جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ احمد احسائی به ‌عنوان رهبر شیخیه، ادعای علت فاعلی بودن ائمه^ در نظام آفرینش را به‌گونه استقلالی بیان کرده و نقش‏های فاعلی مهمی را به عنوان نتایج علت فاعلی دانستن آنان ترسیم کرده است که از جمله این نقش‏ها آفریدن موجودات، روزی دادن، زنده کردن، میراندن آن‏ها و حسابرسی بندگان در قیامت است؛ همچنین احسائی اطاعت و عبادت را از طریق معصومین^ و برای ایشان ممکن دانسته و آنان را مصداق عبادات برشمرده است؛ که تحلیل و راستی آزمایی این ادعاهای رهبر شیخیه، مسئله این پژوهش بوده است و در این تحقیق به روش تحلیلی انتقادی به واکاوی و نقد دیدگاه احسائی پرداخته شد و آشکار گردید که ادعای احسائی سند معتبری ندارد و برداشت‏های او از آیات و روایات، ذوقی و استحسانی بوده و از طرفی مخالف باورهای بزرگان امامیه است.

سرنوشت انسان پس از مرگ اهمیتی اساسی برای انسان‌ها دارد و هم در ادیان و هم نزد فلاسفه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ارتباط این موضوع با بحث معاد جسمانی بر اهمیت آن می‌افزاید. درباره نحوه زندگی انسان پس از مرگ دیدگاه‌های متفاوتی مطرح شده است، از جمله اینکه انسان در زندگی پس از مرگ از بدن بهره‌مند است. ملاصدرا و شیخ احمد احسایی از قائلان به این دیدگاه هستند. این پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوا از طریق داده‌های کتابخانه‌ای، آثار ملاصدرا و احسایی را با رویکردی تطبیقی بررسی کرده است. ملاصدرا بر اساس مبانی فلسفی‌اش، چون اصالت وجود، تشخص وجود، حرکت جوهری و رابطه نفس و بدن، در تبیین عقلانی و فلسفی نحوه کیفیت بدن انسان پس از مرگ تلاش کرده است. احسایی نیز با طرح کالبدی چهارلایه برای انسان، از طرح عوالم و مراتب چندگانه که منجر به سیری نزولی و صعودی برای انسان می‌شود، در تبیین این موضوع بهره برده است. ملاصدرا و احسایی در نهایت در اینکه انسان در زندگی پس از مرگ از وجود بدن بهره‌مند است اشتراک نظر دارند، اما کیفیت این بدن در این دیدگاهشان متفاوت است. همچنین در هر دو دیدگاه عینیت بدن اخروی با بدن دنیوی مبتنی بر نوع خاصی از معنای عینیت است.

بررسی مکتب شیخیه از آن رو ضرورت دارد که این فرقه نقش قابل توجهی در پیدایش جریانات انحرافی جدید مذهبی و تحوّلات اجتماعی در دوره معاصر داشته است. عقاید خاص شیخ احمد احسایی و پس از او سید کاظم رشتی باعث شد، مکتب شیخیه از دل تشیّع سر برآورده و چهره‌ای متفاوت نسبت به اصل اصیل خود، یعنی شیعه‌ی ناب ارائه دهد. در تقسیم‌بندی علل و عواملی که بر اساس آنها موعودباوری و اعتقاد به آمدن منجی آخر الزمان موجب پیدایش فرقه‌های مذهبی می‌شود، دو دسته عامل را می توان ذکر کرد: نخست دسته‌ای که فردی بوده و به ادعاهای فردی خاص مربوط می شود؛ مانند فرقه‌ی قادیانیه دسته‌ی دوم، عوامل اجتماعی است و به شرایط اجتماعی پیدایش فرقه‌ها باز می‌گردد؛ مانند قیام مهدی سودانی. این دسته عوامل یعنی شرایط اجتماعی از قبیل: فقر، ظلم و فساد و بی‌عدالتی، در پیدایش فرقه‌ی شیخیه نقش ویژه‌ای داشته است. پرسش اصلی این پژوهش، این است که چه رابطه‌ای بین پیدایش فرقه‌ی شیخیه و عوامل زمینه‌ساز آن وجود داشته است؟ فرضیه‌ی مورد بحث، عبارت است از اینکه بین مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی و ایجاد فرقه‌ی شیخیه، رابطه‌ وجود دارد. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به تبیین فرضیه پرداخته است.

رساله ايست كوتاه از شيخ احمد احسائي. عبدالحسين حائري [مجلس شورا 23/678]

از: گويا احمد بن زين الدين احسائي (د: 1241ه). ظاهرا بخشي از سوالات باشد كه شيخ احمد احسائي پاسخ داده است با عناوين «مسئلة - اقول». «محمود نظري» [مجلس شورا 50/86]

پاسخ چند پرسش است پيرامون حال مكلفين و اطفال در برزخ و معني ملك نقاله و تفاسير آنچه در اين موضوع روايت شده بروش مخصوص شيخيها. متن سؤالها در اين نسخه بجهت اختصار حذف شده است. (سيد احمد اشكوري) درباره خلقت ملائكه اي كه اموات را به موضع تربتشان منتقل مي كنند. (علي اوسط ناطقي و رمضانعلي انتظاري) آغاز كتاب: بسم الله ... اعلم أن البرزخ هو الحائل بين الشيئين و المراد به الحائل بين الروح و الجسد و هو ما يراه في النوم انجام كتاب: دل علي ثبوتهم و وجودهم العقل و النقل دل علي أن عددهم سبعون ألف ملك و ذلك مما لا اشكال فيه [مرعشي 21/245]

آخوند ملا علي نامي از شيخ احسائي پرسشهايي درباره بعضي از اسرار اعتقاديه مي كند و اين اسرار اعتقاديه پاره اي از آيات قرآني است كه تفسير آن خواسته مي شود و پاره اي ديگر از مباحث فلسفي و رموز ديني است و بعضي ديگر اشاراتي به بعضي از خطب نهج البلاغه، شيخ به يكايك اين اسئله بنا بر مذاق و مسلك خود جواب مي گويد. بنابر مندرجات متن اين كتاب بگاهي پرداخته مي شود كه شيخ احمد مشغول شرح رساله مشاعر ملا صدرا بوده است.(عبدالله انوار) اجوبة عن مسائله حول المعراج و البرزخ و كيفية ترابط الروح و الجسم. كتبها في 1232 اول المسائل حول الصوفيه و قد حكم في الجواب يكفرهم و زندقتهم و بقية مسائله ايضا حول التصوف و المريد و المراد و الشيخ و امثالها ذكرها شيخنا في الذريعه 5/188 (عبدالعزيز طباطبائي) آخوند ملا علي از شيخ احمد پرسشهاي زير را مي كند كه از آنجمله است معني «ان القيامة الكبري الواقعه في باطن باطن الزمان اذهي الغاية يسئلونك عن الساعة ايان مرسيها فيم انت من ذكريها الي ربك منتهاها في وراء الوراء ينبغي ان تكون قائمةً او در ذيل اين قول مي گويد كه قيامت محيط بزمانست و زمان منقسم بحال و ماضي و استقبال ميشود و پس از آن مطالب مفصلي راجع بقيامت مي آورد و شيخ احمد يكايك اقوال او را نقل مي كند و در تتميم آن توضيحات مفصل مي دهد (عبدالله انوار) [كتابخانه ملي 9/64؛ مكتبة اميرالمومنين 1/50]

رساله اي مختصر در ماده (فرضي) محدثات است كه مؤلف در جواب شيخ محمد حسين نجفي نگاشته است. (سيد محمود مرعشي) في معني الضروريات الخمس المحصور في الشرايع الخمس و غيرها. پرسش از شيخ محمد حسين بن شيخ سلطان نجفي است. (محمد باقر حجتي) پاسخ پرسشهايي است كه شيخ محمد حسين بن شيخ نجفي در زمينه ضروريات دين، اصول و فروع دين و مسائل فقهي در رابطه با نماز، طهارت، نكاح و ارث، و دو مسأله فلسفي در رابطه با حدوث عالم، و جواهر و اعراض مطرح نموده است. اين پرسشها و پاسخها با عناوين «قال - اقول» مي باشد. (زهره معيري) پاسخ سوالاتي است كه شيخ محمد حسين بن سلطان نجفي از احسائي پرسيده و وي به روش خود بدانها پاسخ گفته است. (سيد جعفر و صادق حسيني اشكوري) در پاسخ شيخ محمد حسين بن شيخ سلطان نجفي، نمايه 15 پرسش و پاسخ اين مجموعه در «فهرست كتب مشايخ» (ص 263-264) آورده شده است. 1. ضروريات پنجگانه دين كدام است 2. اركان دهگان و فروع دهگانه دين 5. مسأله حسابگر 10. جواهر خمسه حكما و چهارگانه نزد متكلمان. اجسام سه گانه و اعراض بيست و چهارگانه، 15. ميراث خنثي. (احمد منزوي) آغاز كتاب: حمدله. صلاة. اما بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الدين الاحسائي انه قد وصلت الي مسائل جليلة‌ من الشيخ محمد حسين بن المرحوم الشيخ سلطان النجفي علي حالة‌ زلزال محاولة ‌انتقال. انجام كتاب: فيكون نصيب ذكر الاربع نصيب و هو الظاهر و الحمدلله رب العالمين. [مرعشي 28/484؛ معجم مؤلفي الشيعة 13؛ كتابخانه ملي 18/102]