جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از مهمترین مسائلی است که در علوم تربیتی بحث می‌شود. قرآن کریم با توجه به مبانی وحیانی خود دارای مؤلفه‌هایی است که برای شناخت این فرایند باید به آن مؤلفه‌ها دست یافت؛ زیرا پیش از تعیین آنها نمی‌توان این فرایند را به‌صورت صحیح مشخص کرد. این مؤلفه‌ها شامل مبانی، اصول، ویژگی‌ها، اهداف و مراحل است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به استخراج این مؤلفه‌ها از قرآن کریم پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، مبانی فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم عبارت است از: یکتاپرستی، اختیار و فطرت؛ اصول این فرایند: وحیانی بودن، تکریم انسان و توازن جسم و روح است؛ ویژگی‌ها و خصوصیات آن: اعتدال و میانه‌روی، قابل اجرا بودن و آگاهی‌بخشی است؛ اهدافش نیز اصلاح سبک زندگی، رسیدن به کمال و قرب الهی و رستگاری است؛ مراحل فرایند ایجاد انگیزش در تربیت اخلاقی از منظر قرآن کریم نیز در سه مرحله خلاصه می‌شود: مرحله ورودی (بعد نظری و شناختی) مرحله فعالیت‌ها (بعد عملی و رفتاری)؛ مرحله خروجی (تصمیم‌گیری).

«ایمان» و «نگرش» به ترتیب از مهم‌ترین مفاهیم در آموزه‌های دینی و روان‌شناسی اجتماعی هستند. برایند پیوند میان حوزه موضوعی نگرش در روان‌شناسی اجتماعی و مطالعات قرآنی در حوزه ایمان، اصطلاح «نگرش ایمانی» را می‌سازد؛ نگرشی که با رویکردی قرآنی و مبتنی بر نظریه‌های تکوین نگرش‌ در روان‌شناسی، نسبت به متعلقات ایمان شکل می‌گیرد. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، مبتنی بر نظریه ناهماهنگی شناختی که یکی از مهم‌ترین الگوهای شناخته‌شده در روان‌شناسی اجتماعی برای تکوین و تغییر نگرش‌ها است،‌ مفهوم نگرش ایمانی و مؤلفه‌های مؤثر بر تکوین آن را از خلال آیات الهی مورد بازخوانی قرار داده و با پایبندی به لوازم یک مطالعه میان‌رشته‌ای، این مؤلفه‌ها را استخراج می‌کند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، قرآن با معرفی عواملی چون «تحدی پیامبران»، «توجه به لوازم اعتقادات»، «تأکید بر عزت و کرامت انسان مؤمن» و نیز موانعی همچون «پذیرش گزینشی محتوای دین»، «استخفاف گناه و عواقب آن» و «پیروی از ظن و گمان» از رهگذر نظریه ناهماهنگی شناختی، تقویت نگرش ایمانی انسان‌ها را پیجویی می‌کند.

رشد و توسعه گردشگری (انبوه) برگرفته از جهان‌بینی مادی‌گرایانه غربی در سال‌های اخیر پیامدهای نامطلوب و نامناسبی را در بسیاری از مناطق به همراه داشته است؛ اما کشورهای اسلامی برای توسعه این نوع از گردشگری معمولاً با چالش‌های فرهنگی مواجه هستند؛ ازاین‌رو متفکران و اندیشمندان مسلمان می‌توانند راه‌کارهایی را برای رفع این مشکل ارائه نمایند که یکی از آن‌ها ارائه الگویی جایگزین مطابق با توصیه‌های قرآن کریم است. بناست که در این مقاله با شناسایی و دسته‌بندی موضوعی آیات قرآن کریم بهترین توصیه‌های گردشگری را متناسب با فطرت انسان به گردشگران و فعالان گردشگری تراز اسلامی ارائه بدهیم. این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و از روش کتابخانه‌ای جهت جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده است. بررسی آیات قرآن نشان داد که خداوند از چهار نوع مسافرت با نام‌های: 1) سیر، 2) سیاحت، 3) هجرت، و 4) زیارت سخن به میان می‌آورد و توصیه‌های کاربردی را با معرفی الگوهای دینی و مثال‌های عقلی در اختیار گردشگران و فعالان گردشگری قرار می‌دهد؛ مواردی همچون: انتخاب راهنمای سفر، اعمال هنگام سفر، حفاظت از محیط‌زیست و پرهیز از اسراف.

یکی از اقسام یادگیری، یادگیری اکتشافی است که یادگیرنده محور اصلی آن است. این نوع یادگیری که از دیرباز وجود داشته و مدون نبوده است، ولی مدتی است که موردتوجه بسیاری از مربیان تربیتی قرار گرفته است. یادگیری اکتشافی، یکی از مسائل علم روان‌شناسی تربیتی است که از علوم تربیتی است. یادگیری مذکور در قرآن مورداهتمام ویژه قرار گرفته و عنوان پژوهش حاضر «شیوه‌های تربیت یادگیری اکتشافی در حوزه احکام حقوقی از منظر قرآن کریم» است. هدف از این نوشتار، واکاوی و بررسی شیوه‌های یادگیری اکتشافی از منظر قرآن در حوزه احکام حقوقی است. اینکه این روش چگونه و در چه ریزموضوعاتی در قرآن کریم به کار برده شده و چه آثاری داشته است. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و تفسیر موضوعی استنطاقی (میان‌رشته‌ای) برای تبیین شیوه‌های یادگیری اکتشافی، تدوین یافته است؛ نتایج پژوهش، بیانگر آن است که در قرآن کریم، برای آموزش مباحث احکام حقوقی از شیوه‌های متنوع این روش، بهره برده شده است. در نظریه یادگیری اکتشافی جروم برونر (روان‌شناس آمریکایی) فقط به شیوه پرسش و پاسخ به‌صورت کلی اشاره شده، ولی در قرآن کریم شیوه‌های متعددی ذکر شده که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: شیوه مقایسه، تمثیل، قصه‌گویی، تقدیم و تأخیر، اجمال‌گویی. برای وصول به یادگیری اکتشافی لازم است مربی از شیوه‌های فوق استفاده کند تا متربی وادار به اندیشه‌ورزی شود، در نتیجه یادگیری عمیق‌تر شده و به خلاقیت و نوآوری منجر شود.

در این نوشتار اهداف تعلیم و تربیت از منظر قرآن و نظام تعلیم و تربیت رسمی پاکستان مورد بررسی قرار گرفت. این اهداف از نظر دانشمندان نظام تعلیم و تربیت پاکستان به‌گونه‌های مختلفی تقسیم‌بندی شده‌اند. پژوهش در این صدد است که هدف نهای تعلیم و تربیت از منظر این نظام و سپس مستندات آن از قرآن بیان شود و اهداف واسطه‌ای که می‌تواند مقدمه‌ای برای هدف نهایی قرار گیرند را به دو قسم فردی یا جزیی و اجتماعی تقسیم کرد. از منظر قرآن و نظام رسمی پاکستان این اهداف مورد تحقیق قرارگرفته و این نتیجه به‌دست آمد که برخی اهداف بیان‌شده در این نظام رسمی مستنداتی از قرآن نداشته است، ولی هدف نهایی این نظام رسمی با توجه به شعاری که بنیانگذار این کشور آقای محمدعلی جناح در سخنان خویش بیان داشته حاکمیت الهی و لا اله الا الله بوده است. اگرچه در سندهای بالادستی و سپس متون درسی معتبر نظام رسمی کشور اهدافی همچون تزکیه نفس، تعمیر کردار، تقوای الهی و غیره نیز بیان شده است.

یکی از گرایش‌های تفسیر قرآن کریم، گرایش نواعتزالی مصر یا تفسیر ادبی است که با توجّه به تخصّص یک مفسّر یا علاقه شخصی خود، اساساً به کاوش علوم ادبی در قرآن مانند صرف، نحو، لغت و بلاغت می‌پردازد و با تکیه بر این علوم ادبی، آیات قرآن را تحلیل کرده و قرآن را تفسیر می‌کند. تفسیر ادبی، تغییر و تحوّلات چشمگیری را پشت سر گذاشته و نهایتاً در عصر جدید به شکوفایی و تکامل رسیده است. این جریان که با ظهور طه حسین در مصر آغاز گردید، در ادامه توسّط امین خولی و شاگرد او بنت الشاطی ادامه یافت و در افکار نصر حامد ابوزید به اوج خود رسید. نخستین هدف این تفاسیر، فهم ادبی خالص قرآن بدون هیچ پیش شرطی است. برای این گرایش تفسیری، عناصر شاخصی از قبیل نگاه سیستماتیک به آیات، عدم ترادف، تقدم قرآن بر قواعد ادبیاتی، عنایت به فرهنگ عصر نزول، مخالفت با تفسیر علمی به معنای خاص و ... ذکر شده است که تا حدود زیادی به تفسیر ادبی هویتی جدید بخشیده است. دراین نوشتار، سعی بر آن است که با مطالعه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی - تحلیلی، کارکرد هر عنصر در تفسیر قرآن کریم، به‌صورت تفصیلی مورد واکاوی قرار گرفته و بیان گردد.