جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه آخرت در آیات قرآن کریم و روایات معصومین بررسی شده و موضوعات مورد بحث آن به این شرح است: آخرت، برزخ، قیامت، جهنم و بهشت. در خصوص هر موضوع نخست به تعریف لغوی و اصطلاحی آن پرداخته شده، سپس از آیات و روایات مربوط به آن بحث شده است

این تحقیق شامل نه فصل می باشد در فصل اول کلیاتی از قبیل مقدمه، تعریف موضوع، اهداف تحقیق، پیشینه موضوع، روش تحقیق و سؤالات آمده است. فصل دوم : معنای لغوی و اصطلاحی کلمه « امر» ، « نهی» و « معروف» و « منکر» همچنین امر به معروف و نهی از منکر از نظر اسلام معنا شده ، راههای شناخت معروف ها و منکرات از سه دیدگاه عقل، فطرت، سلیم و شرع، اهمیت و جایگاه این دو فرضیه از دیدگاه ادیان الهی ( اسلام، مسیحیت و یهودیت) و فرقهای اسلامی ( خوارج، مرجئه ، معتزله و ...) بیان شده است. در فصل سوم از تحقیق چهار شرط اصلی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر بیان شد که این شرایط عبارتند از : اولا امر و ناهی باید معروف و منکر را بشناسند، ثانیا امر و ناهی احتمال اینکه امر به معروف و نهی از منکر آن ها تأثیر دارد را بدهند، ثالثا تارک معروف و عامل به منکر بر ادامه شیوه خود اصرار داشته باشد و رابعا امر به معروف و نهی از منکر موجب مفسده ای نباشد در فصل چهارم مراتب این دو فرضیه شامل ( انکار قلبی، انکار زبانی و اقدام عملی آن بیان شده است. فصل پنجم شیوه های امر به معروف و نهی از منکر ذکر شده است که عبارتند از ( شیوه گفتاری، نوشتاری و عملی، شیوه هنری، شیوه مستقیم و غیر مستقیم ، شیوه ارائه جایگزین، شیوه فردی و جمعی ، شیوه تدریجی و تکرار کردن و الگو سازی برای فرد می باشد. از فصل ششم بخش اصلی تحقیق یعنی آثار و پیامدهای امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و سنت پرداخته شده در فصل ششم آثار و پیامدهایی که انجام امر به معروف و نهی از منکر در اجتماع دارد بیان شده که عبارتند از ( برپایی واجبات، تأمین امنیت، حلال شدن درآمدها، پرداخت حقوق دیگران ، عمران و آبادی زمین، انتقام از دشمنان اسلام ، اصلاح امور دین و دنیا، دعوت به اسلام ، مخالفت با ستمگران و نجات از بلای الهی ) فصل هفتم آثار و پیامدهایی که خود فرد بر اثر برپایی این دو فرضیه بدست می آورد ذکر شده که عبارتند از : ( خود سازی خود فرد، شرکت در ثواب الهی ، دنیا و آخرتی سودمند، عزت و سربلندی ، مقام خلیفه الهی ، بهره مندی از الطاف الهی ، نشانه بهترین بودن، فلاح و رستگاری ، خوشنودی خدا، مقام ویژه در آخرت.) در فصل هشتم آثار و پیامدهایی که ترک این دو فریضه در جامعه دارد بیان شده که عبارتند از : ( سلب نعمت و برکات الهی، تسلط اشرار، عقوبت الهی، پیامدهای فرهنگی و فروپاشی کانون گرم خانواده) و در فصل آخر آثار و پیامدهای ترک این دو فریضه برخورد فرد بیان شده که شامل ( تضعیف ایمان خود فرد، عدم اجابت دعای او، شرکت در گناه، محرومیت از حیات واقعی، لعن و نفرین الهی، کم شدن روزی فرد، واژگونی قلب و جدایی از اولیاء خدا).

این پایان نامه، عمل عبادی روزه را در چهار فصل و از جهات مختلف مورد بررسی قرار می دهد. در فصل اول روزه را از نظر معنی و اصطلاحی توضیح داده و پیوند این واژه را با واژ های دیگری همچون : امساک، صبر در بعد فردی و اجتماعی و صوم بررسی می کند؛ همچنین وجود آن در اسلام و دیگر ادیان الهی مورد بحث قرار می دهد. در فصل دوم این پایان نامه فلسفه روزه و چرائی آن را برای فرد مشخص نموده و اتصال دادن اندیشه انسان را با ذکر خداوند بیان می کند و آن را با نیازهای روحی و جسمی انسان ، ونتیجه روزه ، را تقوا و تقویت اراده و محک اخلاق بر می شمارد و وسعت دادن اندیشه انسان با ذکر خداوند را بیان می کند. این فصل نمایانگر این مطلب است که خداوند باری تعالی، روزه را جز برای حفظ تعادل و سلامت انسان واجب نکرده است. در فصل سوم مراتب و درجات روزه که به روزه عموم و اخص تقشیم می شود که روزه عموم همان سی روز روزه ماه رمضان است و روزه اخصی الخصوص روزه اعضاء و جوارح است بیان شده و چگونگی قرار گرفتن امر روزه بر ظواهر و بواطن انسان بررسی شده است اینکه چگونه ظواهر و بواطن و عملکرد های آن باید تحت الشعاع روزه قرار گیرند، از مطالب این فصل به شمار می رود. در فصل چهارم آثار و پیامدهای فردی روزه را بیان نموده و آن را به قناعت و پرهیز از زیاده روی، عادت کردن به امانت داری، تواضع و قروتنی، تقوی و تقویت اراده فردی و صحت و سلامت جسمی و روحی دسته بندی کرده و فوائد اجتماعی روزه را بیان نموده و آن را، به تقویت اراده جمعی همراه با صبر و استقامت، به یاد آوردن فقراء، پی بردن به آزادی و حریت انسانی مقابله با ستمگران و زور گویان و پاک نمودن جامعه از ریاکاری و پدید آمدن حسن خلق در افراد جامعه، مساوات و برابری، تقوای اجتماعی و دوری از جرایم و پرورش وجدان اجتماعی را دسته بندی کرده و روزه را در گرایش انسان به معنویت و پاکسازی ساختاری جامعه مؤثر می شمارد.

محقق در این تحقیق با تکیه بر آیات و روایات به بررسی آثار اخلاقی و تربیتی یادآوری مرگ در جهت دهی صحیح به زندگی دنیوی پرداخته است. مهم ترین موضوعات آن به این قرار است: تعریف لغوی مرگ، مخفی بودن زمان و مکان مرگ، فراگیر بودن و گریزناپذیری مرگ، چگونگی وقوع مرگ، حالات محتضر و سکرات مرگ، ره آوردهای مرگ شامل قطع اسباب و آلات دنیوی، بسته شدن باب توبه؛ آثار مثبت مرگ از جمله شتاب در کار خیر و اجتناب از افتادن در گناه؛ راه های مؤثر در مرگ اندیشی شامل تفکر در آثار گذشتگان، تفکر در ماهیت دنیای گذرا، عیادت محتضر، تشییع جنازه و رفتن به گورستان؛ علل ترس از مرگ.

مباحث این پایان نامه در چهار فصل تنظیم و تدوین شده است: فصل اول، معنا و اقسام گناه: تفکیک گناهان صغیره و کبیره و نظریات ائمه(ع) و دانشمندان دین در مورد این گناهان؛ فصل دوم، آثار گناه: آثار مستقیم و غیرمستقیم گناه از نظر مادی و معنوی روانی؛ فصل سوم، تأثیر گناه بر اعمال انسان؛ فصل چهارم، زمینه های گناه: جهل، زمینه های فرهنگی، التقاط، سخن گمراه کننده، کتمان حق.

موضوع تحقیق پایانی دلایل امامت و فلسفه آن می باشد، با توجه به منابع قرآنی و حدیثی به روش کتاب خانه ای بر آن شدم تا استدلال های عقلی و نقلی و فلسفه وجود حجت خدا بر روی زمین را برشمرم. و در سیر تحقیق به نکات ذیل دست یافتم: اولین اختلاف مسلمانان پس از وفات پیامبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم) در مساله امامت بود و همین اختلاف به جدائی تشیع و تسنن انجامید اهل سنت امامت را منصبی الهی نمی دانستند ولی در اندیشه شیعه، امامت منصبی الهی و تداوم بخش رهبری پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در امت اسلامی است. مسایل مربوط به امامت، حتی در زمان حاضر از جهات مختلفی ضرورت دارد: الف) بحث امامت می تواند بخشی از اصول اعتقادی شخص را منقح گرداند. ب) اتخاذ موضع در مساله امامت، تعیین می کند که چه منابعی را در تفسیر کتاب خدا و سنت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) معتبر بدانیم و این امر در اعتقادات و احکام مورد قبول شخص ایفاء نقش می کند. ج) طرح عالمانه مساله امامت می تواند به اتحاد صفوف مسلمانان یاری رساند، چرا که بسیاری از دشمنی های فرقه ای از ناآشنایی دیگر مذاهب با چهره حقیقی شیعه برخاسته است. امامت در دیدگاه شیعه، منصب الهی، جانشینی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در راهبری دینی و دنیوی امت اسلامی است و امام انسانی معصوم و برخوردار از علوم خدادادی است که از سوی خدا و پیامبرش(صلی الله علیه و آله و سلم) به این مقام برگزیده و به مردم معرفی می شود تا پس از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) عهده دار تداوم وظایف او(به جز مسئولیت دریافت و ابلاغ وحی) گردد. اکثر عالمان اهل سنت، امامت را از فروع دین و در زمره مسایل فقهی و احکام عملی به شمار می آورند، ولی در نظر شیعه، امامت از اصول اعتقادات اسلامی است. در نظر متکلمان شیعه ضرورت امامت با استدلال های عقلی همچون قاعده لطف و آیات قرآن همچون آیه: تبلیغ، ولایت، اولواالامر، تطهیر و صادقین و سنت نبوی همچون حدیث منزلت، سفینه، یوم الدار، ثقلین و روایات جابر در معنای اولواالامر قابل اثبات است. واژگان کلیدی عبارتند از: امام، ولی، عصمت، علم، عالم امر و عالم خلق.

از آنجایی که می دانیم پیشینه ی تاریخی انتظار حتی از اسلام نیز فراتر می رود انبیاء و سفیران الهی جملگی برای معرفی او قد برافراشته اند از این رو بشریت همیشه تاریخ در انتظار مهدی « عجل الله تعالی فرجه الشریف» بوده است. عقیده به مهدی موعود « عجل الله تعالی فرجه الشریف» تنها به مسلمانان اختصاص ندارد بلکه تمام ادیان و مذاهب آسمانی در این عقیده شرکت دارند. پیروان همه ادیان عقیده دارند که در یک عصر تاریک و بحرانی جهان، که فساد و بیدادگری و بی دینی همه جا را فرا می گیرد یک نجات دهنده بزرگ ظهور می کند و با بیدادگری و طغیان مبارزه کرده و جهان و جهانیان را از بدبختی، فساد و تباهی نجات می دهد. همان طور که می دانیم هم اکنون منجی عالم بشریت از نظرها غایب است و مسئله غیبت امام زمان « عجل الله تعالی فرجه الشریف» را می توان از رازهای غیبی خداوند دانست که آگاهی بر حقیقت و اسرار آن فراتر از توان و ظرفیت فکری بشری است ولی با استناد به براهین عقلی و نقلی می دانیم که همه افعال الهی مشتمل بر حکمت ها و مصالحی است که تضمین کننده سعادت بشری می باشد. آری دراین دوران که رهبر و مقتدایمان از نظرها غایب است باید که منتظرش بود و برای ظهورش لحظه شماری نمود. ضرورت انتظار بر هیچ فردی پوشیده نیست فلسفه انتظار در حقیقت امید به آینده روشن می باشد. آروز و امید عنصر اصلی حیات و پدید آورنده تاریخ است و بدون سرمایه امید اثری از حیات و تحرک وجود نخواهد داشت افراد مأیوس و ناامید قبل از مرگ مرده اند آنچه قبل از مرگ انسان را می کشد یأس و ناامیدی است. انتظار تنها به زبان نیست بلکه منتظر واقعی باید با اعمال خویش نشان دهد که منتظر است و به امید روزی تلاش می کند که عدل الهی در سراسر گیتی برقرار شود و بی عدالتی و بیدادگری برای همیشه از صحنه ی گیتی محو شود. وظایف مردم در دوران غیبت به دو دسته تقسیم می شود: دسته اول وظایف فردی می باشد، که در این دسته افراد به تنهایی وظیفه دارند با اعمال و رفتار خویش موجبات فرج آقا امام زمان « عجل الله تعالی فرجه الشریف» را فراهم سازند . فرد در اینجا وظیفه دارد با تقوی و تزکیه نفس و تحمل مشکلات و دشواری ها و پایداری در برابر فریب و نیرنگ ها و دعا برای فرج، خود را برای ظهور آماده نماید. وظایف دسته دوم وظایف اجتماعی می باشد، وظایف اجتماعی وظایفی است که افراد اجتماع باید انجام دهند و تلاش نمایند تا جامعه را برای ظهور عدالتخواه واقعی آماده سازند.

حضرت مهدی ( عجل الله تعالی فرجه) در سال 255 هجری در سامرا دیده به جهان گشودند. در سنین کودکی والدین خویش را از دست دادند و در حالیکه پنج سال از عمر مبارکشان می گذشت. مسئولیت سنگین امامت را عهده دار گشتند. شرایط نامساعد اجتماعی اقتضا می کرد که آن حضرت دور از چشم مردم، حتی شیعیان به حیات خود ادامه دهند. لذا همزمان با امامت، غیبت کوتاه مدت ایشان آغاز گشت. در این دوران امام فقط با چند تن از یاران خاص و مورد اعتماد خود که بعدها، نواب خاص نامیده شدند، ارتباط داشتند و به وسیله آنها با شیعیان در ارتباط بودند. تا اینکه در سال 329 غیبت دراز مدت آغاز گشت و ارتباط امام در ظاهر به طور کلی با شیعیان قطع گردید. از آن تاریخ تاکنون صدها سال می گذرد و مردم همانگونه که از خورشید پس ابر بهره مند می شوند از وجود پربرکت امام در پشت پرده غیبت بهره می جویند و به خاطر همین فواید بی شماری که وجود امام غایب در بین مردم دارد، است که آن حضرت سالها قبل از اینکه جهان پذیرای حکومت عادلانه شان، باشد متولد شدند و تا زمانیکه جهان آمادگی های لازم را پیدا نکند این غیبت به طول خواهد انجامید. بخش اول این تحقیق به شناخت مختصری از زندگی حضرت مهدی می پردازد و در بخش بعدی فلسفة غیبت صغری مورد بررسی قرار می گیرد، در نهایت به مسائلی پیرامون غیبت کبری و فلسفه این غیبت دراز مدت پرداخته می شود.

پس از معرّفی تحقیق در کلیّات تحقیق، در فصل اوّل به ارتباط دین و اخلاق و وابستگی اخلاق به دین و خداباوری پرداخته، و در سایه نیازسنجی متقابل دین و اخلاق، میزان و چگونگی ارتباط آن ها را تبیین کرده ایم.در فصل دوم، به تصوّرات و فرض های گوناگون درباره نحوه وجود خدا، به همراه معرّفی و مقایسه دیدگاه ها و مکتب های مربوط پرداخته، و در این جهت به بررسی آثار اخلاقی این دیدگاه های گوناگون اهتمام ورزیده ایم. در این زمینه، تصویر خدای خالق، در کنار شکل هایی از وحدت وجود و ایده آلیسم قرار گرفته اند.پس از روشن شدن اشکال خداباوری، زمینه بحث گسترده برای بررسی عمیق تر کیفیّت پیوند اخلاق و دین در فصل سوم آمده است; بنابراین، در این فصل به طور گسترده به این امر پرداخته ایم و ابعاد گوناگون آن را که در فصل اوّل، زمینه طرح نیافته اند، روشن کرده ایم. اهمّیّت بحث دوم از این روی است که چه بسا از این راه بتوان استقلال اخلاق را ثابت کرد; بدین سبب، زمینه طرح در بحث حاضر را یافته است.در فصل چهارم، به بررسی آرای گوناگونی پرداخته ایم که درباره صفات الهی طرح شده اند; آن گاه به تأثیر این دیدگاه ها در اخلاق توجّه کرده، و در این میان، با توجّه به نیازهای گوناگون اخلاق، این آثار را نشان داده ایم.فصل پنجم، عهده دار بیان مسأله فاعلیت خدای متعالی و نسبت آن با فاعلیت انسان است. جبر و اختیار و آثار آن، اصل موضوع ما است. عموماً جبرگرایی در تنافی با اخلاق شناخته می شود; امّا عارفان و متصوّفه ای چون شیخ محمود شبستری به رغم تبلیغ جبرگرایی، اخلاقی خاص بر آن بنا می نهند. بررسی ابعاد اموری چون توفیق و خذلان و مبانی مطرح درباره آن ها، اموری مهم هستند که در این جهت مطرح می شوند; چنان که تأثیر مبانی گوناگون در مورد اختیار آدمی مورد توجّه ما بوده است.فصل ششم به میزان معرفت انسان به خدا و تأثیر آن در اخلاق و به ویژه به میزان انگیزش اخلاقی پرداخته است. مسأله دیگر، این است که با مورد سؤال قرار گرفتن شناخت پذیری خدا، اخلاق عرفانی که غایت خود را شناخت خدا می داند، چه زمینه ای خواهد داشت. همان گونه که پرستش خدای متعالی به صورت سرسلسله اعمال و مسؤولیت های اخلاقی در نظام اخلاق دینی، در فرض شناخت ناپذیری خدا چگونه خواهد بود.در فصل هفتم نیز به مسأله اخلاقی بودن خدا و ابعاد گوناگون آن پرداخته، و از دیدگاه ادیان در این زمینه آغاز و به مسائلی چون شبهات اخلاقی بودن خدا (مانند تعارض صفات خدا با اخلاقی بودن او)، راه شناخت اخلاقی بودن او، و تأثیر اخلاقی بودن او بر اخلاق، توجّه کرده ایم. طبیعی است که در بحث نخست، به حُسن و قُبح ذاتی و عقل نظر داشته، و بر اساس آن، دیدگاه خود را شکل داده ایم.در فصل هشتم، ضمن طرح آرای گوناگون، ریشه های فکری کسانی را مورد تعرّض قرار داده ایم که بی عنایت و غیر متعهد به وحی بوده اند و مرزبندی درک آدمی و بیان های الهی را تبیین کرده ایم.در فصل نهم، به رستگاری و پیش زمینه های آن پرداخته شده و تأثیر دیدگاه های گوناگون درباره امکان و کیفیت بقای نفس، سرشت نیک یا بد آدمی، و در همین جهت، مسأله گناه نخستین، مسائلی چون احباط و تکفیر، شفاعت، خلود در جهنّم، ثواب و عقاب و... بحث شده اند. در این فصل، مسأله انگیزش اخلاقی و کیفیت آن به صورت عمده تأثیر اخلاقی این موارد مورد توجّه قرار گرفته است.در فصل دهم، به مسأله پر اهمیّت سخت کیشی یا تساهل دینی و نقش آن در اخلاق، و اموری چون وعد و وعید، ارجا و... و تأثیرات اخلاقی آن ها پرداخته ایم; آن گاه به رویکردهای گوناگونی که درباره کثرت گرایی و رویکردهای مقابل آن توجّه کرده ایم; چرا که این امر می تواند زمینه ساز تضعیف یا تقویت انگیزش اخلاقی دینی باشد.

قضاء همان علم به نسبت ضروری بین علت و معلول می باشد و « قدر» نیز عبارت است علم به نسبت امکانیه به سبب ناقص، یعنی علیت به حد ضروری و تمامیت نرسید. 1-اهداف علمی : سخن از قضا و قدر باعث بالا رفتن سطح معرفت نسبت به توحید افعالی، عدل الهی و قدرت باری تعالی می گردد و در نتیجه گامی در جهت افزایش سعادت و کمالات نفسانی و تکامل بعد عقلانی و معرفتی انسان است، که او را به سوی صحت عقیده و سلامت در عمل راهنمایی می کند. 2-اهداف عملی : از آنجا که انسان آگاهی می یابد به این که همه حوادث جهان براساس قضا و قدر و تدبیر حکیمانه الهی پدید می آید، در نتیجه تحمل سختی ها و دشواری های زندگی آسان می گردد و خود را نمی بازد و به خوشی ها و شادی های زندگی سرمیت و مغرور نمی شود و مبتلا به دلدادگی به لذات دنیا و غفلت از خدا نمی گردد، و سرانجام آمادگی لازم برای کسب ملکات فاضله ای چون صبر ، شکر، توکل ، رضا ، تسلیم و ... را پیدا می کند. دراین تحقیق، دیدگاه قرآن و تفاسیر و روایات در مورد قضا و قدر، مرحله بداء و اثبات اختیار تبیین گردیده است. همچنین پس از ابطال جبر و تفویض به اثبات اختیار از دیدگاه عقل و نقل پرداخته شده است. در فصل سوم از بخش اول قضا و قدر علمی و عینی، اقسام قضای الهی و فواید اعتقاد به قضا و قدر عنوان شده است. در بخش سوم در مورد این که آیا انسان قادر است سرنوشت خود را تغییر دهد مفصلا بحث شده، و در پایان مسئله استخاره و بعضی از شبهات پرداخته شده است. نوع منابعی که در این پایان نامه استفاده شده است عبارتند از : کتب تفسیری، کلامی، فلسفی، فرهنگی اصلاحات که بعضی از آن ها عربی و بعضی فارسی هستند. روش انجام تحقیق به این صورت است که در قسمت کلید واژه ها بحث قضا و قدر به حالت توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و در بخش های دیگر از طریق کتب کلامی و فلسفی و تفسیری به روش تحلیلی این مبحث تبیین گردیده است. نتایج تحقیق : 1- اعتقاد به « قضاو قدر » ناشی از اعتقاد به اصل علیت عمومی در جهل است. 2-«قدر» تنها در مورد مادیات معنا پیدا می کند ، به خلاف « قضاء» که شامل مجردات نیز می شود. 3-مرحله « تقدیر» ، قبل از مرحله « قضاء» و دارای مراتب تدریجی است و شامل مقدمات بعید و متوسط و قریب می شود و با تغییر یعضی از اسباب و شرایط، تغییر می یابد ولی مرحله « قضاء» دفعی و مربوط به فراهم شدن همه اسباب و شرایط و نیز حتمی و غیر قابل تغییر است. 4-«قضاء» هیچ وقت تغییر نمی کند، برخلاف«قدر » ، همانطور که نسبت « قضاء» به لوح محفوظ و « قدر» به لوح و اثبات، اقتضای این مطلی را می کند.