جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«اصول المعارف»، از ملا فیض کاشانى که پس از مقدمه تحقیقى دانشمند بزرگوار استاد سید جلال ‏الدین آشتیانى و هم به تصحیح و تعلیقات عالمانه ایشان، به چاپ رسیده و در واقع مختصرى از کتاب عین الیقین است. تحقیقات مفصل دانشمند گران‏قدر استاد سید جلال ‏الدین آشتیانى و تعلیقات ایشان، که نزدیک به چهارصد صفحه؛ یعنى تقریبا دو برابر اصل رساله است، بر ارزش کتاب افزوده است. استاد آشتیانى کلیه مطالب رساله «اصول المعارف» فیض را مورد بحث قرار داده ‏اند و مشکلات و غوامض آن را شرح و بسط کافى داده ‏اند، و در موارد متعدد اقوال حکماى دیگر را در نظرات مشابه مورد بررسى دقیق قرار داده ‏اند، به خصوص در مبحث حرکت جوهر، که ضمن آن شبهاتى را که برخى از متأخرین در این باره عنوان کرده ‏اند، جواب گفته اند. این رساله مشتمل است بر مباحث تحقیقى و عالمانه‏ اى در وجود و عدم، و معرفت ذات بارى تعالى، و صفات اسماء الهى، علم و جهل، ماهیات و تعینات آن، علت و معلول و معرفت غایات، و بیان آنکه خداوند غایت جمیع اشیاء است، و فاعل تام در دار وجود اوست، حرکات و تجدد طبیعت، و حدوث عالم از طریق حرکت جوهر، بیان حرکت و زمان و معناى ازل و ابد، و تنزه خداوند از حدوث و حرکت، سماوات و ارض و برزخ و بین این دو، معرفت نفوس و عقول و ملائکه و شیاطین، و بیان معانى خیر و شر و لذت و الم، و معرفت ثواب و عقاب و نار، و بیان انقطاع عذاب از اهل نار، اقسام جنت و نار و بیان اصول نشأت و حقایق موجودات و ارواح، تفصیل وجوه فرق بین دنیا و آخرت و نحوه وجود جسمانى.

هدف پژوهش ترجمه قسمتی از کتاب فلسفه ذهن نوشته پیتر اسمیت و ا. ر. جونز و تطبیق آن با علم النفس ملاصدرا برای روشن شدن حقیقت نفس بدن و رد نظریه ثنویت دکارتی می باشد. روش پژوهش کتابخانه ای است. طرح پژوهش : مقایسه تفکرات دکارت و ملاصدرا در مورد علم النفس صررایی در ارائه پاسخ به مشکلات فلسفی معاصر می باشد. نتایج بیانگر این مطلب است که دکارت و ملاصدرا هر دو معتقد به نفس مجرد و بدن مادی می باشند ولی دکارت میان آن دو تفاوتی عظیم را باور دارد ( ثنویت) درحالی که ملاصدرا نفس و بدن را رد خارج یک چیز می داند و معتقد است فقط در ذهن می توان آن دو را جدا کرد پس نفس یعنی خود بدن و بدن مرتبه نازله نفس است.

ملاصدرا مفهوم علم را همچون وجود، بدیهی، روشن و غیرقابل تعریف می داند و معتقد است که انسانها یک سلسله شناختها و ادراکات را دارند که به هیچ وجه قابل شک و تردید نیستند و حتی ادله ای که شک گرایان برای انکار مطلق علم بیان کرده اند خود متضمن چنین علمی است.ملاصدرا در بحث تعریف علم در صدد جنس و فصل و بیان تعریف حدی علم نمی باشد، چرا که وی علم را از مفاهیم ماهوی نمی داند و تعریفی که برای آن بیان می کند، تعریف لفظی است.ملاصدرا می گوید علم وجود بالفعل خالص و محض است. ملاصدرا در بحث وجود ذهنی معتقداست که ماهیت اشیاء علاوه بر وجود خارجی وجود دیگری دارد که به این وجود، وجود ذهنی می گویند و موجودات ذهنی اتحاد ماهوی با موجودات خارجی دارند. وی با یک سری ابتکارات جدید در مسئله وجود ذهنی معمای وجود ذهنی را حل کرد و آن را به یک موضوع ساده و قابل فهم تبدیل نمود. ملاصدرا در بحث اتحاد عقل و معقول معتقد است که عقل و معقول در نفس دووجود ندارند بلکه علم در صفحه نفس عین معلوم و عقل عین معقول است و به اعتبار بدان عقل وبه اعتبار دیگر بدان معقول گویند. ملاصدرا در بحث کلی و معقولات معتقد است که گاهی به مفاهیمی که مطابق آنها در ذهن است معقولات ثانی منطقی گویند. و گاهی به مفاهیم عقلی که ازخارج انتزاع شده اند معقولات ثانی فلسفی می گویند. و آنها در شناخت نقش بسزایی دارند.ملاصدرا در بحث ادراک نیز دو مبنا را بیان می کند که یکی مبنا عام و زیرنمای تمام مسائل فلسفی اوست دیگری مبنا خاص مسئله ادراک است. وی بر ادراک سه مرحله قائل است وادراک و همی را مقام نازل تعقل می داند.رساله از دیدگاه، سه تن از دانشمندان مهم فلسفه مشاء به صفت علم نگاه کرده است در فصل اول به زندگی نامه این سه دانشمند اشاره ای شده سپس به صفات الهی از دیدگاه سه گانه پرداخته است . در فصل دوم به علم الهی پرداخته و نتیجه گرفته شده است که علم از مقوله وجود بوده وعلم باری تعالی همان حضور مجرد عند مجرد است . فصل سوم کلی یا جزئی بودن علم خدا را مورد بررسی قرار داده است . در این فصل نظر هر سه دانشمند درباره ثابت یا متغییر بودن علم الهی، علم واجب به ممکنات، علم باری تعالی به شرور مورد بررسی قرار گرفته است . نویسنده ثابت کرده است که خدای متعال به جزئیات به نحو کل عالم است .

کتابنامه: ص. ۲۱۳ - ‎۲۱۵؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این پژوهش تلاش شده تا دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا درباره علم خدا به جزئیات عالم هستی یعنی عالم طبیعت تبیین گردد. درست است که موضوع رساله علم خدا به جزئیات در حکمت مشاء و متعالیه است ولی از آنجا که دیدگاه شخصی همچون شیخ الرئیس، رئیس حکمای مشاء، مبین نظریات حکمت مشاء است و همچنین ملاصدرا موسس حکمت متعالیه است، دیدگاه این دو بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته سات البته اشاره ای هم به سخنان دیگر حکمای مشاء و متعالیه شده است. در فصل اول این رساله به مبادی تصویریه و تصدیقیه بحث علم خدا به جزئیات پرداختیم مطالبی همچون تعریف علم، اقسام علم و علم به امور مادی. فصل دوم به دیدگاه ابن سینا اختصاص یافته است. ابن سینا بر آن است که علم واجب به ماسوا به صورت صور اتسامیه است و در خصوص علم به مادیات هم معتقد است که این موجودات، به صورت کلی برای واجب معلولند و ضمن بیان مراد از این کلی، به شبهه برخی از معترضان به ابن سینا پاسخ داده شده است. در فصل سوم اختصاصا اعتراضاتی که از سوی حکمای متاخر به ابن سینا شده است بحث شده است. از آنجا که ملاصدرا حکمت متعالیه را تعالی یافته حکمت مشاء و اشراق می داند لذا به پاسخ آن اعتراضات پرداخته و به نوعی از نظریه مشاء دفاع می کند. در فصل چهارم نظر ملاصدرا در باره علم خدا به جزئیات بیان شده است. ملاصدرا برای تبیین علم واجب به ماعدا دو روش را طی می کند اول روش حکما و دوم روش عرفا، در فصل چهارم روش برهانی بیان شده است که با مقدمات علم برهانی علم واجب به ماسوا را در مقام ذات واجب اثبات می کند و کمبوددیدگاه مشاء و اشراق در این می داند که علم واجب را در مقام ذات اثبات نمی کنند و این موجب نقص ذات واجب می شود. همچنین در این فصل به دیدگاه شیخ اشراق نیز اشاره ای شده است و از آنجا که ملاصدرا این دیدگاه را بهترین دیدگاه در باب عالم واجب به ماعدا می داند آن را مفصل مطرح کرده و پس از ناکافی دانستن آن به دفع نقیصه از این برهان می پردازد. در فصل پنجم علم واجب به ماعدا به روش عرفانی بیان شده است و با بیان چند مقدمه، به این نتیجه می رسیم که واجب در مقام ذات، علم به ذات و صفات و لوازم ذات و صفات داشته و هیچکدام خارج از ذات نمی باشد. در پایان هم به نتیجه و خاتمه می رسیم که دستاورد نظر ابن سینا و ملاصدرا در بحث علم واجب در آن بیان شده است.

رساله حاضر ترجمه کتاب شرح هدایه الاثیریه یا شرح هدایه الحکمه می باشد. به طوریکه کلمات کلیدی(قدیم و حادث، جوهر عرض، علت و معلول) را بخش الهیات تعریف و انواع و اقسام آن را ذکر کرده است. کتاب مورد نظر برای ترجمه شامل سه بخش منطق، طبیعیات و الهیات است که محقق در نوشتار خود ترجمه قسمت الهیات به معنی الاعم آن پرداخته است. در ابتدای رساله شرح حال مصنف و در ادامه بخش الهیات که شامل 14 فصل می باشد با مباحث ذیل شرح داده شده است: تعریف واحد و کثیر و انواع آن، متقدم و متأخر، قدیم و حادث، قوه و فعل، علت و معلول، عبث و علت غایت برای فعل، باطل بودن قول به اتفاق، عرض و اقسام آن و .. . هدایه اثیریه تألیف اثیرالدین ابهری می باشد و میبدی و ملاصدرای شیرازی این کتاب را شرح داده اند.

در پایان نامه حاضر آیاتی که ملاصدرا در آثار فلسفی خود بویژه جلد نهم اسفار در بحث معاد به آنها استشهاد کرده، جمع آوری و تحلیل شده است. برخی از مهمترین موضوعات این پایان نامه به این قرار است: معاد موجودات، دلائل اثبات معاد، ماهیت مرگ، نفخ صور، صراط، نامه اعمال، میزان، اعراف، بهشت، طوبی، دوزخ، درخت زقوم و....

مسألة دین و عقلانیت یکی از مسائل مورد اختلاف در حوزة فلسفة دین است و صاحب نظران زیادی به بحث در این زمینه پرداخته اند مسأله اصلی در این باره میزان نقش عقل در اثبات وتوجیه باورهای دینی به ویژه خداست. عقل گرایی حداکثری، عقل گرایی انتقادی و ایمان گرایی،سه دیدگاه عمده ای است که در این باره مطرح اند. در این رساله دیدگاه دو تن از مهمترین متفکران مسلمان و مسیحی که در این موضوع نظریه پردازی کرده اند، مطرح می شود یعنی صدرالمتألهین فیلسوف عالم اسلام و کی یرکگور فیلسوف مسیحی، در پایان مشخص می شود که صدرالمتألهین در ابتدا به مباحث عقلانی بسیار بها می دهد و از اثبات وجود خداوند متعال گرفته تا معادجسمانی، براهین محکم فلسفی خود را دارد اما از طرف دیگر به محدودیت های عقل بشری نیزکاملا آگاه است و اعتقاد دارد سالک در مراحلی به جایگاهی می رسد که وارد حوزة طور و راء عقل می شود بدین معنا که عقل به معنای استدلال نظری دیگر توان ادراک حقایق را ندارد و باید وجودخداوند را شهود کرد، بدین صورت که هر کس به میزان وعاء وجودیی خود می تواند خداوندرا شهود کند از آن جهت که هر وجودی تجلی ذات خداوند است. لذا در این مرتبه عقل و ایمان یکی می شود. اما کی یرکگور ایمانگرا، سردمدار ایمانگرایان افراطی است و مسیحیت را خارج ازحوزة عقلانیت دانسته و تنها راه را ایمان می داند. کی یرکگور ایمان را شک آفاقی، جهش، خطر،شورمندی و اعمال اراده معنا می کند و معتقد است استدلالات آفاقی، این موارد را تأمین نمی کند وباید تنها ایمان آورد و خطرکرد. در پایان پس از مقایسه آراء صدرالمتألهین و کی یرکگور به این نتیجه دست می یابیم که اگر چه صدرا از شهود و ایمان به خداوند به عنوان بهترین راه شناخت سخن گفته است. اما بین ایمان آوردن او و ایمان آوردن کی یرکگور تفاوتهایی بسیاری وجود دارد