن صدرایی در آثار احسائی یافت می‌شود. در مقاله حاضر تلاش شده است، نقد‌های احسائی به رابطه نفس و بدن صدرایی، بررسی شود. دو اشکال مبنایی است: عدم پذیرش اصالت وجود و حرکت جوهری. سه اشکال نیز ناظر به مسائل نفس‌شناسی است: عدم پذیرش تجرد قوه خیال، مخالفت حدوث جسمانی با آیات و روایات و تناقض حدوث جسمانی با تجرد نفس. ریشه تمام اشکالاتی که احسائی به صدرالمتألهین وارد می‌کند، ظاهر گرایی و تمسک به ظاهر آیات و روایات و عدم تصور صحیح او از تشکیک وجود و حرکت جوهری است.

شیخ احمد احسائی به عنوان مهمترین شخصیت­ فرقه شیخیه، بر این باور بود که ائمه(ع) انجام دهنده همه امور عالم از جمله آفریدن مخلوقات و روزی دادن به آنها در نظام آفرینش‌اند و امامان، علت فاعلی حقیقی همه چیز در هستی‎ به حساب می‎آیند که تبیین این دیدگاه احسائی و نقد و بررسی ادله او، مسئله این تحقیق بوده و به روش تحلیلی و انتقادی به این موضوع پرداخته شده است؛ از این‎رو پس از تبیین دیدگاه احسائی و تحلیل نظریه او در علت فاعلی دانستن ائمه(ع) مبانی، مؤیّدات و ادله مورد استناد او نیز، مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که شیخ احمد احسائی به روایاتی تمسک کرده که نظریه او را اثبات نمی‏ کنند و از طرفی اینکه او امامان را انجام دهنده همه‌ امور عالم معرفی کرده و آنان را علت فاعلی حقیقی در آفرینش دانسته است، ریشه در عدم تحلیل صحیح احسائی از فاعلیت خداوند در نظام آفرینش و اشکالات او در این زمینه دارد.

در اندیشه شیخ احمد احسایی تمام مخلوقات، متقوّم به ماده و صورت هستند. ماده رکن اساسی موجود و سبب تشخص آن است؛ به گونه­ای که فقدان ماده، زوال موجود را به دنبال دارد. اگرچه عروض صورت بر ماده، ابهام آن را رفع می­کند، اما در تحقّق خویش وابسته به ماده است. از نظر شیخ، علت اعاده ارواح و اجساد، واحد بوده و به حکم شرع و عقل، فنای مخلوقات محال است. پس معاد جسمانی با ماده و در فرآیند حرکت جوهری تحقق می­یابد. این حرکت، لذاته از جانب شیء نیست و با مدد الهی حاصل می­گردد. عالم هورقلیا در تبیین این بخش از دیدگاه شیخ که برای انسان دو جسد و دو جسم قائل است نقش مهمی ایفا می­کند؛ زیرا علاوه بر این­که هورقلیا واسطه دنیا و آخرت است، اجزاء اصلی جسد انسان نیز متعلق به این عالم می­باشد.