جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آشنایی هر انسانی با من خویش و درک آن همواره ذهن بشر را مشغول می دارد. زیرا پاسخ آن سبب معنا بخشیدن به زندگی و حیات آدمی می شود. به عقیده صدرالمتالهین حقیقت انسان به دلیلی قابل شناخت نیست و از این رو آنچه را حکما بیان می کنند حقیقت او نیست اگرچه بیانگر ویژگی هایی از انسان است. صدرا راه های رسیدن به این معرفت را بیان می دارد. وی دو گونه تعریف ماهوی ارائه می دهد. در تعریف نخست اگر چه همانند فیلسوفان سلف از حیوان ناطق استفاده می کند اما با مبنا قرار دادن مبحث قوه و فعل و حرکت جوهری در روند تعریفی خود از پیشینیان فاصله می گیرد. در تعریف دوم به تبعیت از عرفا و کسانی که وی آنان را راسخان در علم می نامد تعریف ماهو انسان را بر اصولی چون وحدت حقیقت وجود و تشکیک در مراتب آن و جامعت انسان از همه عوالم و نشئات وجودی پایه گذاری می کند. مقاله حاضر با نگاه به مبانی قرآنی و روایی انسان شناسی صدرا به بررسی این مساله می پردازد.

بنیان این رساله کارشناسی ارشد بر اساس تألیف خانم(مک اولیف) بنا شده است که با توجه به بیان صریح ایشان و استنباط اینجانب می توان هدف او را از اینکار بقرار زیر توصیف کرد: نخست اینکه مؤلف با توجه به گستردگی تفاسیر و مفسرین قرآن کریم مجبور بوده است بصورت گزینشی آثار ده مفسر را انتخاب کرده و خود نیز اذعان می دارد که اینکار جامع و مانع نمی باشد و فقط ترتیب تاریخی(کرونولوژیک) عصر زندگی آنها ملاک کار بوده است. دوم اینکه همین نگاه و انتخاب گزینشی، طیفی از تحلیل تفسیری از اواخر قرن نهم میلادی تا اواخر قرن بیستم را شامل شده است که از طبری آغاز و به علامه طباطبایی ختم می گردد. سومین نکته اینکه از جهتی دیگر از میان این ده مفسر، چهار تفسیر گزینش شده دو تا به زبان فارسی و دو تا به زبان عربی بوده است که همگی توسط مفسرین شیعی نگارش یافته اند که سیر منطقی از کلاسیک تا معاصر را نیز پوشش می دهند. چهارمین موضوع آنکه اگر چه ممکن است 6 مفسر باقیمانده را سنی مذهب نلقی کنیم اما دیدگاههای متنوع و متفاوتی را در خود جای داده اند، از رویکرد کلامی تفسیر زمخشری که به دیدگاههای معتزلی نزدیک است تا فخرالدین رازی که با اندیشه اشعری همخوانی دارد، در حالی که رویکرد همچون حنبلی مذهبان را می توان در آثار ابن جوزی و ابن کثیر یافت، همچنین بی شک نمی توان از قرایت نوگرایانة رشید رضا در تفسیر المناراش نیز چشم پوشید. مؤلف نیز با توجه به تجدید چاپ های مکرر این تفاسیر از زمانهای قدیدم تا بحال خود اذعان می دارد که این کوشش های مستمر نشاندهنده سرزندگی و تاییدی بر اهمیت حیاتی این تفاسیر در زندگی فکری مسلمانان بوده است. پنجمین نکته اینکه بدلیل اهداف مقایسه ای که در لابلای نمایندگان نحله های مختلف فکری این تفاسیر در نظر بوده است و نیز جهت برطرف کردن این نقص گهگاه از نگرش صوفی گرایانه سمبل این نحله که در محی الدین عربی متجلی می گردیده نیز سود جسته است. ششمین و آخرین نکته اینکه مؤلف در دستری بودن این تفاسیر در بازار توزیع قاهره را مبنای کار خود قرار داده و خود نقصانی را در این توزیع کتاب با توجه به اختلاف و حوادث بین ایران و عراق(در زمان تألیف این اثر) می بیند و ضمن با اهمیت دانستتن آن بدان اشاره ای نیز می کند.

»محکم«و»متشابه«یکی از مهم ترین عناوین و بحث های علوم قرآنی است که ظاهرا پیشینه آن به صدر اسلام برمی گردد.در این باره،بحث ها و تحقیق های زیادی انجام شده است و آرای گوناگونی در تفاسیر یا به طور مستقل دیده می شود که غالبا ذیل آیه هفتم سوره آل عمران است.این مطالعه به مقایسه دو برداشت متفاوت،یکی مشهور از دیدگاه علامه محمدحسین طباطبایی و دیگری دیدگاه استاد محمدباقر بهبودی،پرداخته است.از نظر طباطبایی براساس این که آیات قرآن به دو قسمت»محکم«و»متشابه«تقسیم می شوند، »متشابه« آیه ای با معنای شک برانگیز از جهت مفهوم است که با معنای آیه»محکم«دیگر که هیچ تردیدی در آن وجود ندارد،ناسازگار است؛به گونه ای که این ناهماهنگی از جهت لفظ نیست که با طرق مختلفی چون ارجاع عام به خاص یا مطلق به مقید و مانند آن قابل برطرف شدن باشد.در مقابل،به نظر محمدباقر بهبودی باتوجه به آیه مذکور، با این مبنا که بخشی از آیات قرآن»آیات ام الکتاب«هستند و در مقابل»آیات متشابهات«قرار دارند،»متشابهات«آن دسته آیاتی هستند که مانند»ام الکتاب«و شبیه به آنان،در قالب اصول احکام قرآنی جلوه گر می شوند،درحالی که فروع و سنن احکام هستند و باید به اصول خود یعنی»ام الکتاب«و فرائض الهی ارجاع شوند.شیوه استدلال و نتایج به دست آمده از آرای این دو دانشمند معاصر شیعی،بسیار متفاوت است و معلوم است دقت در نکات ادبی آیه،مانند معادل یابی برای امای تفصیلیه و توجه در تبعات این نکته و حفظ انسجام سیاق آیه در تفسیر،تا چه حد در بیان مفهوم آیه و ارائه معنایی برای»محکم«،»متشابه« و»تاویل«مؤثر است.

«آغاز فلسفه» ترجمه فارسى کتاب بدایة الحکمة مرحوم علامه طباطبائى است که توسط آقاى محمدعلى گرامى در سال 1401 ق، صورت گرفته است. به عقیده مترجم، کتاب «بدایة الحکمة» یک دوره فشرده فلسفه اسلامى است. چنین اثرى با این ویژگى و با توجه به نظریات جدید در فارسى نداریم. در پاره‌ اى از مباحث که مرحوم علامه خیلى فشرده نوشته‌ اند، مترجم، توضیحاتى را افزوده است و احیاناً دلیل یک مطلب را که به علت اتفاق نظر و وضوحش در فلسفه، در کتاب ذکر نشده بود، اضافه کرده است. مترجم محترم، در پیشگفتار کتاب خاطر نشان مى‌ کند که: «چیزى که جایش در فلسفه ما خالى است، بررسى عمیق نظریات ائمه اطهار (ع) در مسائل مختلف فلسفى مى‌ باشد. تا حدودى در اسفار این کار انجام شده، ولى بسیار اندک و ناچیز است.

عالم غیب نشئه ماورای ماده است که نیل به حقایق آن، در تحقق کمال انسانی نقش بسیار مهم و ارزندهیی دارد، لذا ایمان به آن وجهه» دعوت تمام ادیان توحیدی، خصوصاً اسلام میباشد. از آنجا که ایمان به غیب بدون شناخت آن امکانپذیر نیست، لذا بحث از شناخت نشئه غیب بسیار مهم و ضروری است و هدف این مقاله آنست که راه شناخت حقایق عالم غیب از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی که از بزرگترین اسلام شناسان شیعیند، مورد بررسی قرار گیرد.

یکی از مسائل جدید کلامی و فلسفه اخلاق، بحث ارتباط دین واخلاق است. در این بحث پرسش اصلی راجع به کیفیت ارتباط دین و اخلاق از جنبه های مختلف است. اما قبل از پرداختن به انواع ارتباط بین دین اخلاق، به دین شناسی و اخلاق شناسی از نظر علامه می پردازیم. و چنین نتیجه گرفته می شود که به نظر علامه طباطبائی هر دو دین و اخلاق از امور فطری هستند و هدف هر دو نیز رسیدن به قرب الهی است. در بحث معناشناسی محمولات اخلاقی هم، هر چند ایشان (باید و نباید) را جزء ادراک های اعتباری عملی می داند، اما لازمه این، نسبی بودن اخلاق نیست تا اینکه دیگر اخلاق با دین هیچ ارتباطی نداشته باشد. چون در آثار ایشان شواهدی موجود است که نسبی گرایی در اخلاق را نفی می کند همچنین در بحث ارتباط بین باید و هست هر چند ایشان ارتباط منطقی بین باید و هست را رد می کند اما باید ها از دو جهت با واقعیت ها در ارتباط هستند. یکی از آن جهت که هر اعتباری بر واقعیتی استوار است و یکی هم به لحاظ نتایجی که بر بایدها مترتب است. در بحث ارتباط بین دین واخلاق از نظر علامه ارتباطی ضمانتی، غایت شناختی، جامعه شناختی و روان شناختی بین دین و اخلاق برقرار است. ارتباط منطقی را هم صریحاً رد می کند اما ارتباط معرفت شناختی و هستی شناختی در آثار علامه یافت نشد.