جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هرگاه در کلام فصیح عرب معنای یک لفظ در لفظ دیگری در آمیخته گردد و بدین‌سان بین آن دو مشابهتی حاصل می‌آید، به آن تضمین نحوی می‌گویند. علم نحو به‌عنوان علم خاص و پدیدۀ تضمین نحوی به‌عنوان قاعده فرعی در راستای درک و تفسیر صحیح قرآن شکل‌گرفته و پژوهشگران و دانشمندان علم نحو در آثار خود به نقش و کارکرد تضمین نحوی و فواید آن پرداخته‌اند؛ یکی از فواید و کارکردهای تضمین نحوی، نقش تضمین نحوی در تفسیر آیات قرآن کریم، توسط مفسران است. در این رساله با بیان مختصر گونه مبانی نظری تضمین نحوی و معرفی پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، ضمن بیان معناشناسی لغوی واژه متضمن و بررسی این پدیده ادبی در قالب افعال، اسم، فعل و حرف با روش توصیفی- مورد‌کاوانه-تحلیلی-تطبیقی 85 کلام الهی را در ده تفسیر شیعه و سنی(مجاز القرآن، معانی القرآن، معانی القرآن و اعرابه، التبیان فی تفسیر القرآن، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مفاتیح البیان فی تفسیر القرآن، مفاتیح الغیب، الجامع لأحکام القرآن، التحریر و التنویر و المیزان) مورد بررسی قرار دادیم. دست‌یافته‌های قابل‌توجهی در این پژوهش مشاهده شد؛ ازجمله آنکه نحویان در آشنایی با تضمین نحوی بر مفسران مقدم هستند و تلقی این ده مفسر از تضمین نحوی با نحویان یکی است. علی-رغم آگاهی مفسران از این پدیده نحوی، به طور یکسان آیات قرآن کریم را از این بُعد، مورد تفسیر قرار نداده‌اند. ابن عاشور و علّامه طباطبائی به‌صراحت اصطلاح تضمین نحوی را بکار بردند و شش مفسر یعنی ابوعبیده، فرّاء، زجّاج، شیخ طوسی، طبرسی و ابن عطیه در تفسیر آیات متضمن از اصطلاح تضمین استفاده نکرده‌اند و از واژه‌های جایگزین مانند «بمنزله»، «أی» و «معناه» مدد گرفته‌اند؛ فخر رازی و قرطبی امتزاجی از این دو روش را بکار برده‌اند. یکی دیگر از دستاوردهای این پژوهش نشان‌دادن این مسأله است که عدم اهتمام به تضمین نحوی در تفسیر آیات منجر به تفسیر اشتباه و غیردقیق و برداشت-های فقهی غیر صحیح می‌گردد.

اساس همه ی مباحث اعتقادی، توحید است. هر کس خواستار استوارسازی بنای معرفتی دینی خود باشد باید از توحید بهره بجوید. توحید نظری در فلسفه و کلام اسلامی سه شاخه دارد: توحید ذاتی، توحید صفاتی،توحید افعالی. در این پژوهش به روش کتابخانه ای به بررسی و مقایسه دیدگاه شیخ الطائفه_ از شخصیت های برجسته مکتب کلامی بغداد_ و صدر المتألهین_ از شخصیت های برجسته مکتب فلسفی اصفهان_ در خصوص اثبات وجود خداوند، توحید و اقسام آن(ذاتی، صفاتی، افعالی) پرداخته شده است. توحید ذاتی به معنای یگانگی ذات خداوند است و این تعریف مورد قبول همه مسلمانان است. توحید صفاتی به معنای عینیت ذات و صفات خداوند است و اختلافاتی در این زمینه بین گروه های مختلف مسلمانان وجود دارد لیکن شیخ طوسی و ملاصدرا تعریف یکسانی از توحید صفاتی ارائه داده اند. توحید افعالی به این معنا است که تنها مؤثر حقیقی در عالم، ذات خداوند است. لازم به ذکر است این دو متفکر در بحث خداشناسی در مبانی و روش با یکدیگر متفاوت هستند و این تفاوت در مبانی و روش آن ها موجبات اختلافات دیگری را در مباحث خداشناسی فراهم کرده است.شیخ طوسی هویت انسان را جسم مادی او می داند .این در حالی است که ملاصدرا هویت انسان را نفس مجردی می داند که امکان سیر تا بی نهایت را دارد . هردو شخصیت عقل گرا هستند لیکن شیخ طوسی مرتبه ای بالاتر از استدلال برای عقل قائل نیست و این در حالی است که ملاصدرا برای هر یک از اقسام عقل مراتبی قائل است و پایین ترین مرتبه عقل را عقل استدلالی دانسته است. شهود در فلسفه صدرا از مراتب بالای عقل است . شیخ طوسی از طریق افعال به اثبات خداوند پرداخته است و ملاک نیازمندی معلول به علت از منظر شیخ طوسی حدوث است. لیکن ملاصدرا_در برهان صدیقین که آن را برترین برهان می داند_بدون واسطه مخلوقات به اثبات واجب الوجود پرداخته است و ملاک نیازمندی معلول به علت از منظر او امکان فقری است. براهین ملاصدرا هم ازجهت استحکام عقلی و هم ازحیث توجه به ساحتهای زیبایی شناسی نسبت به براهین شیخ الطائفه برتری دارد. اختلاف دو متفکّر در اثبات خداوند به عنوان مبدأ وجود_در فلسفه صدر المتألهین_و محدِث_در نظام فکری شیخ طوسی_ منجر به تفاوت در مقوله ی خداشناسی، ایمان، نحوه دینداری و نحوه زندگی انسان شده است .زیرا خداشناسی صدر المتألهین بر خلاف خداشناسی شیخ طوسی با زیبایی ‌شناسی عجین شده است. حد توحید از منظر شیخ طوسی نفی ‌شریک از خداوند و از منظر ملاصدرا نفی شریک از وجود (وحدت وجود)است. شیخ طوسی بر خلاف ملاصدرا تنها یک قسم از اقسام ترکیب را از خداوند نفی کرده است و دلایل عقلی برای احدیت خداوند ارائه نداده است. برهان صدیقین ملاصدرا بر خلاف براهین شیخ طوسی، علاوه بر اثبات خدا، اقسام توحید و وحدت حقه حقیقیه را نیز به اثبات رسانده است. هر دو متفکر قائل به عینیت ذات و صفات هستند و برای این موضوع دلیل اقامه کرده اند لیکن تعریف آن دو از صفات کمالی خداوند(قدرت، علم، اراده) و اثبات آن صفات توسط آن دو به دلیل اختلاف مبانی شان، متفاوت است. در بحث توحید افعالی شیخ طوسی با اقامه برهان تمانع تنها توحید ربوبیت را که یک قسم از اقسام توحید افعالی است به اثبات رسانده لیکن ملاصدرا برای هر یک از اقسام توحید به صورت مستقل دلایلی اقامه کرده است.

استفاده از روش فلسفی و کارآمدی آن در کلام و الهیات همواره میان متکلمان مسلمان و مسیحی محل بحث‌ونظر بوده است. توماس آکویناس و خواجه طوسی، متکلمان هم‌عصری هستند که با اثرپذیری از فلسفۀ ابن‌سینا و با کاربرد برهان در تبیین و دفاعیات کلامی دین، مشرب و روشی مشابه یافته‌اند که می‌توان آن ‌را کلام عقلی ـ نقلی نامید. این پژوهش تطبیقی به روش‌شناسیِ تعلیمی آن‌ها اشاره می‌کند. توماس آکویناس با قائل‌شدن به دو نظام معرفتی مبتنی بر وحی و عقل، دو نوع الهیات به نام الهیات وحیانی و الهیات طبیعی را مطرح کرد. وی در کتاب جامع الهیاتِ برخلاف کتب پیشینیانش که تنها جنبۀ رهبانی و درون‌متنی داشتند، افزون بر استناد به متون مقدس و آثار آبای کلیسا به تحلیل فلسفی در مباحث الهیاتی همت گماشت. خواجه طوسی نیز در کتاب تجرید الإعتقاد به تلفیق روش عقلی و ‌نقلی پرداخت. این‌جستار، ضمن اشاره به روش کلامی پیش از این دو متفکر، با نگاهی ‌توصیفی تحلیلی، وجوه اشتراک و افتراق روشیِ توماس و خواجه را بیان می کند. اتخاذ روش اعتدالی از وجوه اشتراک آنان است. آکویناس در میانۀ رأی تفریطی تِرتولیان و دیدگاه افراطیِ ابن‌رشدیان لاتینی قرار دارد و خواجه نیز با عبور از نص‌گرایانی چون شیخ صدوق، از آسیب‌های افراطی برخی معتزله و برداشت‌های غلوآمیزی چون فرقۀ شیخیه به‌دور است. نتیجۀ روش اعتدالی هردو، استفادۀ حداکثری از برهآن‌های عقلی و عبور از «نص‌بسندی» به «نص‌پسندی» است. روش دانش کلام اساساً انحصاری نیست، اما نویسنده از رهگذر این مقایسه و توجه به ملاک تشابهات روشی، بر آن است که روش اعتدالی آن‌دو، کارآیی و سودمندی و پاسخ‌گویی بیشتری نسبت به روش‌های نص‌گرا دارد.

يکي از مباحث مهم اعتقادي که متکلمان اسلامي اهتمام جدي به آن داشته‌اند بحث «کلام الهي» است. در باب حقيقت کلام الهي ديدگاه‌هاي متفاوتي ارائه شده است. ازجمله آنها ديدگاه خواجه نصير‌الدين طوسي است. پرسشي که اين پژوهش بدان پرداخته اين است که آيا تبيين خواجه نصیرالدين از حقيقت کلام الهي، براساس تفسير شارحان او، مي‌تواند پاسخي قانع‌کننده نسبت به حقيقت کلام الهي به‌شمار آيد؟ اين نوشتار پس از اشاره به ديدگاه‌هاي گوناگون در‌باره حقيقت کلام الهي، با روش توصيفي ـ تحليلي و همچنين کتابخانه‌اي، ديدگاه ایشان را براساس تفسير شارحان آثارش (علامه حلي و محقق لاهيجي) بررسي و ارزيابي کرده و به اين نتيجه رسیده است که تفسير علامه حلی از، ديدگاه خواجه نصیرالدين کامل به‌نظر نمي‌رسد؛ و تفسير محقق لاهيجي از آن ـ افزون بر اينکه ايشان سخن خواجه نصیرالدين را طبق ديدگاه و مذاق خودش تفسير نموده ـ با اشکالاتي مواجه است. سپس ديدگاه کامل و جامعي که از اين اشکالات مبرا باشد پيشنهاد داده است.

اخلاق ناصِری یکی از مهم‌ترین رساله‌های حکمت عملی در دوره اسلامی است که خواجه نصیر طوسی در سال ۶۳۳ هجری قمری نوشتن آن را به پایان رساند. همچنین این کتاب از مشهورترین نوشته‌های خواجه نصیر، یکی از دو کتاب نوشته شده بنا به خواست حاکم شیعه (به همراه اخلاق جلالی) در باب حکمت عملی و نخستین اثر فارسی زبان مهم در باب مذکور است که مطالب آن مبتنی بر تلفیق دیدگاه فلسفی و علمی یونان و دیدگاه اسلامی درباره انسان، خانواده و جامعه است. اخلاق ناصری در باب اخلاق فردی، تدبیر منزل (رفتار در محیط خانه و اداره زندگی) و سیاست مدن (به تعبیر امروزی علوم سیاسی) نگاشته شده‌است. باب اول آن، خلاصه‌ای از رساله عربی تهذیب‌الاخلاق یا الطّهارة اثر ابن‌مسکویه است.

اخلاق ناصِری یکی از مهم‌ترین رساله‌های حکمت عملی در دوره اسلامی است که خواجه نصیر طوسی در سال ۶۳۳ هجری قمری نوشتن آن را به پایان رساند. همچنین این کتاب از مشهورترین نوشته‌های خواجه نصیر، یکی از دو کتاب نوشته شده بنا به خواست حاکم شیعه (به همراه اخلاق جلالی) در باب حکمت عملی و نخستین اثر فارسی زبان مهم در باب مذکور است که مطالب آن مبتنی بر تلفیق دیدگاه فلسفی و علمی یونان و دیدگاه اسلامی درباره انسان، خانواده و جامعه است. اخلاق ناصری در باب اخلاق فردی، تدبیر منزل (رفتار در محیط خانه و اداره زندگی) و سیاست مدن (به تعبیر امروزی علوم سیاسی) نگاشته شده‌است. باب اول آن، خلاصه‌ای از رساله عربی تهذیب‌الاخلاق یا الطّهارة اثر ابن‌مسکویه است.

چکیده ماشینی: یکی از برجسته‌ترین دانشمندان و دانشمندان مسلمان عصر قرون وسطی، چندمعیت ایرانی نصیرالدین طوسی (1274-1201) در سنین جوانی و همزمان با سرازیر شدن لشکریان چنگیزخان به سرتاسر سرزمینش به جامعه شیعه نزاری اسماعیلی پیوست. او در طی یک کار طولانی و برجسته، ابتدا تحت حمایت اسماعیلیان در قلعه الموت، و بعداً با مغولان فاتح، بیش از 150 اثر در موضوعات مختلف از کلام و فلسفه گرفته تا ریاضیات و نجوم ارائه کرد. آثار اصلی او درباره دکترین اسماعیلی، روضه یی تسلیم (بهشت تسلیم) و سیر و سلوک (تفکر و کنش)، پیش از این به ترجمه انگلیسی توسطS.J. Badakhchani(س.ج.بدخشانی) موجود است. او در این مجلد، سه اثر کوتاه‌تر اسماعیلی طوسی به نام‌های «آغاز و انجام»، «تولا و تبرا» و «مطلوب المؤمنین» را در این مجلد به چاپ رسانده است) طوسی در این سه رساله، با اشاره ویژه به ماهیت اولیه انسان، وجود زمینی او در ارتباط با امام و سرنوشت اخروی او، تفاسیر اجمالی از نقوش کلیدی در آموزه اسماعیلیه ارائه می دهد.

آدرس استماع صوت نشست: https://b2n.ir/g95766

ترجمه ماشینی: فیلسوفی برای تمام فصول، مقدمه‌ای بر زندگی و اندیشه ذوفنون قرون وسطایی نصیرالدین طوسی (متوفی 1274) است. تأثیر علمی طوسی بر تاریخ حکمت نظری و عملی مسلمانان تنها با تأثیر ابن سینا (ابعلی سینا) قابل مقایسه است که الگویی برای تلاش های فلسفی و علمی طوسی بود. طوسی در طول کار پرحادثه و بحث برانگیز خود، تقریباً در تمام زمینه های دانش روز، متون ارزشمندی تولید کرد. او به همان اندازه به جهان طبیعی و همچنین به حوزه های انسانی و اجتماعی دین، اخلاق، منطق، نجوم، اقتصاد، سیاست و هنر علاقه داشت. جهت گیری فکری طوسی به سمت عبور از مرزهای گفتمان یونانی، مشایی، اشراقی، اثنی عشری، اسماعیلیه و صوفیانه بود. او با این کار به شکل‌گیری گفت‌وگوی پربار بین گفتمان‌های فکری مختلف کمک کرد که منجر به هدایت مجدد فلسفه اسلامی به سمت روش‌شناسی ترکیبی‌تر شد. کمک‌های او به علم، و به‌ویژه نجوم، او را به پیوند بین بطلمیوس و کوپرنیک تبدیل کرد و این امتیاز را برای او به ارمغان آورد که دهانه‌ای از ماه به نام او، «ناصرالدین» داشته باشد.

ترجمه ماشینی: این کتاب بررسی تطبیقی ​​دو متفکر بزرگ شیعی، حمید الدین کرمانی از مصر فاطمی و ملاصدرا از ایران صفوی است که توانمندی متقابل گفتمان‌های مربوط به شکل‌گیری دانش و اقتدار دینی-سیاسی را در برخی زمینه‌های اسماعیلی و دوازده امامی نشان می‌دهد. کتاب به بررسی مفاهیم، ​​روایات و ادله ای می پردازد که به ایجاد و توسعه گفتمان در مورد ولایت مطلقه امام و نمایندگان ایشان کمک کرده است. برای نشان دادن این امر، فرازهای کلیدی از متون اولیه به زبان عربی و فارسی ترجمه شده و از نزدیک مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد تا ترکیب گفتمان های فلسفی، صوفیانه، کلامی و کتاب مقدس را برجسته کند. همچنین این کتاب تأثیر گفتمانی نصیرالدین طوسی را به عنوان کلیدی برای انتقال روایات علم و حجیت اسماعیلی به فلسفه شیعی متأخر و تداوم آن تا دوران جدید و معاصر به ویژه در روایت ولایت فقیه مورد بحث قرار می دهد. جمهوری اسلامی ایران.