جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با نظر به اهمیت برزخ و رازآلودی رویدادهای متناسب با آن عالم، پردازش دقیق آن از منظر حِکمی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. با توضیح کاربست واژه برزخ در دو معنای صورت و عالَم و نیز تقسیم عالَم برزخ به متصل و منفصل و نزولی و صعودی ابهامات این موضوع تا چندی مرتفع می‌گردد؛ همچنان‌که تحلیل بدن مثالی انسان و نسبتش با نفس و بدن طبیعی در توصیف رویدادهای برزخی، نقشی اساسی ایفا می‌کند. از آنجا که روی‌آورد این پژوهش رویکردی توصیفی- تحلیلی نسبت به کلمات صدرالمتألهین بوده است، رویدادهایی در برزخ چون تکامل برزخی علمی و نیز تجسم اعمال با اصولی از حکمت صدرایی مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش اصلی تحقیق این است که برزخ صعودی و رویدادهای آن با نظر به مبانی حکمت متعالیه چگونه تحلیل می‌شود. فرضیه پژوهش بر آن است که با مبانی چون جسمانیةالحدوث و روحانیةالبقاءبـودن نفس، حـرکت جـوهری و نیز اتحاد عاقل و معقول می‌توان به تحلیل برزخ صعودی پرداخت.

اصطلاح «فلسفه مضاف» از جمله اصطلاحاتی است که در دهه‌های اخیر در ادبیات فلسفی مورد توجه، تبیین و تحلیل برخی اندیشمندان در کشور قرار گرفته است. فلسفه مضاف در کنار فرصت‌ها و فوایدی که می‌تواند در پی داشته باشد، می‌تواند زمینه‌ساز تهدیدها و کژتابی‌هایی نیز شود. البته بیش از آنکه تبدیل به فرصتی برای بازفراوری تراث غنی فلسفی و تمرکز بر مسائل بومی ‌شود، ما را درگیر ادبیات و مسائل موطن و خاستگاه خود کرده است. نویسنده بر این باور است دلیل این امر را در دو محور باید مورد توجه قرار داد: نخست غفلت از عقبه تاریخی و معرفتی شکل‌گیری فلسفه مضاف و دوم عدم توجه به فهم دقیق تحولات و تطورات معنایی فلسفه در بُرش‌های مختلف تاریخی؛ از این رو نوشتار پیش رو سعی دارد با تحلیل زمینه‌های شکل‌گیری فلسفه مضاف و تبیین تطورات معنایی فلسفه با نگاهی ارزیابانه تعاریف ارائه‌شده از فلسفه مضاف در کشور را بررسی نماید.

توحید ربوبی از اصلی‌ترین اعتقادات قرآنی است که بروندادهای تأثیرگذاری در نوع پاسخ به مسائل سیاسی دارد. مسئله اصلی تحقیق این است که اعتقاد به وحدانیت ربوبی- به‌ویژه در بُعد تشریعی- موجد چه پاسخ‌های متفاوتی- نسبت به مبانی غیر توحیدی- به مسائل سیاسی است؟ تأکید فرضیه تحقیق بر این است که پاسخ‌های مبتنی بر این اعتقاد به وحدانیت ربوبی به مسائل سیاسی تمایزات معناداری نسبت به پاسخ‌های مبتنی بر عدم چنین اعتقادی دارند. از جمله امکان‌ ورود به مرحله تفویض تصرفات تشریعی سیاسی فراهم می‌آید؛ قوانین الهی بر تشریعات سیاسی حاکمیت می‌یابند؛ تبعیت از نظام ارزشی سیاسی قرآن لازم می‌شود؛ تشکیل حکومت برای تأمین ‌مطالبات ربوبی در حیات اجتماعی- سیاسی ضرورت می‌یابد؛ حکومت متعهد به تأمین ‌کمال بشر می‌گردد؛ و اختیاراتش محدود به چارچوب تشریعات ربوبی می‌شود. تحقیق به جهت تبیین لوازم عقلی توحید ربوبی تشریعی به روش تفسیر عقلی و در موارد نیاز به استنادات نقلی به روش تفسیری استوار است و به‌تناسب به الزامات دیدگاه‌های رقیب نگاهی انتقادی دارد.

کانت به مسئله «روشنگری» توجه و آن را واکاوی می‌کند و در ضمن آن گونه‌ای «عقل ورزی» را مجاز می‌شمارد؛ به عبارتی جنبش روشنگری را ملائم و همنوا با نحوه‌ای از «عقل ورزی» قلمداد می‌نماید. سال‌ها بعد فوکو تفسیر خاصی از «روشنگری» نزد کانت ارائه می‌دهد و روشنگری را به مثابه استمرار یک «سنت انتقادی» و «هستی شناسی زمانِ حال» فراوری می‌نماید. از طرفی فقه شیعه به‌ویژه در دوران غیبت حائز دستگاه عقلانیت مختص به خود است که موجب پویایی این جریان فکری- دینی در مواجهه با «مسائل مستحدثه» و جدید گردیده است. در این مقاله برآنیم در ابتدا ویژگی‌های «عقل ورزی» در جنبش «روشنگری» نزد کانت و فوکو تبیین شود و پس از آن به مختصات فقه شیعه و نحوه «عقل ورزی» این جریان فکری- دینی در دوران غیبت خواهیم پرداخت و در ادامه «عقلانیت» موجود در سنّت «روشنگری» نزد کانت و فوکو با رویکرد عقل گرایانه‌ای که در سنّت فقه امامیّه موجود است، مقایسه می‌شود و نقاط اشتراک و افتراق این دو گونه عقل گرایی تبیین می‌گردد و در پایان به برخی وجوه برتری عقلانیت در دستگاه فکری- دینی فقه امامیه بر عقلانیتِ جنبش «روشنگری» نزد کانت و فوکو اشاره می‌شود.

فطرت از مفاهیمی است که در قرآن و روایات اهل بیتb جایگاه رفیعی دارد و شناخت دقیق آن می‌تواند بسیاری از گره‌های معرفتی انسان را بگشاید و جهت زندگی او را معلوم و او در مسیر رستگاری قرار دهد. پرسش اصلی این نوشته آن است که آیا می‌توان با بررسی آرای مفسّران و مُحدّثان به شناخت جامعی از این مهم دست یافت؟ برای این منظور تلاش کرده ایم ضمن بررسی معنای لغوی و اصلاحی واژۀ فطرت، آن را از دیدگاه فیض کاشانی و علامه طباطبایی و با استفاده از روایات، به روش اسنادی- تحلیلی واکاوی کنیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد دیدگاه هر دو مفسّر در راستای فطرت توحیدی، مقصد نهایی و نقش انبیا در به‌کمال‌رساندن آن و رابطۀ فطرت و شرع تا حدّی به هم نزدیک است؛ اما در موضوع رهاشدن مردم در ترک اکتساب معرفت به خدا در امور فطری، همچنین علّت فطری‌بودن نبوّت و امامت و زبان فطرت در عالم ذرّ نظر یکسانی ندارند.

این پژوهش با شیوه تحلیلی و توصیفی آرای تفسیری علامه طباطبایی را بر اساس قاعده کیفیت نظریه تحلیل گفتمان پل گرایس- که به شرایط ارتباط زبانی نسبت به مخاطب و زمان سخن پرداخته- در صدد پاسخگویی به این پرسش است که آیا خداوند در نقل مقول‌های قرآنی اعجاز را مقدم داشته یا امانتداری در نقل قول از دیگران را. فرضیات این تحقیق حاکی از آن است که معجزات الهی از لحاظ صداقت خالق خود نیز واجد اعجاز می‌باشد؛ لذا اعجاز قرآن از لحاظ مُعجَز و مُعجَزٌعلیها تام و مطلق است؛ همچنین خداوند به عنوان خالق اعجاز دارای صفات کمالی چون صداقت و... است که در عین متصف‌بودن ذاتی به این صفات، هنگام بیان نقل دیگران در قرآن، صداقت و امانت را بر اعجاز مقدم داشته، عین الفاظ دیگران را به همان شکل منتقل کرده است؛ زیرا نقل سخن با رعایت صداقت و امانت از مخاطب است که با حکمت و کمال الهی سازگار بوده، او را از هر گونه نقصی مبرا می‌دارد؛ اما این امر به معنای عدم اعجاز قرآن در برخی موارد نخواهد بود.