جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم کلام علمی است که ریشه در قرآن و حدیث دارد، در واقع عامل اصلی پیدایش مباحث و مسائل کلامی در اسلام قرآن کریم و روایات پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)و امامان معصوم( علیهم السلام )بوده است که سبب گسترش و نهادینه شدن مسائل کلامی گردیده است. لذا برخی مسائل کلامی صرفاً برخاسته از روایاتند. مانند نظریه بدا و رجعت ،هردو مقوله ای اند که ابتدا از طریق سخنان حدیثی مطرح شده اند، هر چند برای اثبات این عقاید، گاهی از قرآن کریم هم مدد گرفته می شود، چنان‌که فهم برخی آیات به مدد این اعتقادات آسان تر می شود . یکی ازمشخصه های بارز دانش کلام دراسلام ، دفاع از دین و تبلیغ و تشویق نسبت به آن است که در کتاب و سنت به عنوان یک ضرورت غیر قابل اهمال مورد تأکید قرار گرفته است. در این میان غیر از مؤدیات کتاب و سنت، سیره علمی و عملی اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ نیز بر این مهم، تعلق گرفته است و هر یک از آن بزرگواران در راستای اعتلای این مهم، اقدامات تابنده ای داشته اند ،یکی از ستارگان همیشه فروزان آسمان ولایت و امامت که تأثیر آموزه های اعتقادی واحادیث ایشان در شکوفایی تمدن و بالندگی علم مسلمین، زبانزد عالم است، حضرت امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ است . این پژوهش از جهاتی به بعد علمی امام (علیه السّلام) می پردازد واز سوی دیگر نقش وتاثیر کلام آن حضرت را دراحیاگری مباحث کلامی بررسی می کند , که به برخی از آن هابه طور مختصر اشاره می شود: چگونگی بحث در اعتقادات , ارائه دلایل منطقی برای متقاعد کردن مردم وچگونگی رفع شبهاتی که در مسائل مختلف به وجود آمده است.و نیز نقشی که حضرت در تقریب بین ادیان ایفا کردندوهمچنین با وجود فرق فکری مختلف در عصر امام , حضرت توانستند باعث سالم سازی افکار وتعد یل فرقه های کلامی شوند. همینطورامام علیه السلام در عصری زندگی می کردند که توانستند آن همه معارف بلند توحیدی و فقهی و مسائل اجتماعی بخصوص شناخت پروردگار متعال و پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) را برای مردم تبیین نمایند و ما از برکت معارف رضوی می بینیم که در عیون اخبارالرضا چقدر مسائل سنگین و با ارزش ذکر شده است . همچنین ایشان به عالم آل محمد (صلی الله علیه و اله و سلم) ملقب شدند ، به واسطه اینکه کلام ائمه قبل از خویش را تشریح کردند ، مواردی بوده که کلماتی از امیرالمومنین (علیه السلام) و دیگر ائمه (علیهم السلام) در محضر ایشان خوانده می شد و مردم تلقی درستی نسبت به آن مطلب نداشتند و حضرت با بیانات کافی و شافی خود گره از فهم این مطالب برمی داشتند ؛ همچنین در مباحث معرفتی ، حضرت معارف توحیدی را چقدر زیبا بیان نموده اند و اگر این بیانات نبود ، این مقدار معارف توحیدی گسترش پیدا نمیکرد . درضمن آشنایی با روشهای علمی امام در برخورد با مسائل کلامی مانند روش منطقی بحث و مناظره -پاسخگویی عقلانی به سوالات مخالفین و مغلوب نمودن انها دررسیدن به تاثیر آموزه های کلامی ایشان برجامعه ی علمی وکلامی آن دوران و عصر حاضر از دیگر اهداف مورد نظر پژوهشگر می باشد.بهره گیر ی ازروشهای امام در تبیین و دفاع از معارف دین -تبلیغ دین و ترویج مسائل علمی کلامی درهرعصرو دوره ای و ترغیب اندیشمندان علم کلام به استفاده از روشهای ایشان در حوزه های مختلف اعتقادی نیزمورد نظر می باشد درضمن با دریافت نتایج مورد نظر می توان به جهت دهی فکری و سالم سازی افکار اندیشمندان و متکلمان کمک شایانی نمود.

به نظر می رسد که اساساً بحث تاثیرپذیری شیعه از معتزله و مسئله قائل بودن هشام به تجسم، از طریق معتزله طرح شده و سپس به آثار و منابع کلامی راه یافته و سرانجام به مستشرقان رسیده است. تاکنون طریقی غیر از معتزله که قائل به تأثیر شیعه از معتزله یا اهل تشبیه بودن شیعه را مطرح کند، در اختیار نیست؛ البته آنچه جای تعجب دارد؛ این است که اهل حدیث و اشاعره با این که معتزله را در صف مشرکان و کفار و مرتکبان کبائر قرار می دهند، بااین حال، سخنان معتزله را درباره شیعه قبول کرده و آنها را تکرار کنند.

همه مذاهب و فرق در طول حیات سیاسی و فرهنگی خود دارای یک سری انشعابات بوده‌اند و مذهب شیعه هم از این مقوله مستثنی نبوده است و به جهت فراهم بودن شرائط انحرافی حتی در زمان حیات ائمه، شاهد فرقه‌‌‌‌های جدید از زمان امام سجاد علیه السلام به بعد در جامعه شیعه هستیم که ‌مهم‌ترین آنها فرقه اسماعیلیه و زیدیه و واقفیه بودند. از سویی بعد از شهادت امام رضا7شرائطی در جامعه بوجود آمد که زمینه بروز انحرافات فرقه ای را در جامعه مساعدتر می‌نمود. البته حضور ائمه علیهم السلام در متن جامعه مانع از گسترش و پیشرفت این فرقه‌‌‌‌ها می‌شد؛ زیرا از ویژگی‌های دورة حضور ائمه راهنمایی مردم به سوی حق و دوری از انحرافات بوده اما در دورة غیبت امام زمینة پدیدآمدن و گسترش جریان‌های انحرافی توسعه یافت. این نوشتار در پاسخ به این پرسش است که چه عواملی بر فرایند شکل‌گیری انشعابات انحرافی شیعه بعد از امام رضا(ع) تا غیبت صغرا تاثیرگذار بوده است؟

پررونق‌ترین مقطع تاریخی از جهت نقر سکه با مضامین و سجع‌هایی در پیوند با احترام، ارادت و وابستگی به حضرت علی‌ بن‌ موسی ‌الرضا j، مربوط به دوره جانشینان نادرشاه افشار (1160-1210 ه.ق) است. این پژوهش با استفاده از روش کتاب‌خانه‌ای و شیوه توصیفی‌تحلیلی در پی این مسئله است که فراوانی نقر نام مبارک حضرت علی ‌بن ‌موسی ‌الرضا j را در سکه‌های ضرب‌شده در دوره جانشینان نادرشاه بررسی کند؛ اقدامی که در هیچ برهه‌ای تا پیش از این با این فراوانی نظیر و بدیل نداشته است. یافته پژوهش حاکی از آن است که جانشینان نادرشاه، که در خراسان به مرکزیت مشهد فعال بودند، چون از نفوذ معنوی حضرت علی ‌بن ‌موسی الرضا j در بین مردم ایران، به‌ویژه در خراسان آگاهی داشتند، کوشیدند با نشان‌دادن ارادت خود به آن امام همام بر میزان محبوبیت‌شان بیفزایند. از این‌رو ضرب سکه به نام امام رضا j در عصر بازماندگان نادر بیش از پیش رونق گرفت، به ‌گونه‌ای که دیگر مدعیان قدرت که در آن برهه زمانی در سطوح پایین‌تری قرار داشتند، نیز نام مبارک آن حضرت را بر روی سکه‌هایشان حک کردند. این موضوع نشان می‌دهد که مضامین و شعارهای نگاشته‌شده بر روی سکه‌ها بیانگر جهان‌بینی و باورداشت‌های دینی، اخلاقی و سیاسی جامعه‌ای است که آن سکه‌ها در آنجا رواج داشته است.

کتاب عقیده الشیعه مجموعه ای است از هفتاد رساله کلامی مختصر در باب اصول اعتقادی پنج گانه شیعه که با تدوین و تحقیق محمدرضا انصاری قمی منتشر شد. هدف نامبرده از تدوین مجموعه حاضر، گردآوری و عرضه اعتقادنامه های شاخصی است که از قرن دوم تا دهم هجری قمری نگاشته شده و در آنها عقیده شیعه دوازده امامی درباره توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد تبیین شده است. شمار قابل توجهی از رساله های نشریافته در این مجموعه، قبل از این، در صورتهای مختلف بر دست آقای انصاری قمی یا دیگر مصححان، به طبع رسیده اند و هم اکنون در کتاب عقیده الشیعه با تصحیح تازه ای بازچاپ شده اند. تعداد زیادی از آن ها نیز برای نخستین بار در این کتاب به زیور طبع آراسته شده اند.