جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «الهیات در نهج البلاغه» تالیف آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی می باشد که به بررسی موضوع الهیات از زبان علی (ع) و با سیر در نهج البلاغه اختصاص یافته است. مولف در ابتدای کتاب خود بحثی پیرامون الهیات انجام داده و پس از آن به راه های خداشناسی در نهج البلاغه توجه نموده است. وی مسئله توحید و صفات الهی را در کتاب شریف نهج البلاغه مورد دقت قرار داده و همچنین مباحث ارزنده ای را از این کتاب مانند: ادله صفات و اسماء خدا، قرآن مجید و نهج البلاغه، سنن تکوینی الهی، عدل الهی و دیگر مباحث الهیاتی با نگاه به نهج البلاغه ارائه داده است. نویسنده در این کتاب کوشیده است تصویری دقیق و گویا از نظرگاه امام علی خانه درباره جهان بینی اسلامی ترسیم نماید . وی نخست ، طی مقدماتی به معرفی فصول و مباحث الهیات در نهج البلاغه پرداخته و به تشریح براهین و ادله اثبات وجود خدا می پردازد و براین نکته تاکید می ورزد که انسان فطرتا خداشناس است و خداشناسی و خداجویی ریشه در فطرت او دارد . مؤلف سپس قواعد وضوابط فلسفه الهی را بر محور توحید با استناد به فرازهای متنوعی از خطبه های مختلف نهج البلاغه تبیین نموده و مبحث توحید را از دو بعد توحیدذاتی ، توحید صفاتی و افعالی مورد کندوکاو قرار داده و در مباحث پایانی درباره صفات ثبوتیه ، علم و قدرت خداوند ، صفات سلبيه ، صفات و اسماء خداوند ، عدل الهی و نیز سنن تکوینی و تشریعی با استشهاد به سخنان امام سخنان امام علی سخن می گوید . دفتر انتشارات اسلامی ( وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم )نیز این کتاب را در سال ۱۳۹۱ منتشر کرده است .

هدف این رساله در ابتدا تبیین حرمت خداوند که ریشه همه حرمت‌هاست و همچنین کتاب خدا، ملائکه و مکان‌های مقدس می‌باشد و سپس به تبیین حرمت انسان‌ها از قبیل معصومین علیهم السّلام، اهل ایمان، معلم و شاگرد، خویشاوندان، همسایه، همنشین، مهمان، محرومان و اقلیت‌های مذهبی می‌پردازد.برای وصول به این هدف به ابعاد مختلف حرمت‌داری از جهات عملی در قالب تسلیم محض در برابر خداوند و پیامبر ص و... و نیز از جهات گفتاری در قالب سلام، درود خداوند بر پیامبر ص و اهل ایمان و... پرداخته شده است. ضمناً به راه کار قرآن هنگام تضاد حرمت ها مثلاً ترجیح حرمت الهی بر سایر انسان ها و نیز لزوم رعایت عدالت و انتخاب جانب حق و لو این که به ضرر فرد باشد، نیز اشاره شده است.

چینش اسماء و صفاتالهی در پایان آیات با توجه به قاعدهسیاق با محتوای آیه و آیات قبل و بعد ، دارای ارتباط و تناسب بوده و ناظر به مفهوم آیات هم جوار می باشد . این موضوع همواره مورد توجه و بحث علمای تفسیر بوده و در جای جای مباحث تفسیری و آیات دارای اسماء و صفات الهی به آن پرداخته شده است . در فصل دومبه معانی اسماء و صفات الهی در لغت و اصطلاحپرداخته شده و با توجه به کتب لغتو روایات و قرآن معانی آنها بیان شده است . و در فصل سوم ارتباط اسماء و صفات الهی با محتوای صدر و ذیل آیهو آیات قبل و بعد مطرح شده است.به عنوان نمونه می توان به موارد ذیل اشاره کرد صفت سمیع بیشتر در آیاتی ذکر شده است که ناظر بهاحاطه و نظارت الهی بر اعمال و رفتار انسان است. علیمبیشتر در آیاتی بوده ناظر به نیات و اسرار درونی بوده ، و غفور در باب آیات توبه به قصد اصلاح ، حکیم برای نشان دادن اتقان و محکم کاری ، عزیز در آیاتی است که برای نشان دادن قدرت لایزال خدای متعال است . قدیر توانای خداوند متعال بدون نیاز به دیگری ، خبیر آگاهی برون و درون ، افکار ، نیات و اعمال می باشد . بقیه اسماء الهی نیز به همین منوال همواراه دارای ارتباط محتوایی با آیهو آیات قبل و بعد ازخود می باشند .

قرآن کتاب رحمت و هدایتگر انسانها در تمامی عرصه های زندگی است. با توجه بهنقش هدایتگری قرآن،هر سوره دربردارنده هدف و غایتی است که این مهم از طریق چینش حکیمانه آیات انجام می شودو حتی گزینش یکایک واژگان نیز بر اساس نظام حکمت می باشد . بنابراین چنین نگرشی – بر اساس علم تناسب - بر آیات قرآن، سبب عمق بخشیدن بر تأملات قرآنیمی شود.علم تناسب میان دانشمندان مسئله ای مورد اختلاف است و پژوهش حاضر بر اساسقول موافقان تنظیم یافته است زیرا تألیفات در این زمینه، هم بستگی زنجیر وار میان صدر، میانه و ذیل آیات را بهتر و زیباتر نمایان می سازد که این خود نوعی از اعجاز بیانی قرآن را به نمایش می گذارد. تناسباسماء خداوند در پایان آیات با محتوای آیات سوره نور، موضوع مسئله مورد پژوهش را تشکیل می دهد که در این نگارش 24 آیه از آیات(سوره نور) مختوم به صفات الهی می باشد و غالباً این تناسبات بر اساس قائده تعلیل، وعد وتبشیر، وعید وهشدار و یا ترکیبی از این موارد می باشد و گاه با صدر یا میانه آیه مربوطهو گاه با آیات قبل مرتبط بوده اند. همچنین ذکر این نکته نیز لازم است که در برخی موارد نیز دیده شده است که گاهی میان اسماء مختوم در پایان آیه با دیگر واژگان موجود در آیه، نوعی همخوانی و هماهنگی وجود دارد که این امر می تواند بر تناسب زنجیروار درون آیه تأکید ویژه ای داشته باشد .

قرآن کریم در آیات متعدّدی به صراحت بیان داشته که همه‌ی اسماء الحسنی تنها مخصوص ذات حق است از آن جهت که غیر او هیچ موجودی از موجودات نمی‌تواند دارای کمالی مطلق باشد. خداوند از طریق ذکر این اسماء نیکو، شناخت ذات وصف ناپذیرش را برای انسان‌ها میسّر می‌سازد. عرفا و حکما، آدم را به اعتبار آنکه همه‌ی اسماء را از خداوند آموخت، آیینه‌ی وجود حق و تجلّی اسماء و صفات او می‌شمارند. بنابراین وجود آدم، صورت مجمل عالم و هدف غایی نظام هستی است چرا که با آفرینش او اراده‌ی پروردگار به ایجاد موجودی که نمودگاه کمالات الهی باشد تحقّق یافته است. در داستان آدم آنچه بیش از هر چیز دیگر اهمّیّت دارد، دو مسأله است: 1- برگزیده شدن آدم به عنوان جانشین خداوند 2- تعلیم اسماء به آدم جهت شایستگی آدم برای خلافت الهی و برتری او نسبت به فرشتگان. مقصود از تعلیم اسماء از این حیث بوده که خداوند انسان را از قوا و حواسّ مختلف خلق کرده تا از طریق آن‌ها مستعد و مهیّا برای شناسایی حقیقت اشیاء و خواص آن‌ها گردد و نحوه‌ی فراگیری و معرفت حقیقی به این علم را از طریق الهام فطری در درون انسان به ودیعه گذارده تا هر انسانی به قدر ظرفیّت وجودی خود از آن بهره مند گردد. بانو امین در معنای اسماء تعلیم داده شده به آدم دو احتمال را پذیرفته است: 1- اسماء نام ملائکه باشد به اعتبار انواع و اشخاص آنها 2- اسم، لفظی دال بر معنا و غیرمقیّد به زمان‌های سه گانه است.اسماء الهی به حسب ازدواج آن‌ها با یکدیگر و توالدی که از این حیث حاصل می‌شود، غیر محصور و بی نهایت است. گرچه برخی آن‌ها را از حیث اصول و امّهات محصور دانسته اند. در این پایان نامه اسماء شش گانه «رحمان»، «رحیم»، «غفور»، «شکور»، «رزّاق» و «ودود» مورد بررسی قرار گرفته است. مخزن العرفان تفسیری ترتیبی، جامع و عصری است که با صبغه‌ی عرفانی تألیف شده است. از منظر بانو امین تجلّی اسماء الحسنای الهی ذیل آیات متناسب با مضمون و هدف آن‌هاست. این تناسب گاه ظاهر و صریح و گاه غیرصریح و باطنی است. ایمان به وحیانیت قرآن؛ تصدیق مصونیت قرآن از تحریف؛ معجزه دانستن قرآن؛ تأکید بر تفسیرپذیری قرآن و تأیید حجّیت ظواهر قرآن از مبانی عام تفسیری مخزن العرفان است. مبانی خاص بانو امین نیز عبارتند از: استناد به روایات؛ بهره گیری از عقل و اجتهاد؛ بهره گیری از دریافت‌های قلبی و شهود عرفانی. ضمن آن که در بهره گیری از دریافت‌ها و الهامات غیبی پیوسته بر چهار بینش: اجتهادی؛ فلسفی- کلامی؛ عرفانی و حدیثی خود متّکی بوده است.

این تحقیق در مورد ارتباط اسماء الهی مذکور در انتهای آیات با محتوای آیات در سه سوره حج، مومنون و نور است. با اینکه اغلب اسماء الهی معنایی نزدیک به هم و مشترک دارند اما این دلیل باعث نشده است که در این تحقیق ترادف معنایی پذیرفته شود. اسماء الهی از طریق معنا با محتوای آیات در ارتباط هستند، که در بیشتر موارد سیاق شاهد بر این ارتباط معنایی است. زیرا سیاق در این زمینه اهمیت بالایی دارد، و بر اساس سیاق کلام است که می توان به مقصود گوینده پی برد. اسماء و صفات الهی با محتوای خود آیه، یا با مضمون آیه قبل یا با محتوای آیه بعد و به ندرت هم با محتوای چند آیه ارتباط دارند و این ارتباط اغلب به صورت تاکید، تعلیل یا تفسیر مطرح شده است. ارتباط اسماء الهی با محتوای خود آیه در سوره های حج، مومنون، نور به صورت پیوند با صدر، میانه، ذیل یا با محتوای کلی آیه وجود دارد و در ارتباط با آیه قبل یا آیه بعد نیز موارد مذکور، صدق می کند.