جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بطن و تأویل آیات‌قرآن، از دیرباز یکی از مسائل بحث‌برانگیز و مورد‌توجه اندیشمندان بوده که حجم گسترده‌ای از روایاتِ ذیل آیات را به خود اختصاص داده است. تطبیق بخش عمده‌ای از روایات بر امامت، دوستان و دشمنان آن‌ها در تأویلات شیعه، دستاویز برخی مخالفان شده است؛ ذهبی از‌جمله نویسندگان منتقدِ معاصر اهل‌سنت در کتاب «التفسیر و المفسرون»، شیعه را به تأویلات ناصحیح و افراطی آیات بر اهل‌بیت(ع) درراستای تحمیل آرائشان بر قرآن، متهم نموده که آیت‌الله معرفت از شخصیت‌های بارز معاصرِ قرآن‌پژوهی شیعه کتاب «التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب» را درراستای نقد و پاسخ به ذهبی در دفاع از شیعه نگاشته است. این پژوهش در‌راستای انتقادات ذهبی بر تأویلات شیعه، با تبیین مفهوم صحیح بطن و تأویل، و یافتن ضوابط صحیح در تبیین لایه‌های درونی قرآن، به بررسی و نقد اتهامات ذهبی با تأکید بر آرای آیت‌الله معرفت پرداخته است. یافته‌های حاصل از پژوهش این است که تفاوت نگرش ذهبی در تبیین ماهیت بطن و تأویل، منجر به انتقاداتی بر تأویلات شیعه شده و آیت‌الله معرفت در پاسخ به این انتقادات، باتوجه به جاودانگی و جهان‌شمولی قرآن، بطن را همتای تأویل، مفهوم عامی دانسته که با الغای خصوصیات از آیه، قابل‌انطباق بر مصادیق نوظهور است. تطبیق مفهوم عام بر مصادیق مختلف مطابق با معیارهای صحت تأویلی است که مورد‌‌قبول ذهبی نیز می‌باشد.

این پژوهش پس از مطالعه‌ی تفسیر المیزان و بررسی چگونگی برخورد علامه طباطبایی نسبت به نظرات مؤلفان المنار با روشی توصیفی-تحلیلی و با هدف کشف مبانی و معیارهای علامه طباطبایی در نقد تفسیر المنار به نگارش در آمده است. اهمیت و اعتبار تفسیر المنار از طرفی و بررسی و نقد گسترده‌ی علامه نسبت به این تفسیر از طرف دیگر، سبب شد تا این سؤال پیش بیاید که مؤلف المیزان با چه مبانی و دلایلی به بررسی و نقد نظرات صاحبان این تفسیر پرداخته است؟ که نگارنده با تتبّع در سراسر تفسیر المیزان مؤلفه‌ها و معیارهای علامه طباطبایی در نقد نظرات مؤلفان المنار را استخراج، دسته بندی و بیان نموده و نمونه‌هایی از آیاتی که ذیل آن به نقد آراء مؤلفان المنار پرداخته شده را به عنوان شاهد مثال آورده است. نتیجه این‌که: مهم‌ترین دلایل و مبانی علامه طباطبایی در نقد نظرات مؤلفان المنار را می‌توان در مواردی از جمله: شناخت ناکافی مؤلفان المنار نسبت به اصول تفسیر، بی‌توجهی به سیاق آیات و تفسیر موضوعی، نظرات بی‌پایه و بدون استدلال، ناتوانی و ضعف در استناد و بهره‌گیری از روایات و ناسازگاری دیدگاه آن‌ها با روایات صحیح فریقین، دیدگاه تعصب‌آمیز و همراه با پیش‌فرض و مخالف با قرآن، ضعف در به‌کارگیری ادبیات عرب(عدم تشخیص صحیح حروف، ضمایر و...)، معناشناسی نادرست واژگان و مفاهیم آیات قرآنی، عدم تشخیص صحیح مخاطب آیات و مصادیق قرآنی، مخالفت با آموزه‌های مسلّم دینی و... بیان نمود.

مسئله نسخ یکی از مسائل بسیار مهم در علوم قرآنی است که میان صاحب‌نظران در تعریف و مصادیق آن اختلافات فراوانی وجود دارد. قرآن مجید خود در چند آیه به وقوع نسخ در قرآن تصریح فرموده است(بقره: 106؛ نحل: 101؛ رعد: 39). نوع مواجهه با مسئله نسخ می تواند موجب پذیرش یا انکار حجیت ظاهریی آیات قرآن باشد. جریان سلفی- تکفیری فرقه ای منسوب به اهل سنت با گرایش و رویکردی خاص در تفسیر و علوم قرانی برداشتی متفاوت تر از سایر فرق اسلامی در موضوع نسخ دارد. به نظر، دیدگاه این فرقه در حوزه تفسیر و نسخ یکی از موجبات شکل گیری اختلافات است. پژوهش پیش روی با روش توصیفی- تحلیلی ورویکرد اسنادی ونیز با اگاهی از ضروت شناخت مبانی فکری جریان سلفی- تکفیری به مطالعه و تحلیل نسخ در دیدگاه آنان می پردازد؛ و در پایان به این نتیچه می رسد که سلفیان برداشتی عام تر از معنای نسخ دارند به طوری که نسخ در این فرقه شامل تخصیص، تقیید، مطلق، استثناو...هم می شود. عدم توجه به این نکته می تواند موجب خطا در قضاوت های ما باشد.

نماز یکی از مظاهر عبادت در ادیان مختلف و بارزترین عمل عبادی در ادیان الهی است. آنچه از نظر اسلام حائز اهمیت بسیار است، از یک سو جایگاه رفیعی است که این عبادت در این دین دارد و از ‌سوی دیگر، لایه‌های معنایی و رازهای درونی و عرفانی آن است. در یک نگاه کلی به ظاهر قرآن، خداوند در بیش از 40 سوره و بیش از 100 آیه در قرآن درباره نماز سخن گفته است و عرفا ی مسلمان نیز بر سر این سفره گسترده، از اسرار آن پرده برداشته‌اند. در پژوهش پیش رو به روش تحلیلی به ابعادی چند لایه های باطنی این فریضه بی بدیل از افق خوان اولیا ی الهی تاکید و از این میان به اسرار طهارت ، تلاوت، قیام و دیگر ارکان و اجزای نماز، از رهگذر آیات قرآن اهتمام شده است تا مرتبه ای از حقیقت نماز و قرآن در دسترس قرار گیرد . از نظر عرفا در تحت هر هیئتی از هیآت های صلاة، خدای متعال را سرّ و حکمتی است که در غیر آن نمی‌توان یافت. و در واقع نماز عقدی است که در آن، جوهرهای رنگارنگ است، هر رنگی از حال پیامبری‌و لذا اقامه دو رکعت نماز با حضور، قرب به مراتب کمالی بسیاری از انبیا‌(ع) است. از نظر عرفا بنده مادام که در نماز است، به صفات همه فرشتگان متصف است؛ چراکه فرشتگان یا به تلاوت‌اند، یا تسبیح، یا تحمید یا استغفار، یا دعا و یا درود بر پیامبر(ص). بنده نیز در هیئت نماز از این شش صفت خارج نیست.

نظر به اهمیت ترتیب نزول در دو دانش علوم قرآنی و تفسیر، کشف ترتیب نزول قرآن کریم، مطالعه‌ای شایسته می نَماید. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی بر آن است که با بکارگیری روشمند از همۀ شاخص های دخیل و مؤثر در ترتیب نزول، روشی جامع و کارآمد را جهت کشف ترتیب نزول ارائه نماید. این روش در دو مرحلۀ «بررسی درونی روایات ترتیب نزول» و «بررسی بیرونی روایات ترتیب نزول» طراحی شده است. در این روش، جدای از روایات ترتیب نزول به عنوان شاخص کانونی، شاخص‌های مؤثر دیگری چون شهرت عملی، روایات سبب نزول، روایات ناسخ و منسوخ، روایات آیات مستثنی، تاریخ، آیات تاریخ دار، تناسب بیرونی و تناسب درونی نیز حضور فعال دارند. بنابراین تمرکز روش بر روایات ترتیب نزول و جامعیت و روشمندی آن در بکارگیری از همۀ شاخص های مؤثر، آن را از دیگر روش-ها متمایز می کند. در این روش، جدای از روایات ترتیب نزول به عنوان شاخص کانونی، شاخص‌های مؤثر دیگری چون شهرت عملی، روایات سبب نزول، روایات ناسخ و منسوخ، روایات آیات مستثنی، تاریخ، آیات تاریخ دار، تناسب بیرونی و تناسب درونی نیز حضور فعال دارند. بنابراین تمرکز روش بر روایات ترتیب نزول و جامعیت و روشمندی آن در بکارگیری از همۀ شاخص های مؤثر، آن را از دیگر روش-ها متمایز می کند.

ابهام یا «چندمعنایی» در قرآن کریم زمینه را برای آفرینش معانی متعدد و گسترش سطوح معنایی مختلف فراهم ساخته است. چندلایگی معنا و تأویل‌پذیری ناشی از آن را در قرآن کریم می‌توان در سطوح مختلف واژگانی و نحوی به وضوح مشاهده کرد. «شبه‌جمله» از جمله ساخت‌های زبانی است که در متن قرآن کریم، گستره‌ای از احتمالات معنایی را در هر دو سطح واژگانی و نحوی پدید آورده است، به همین دلیل در این پژوهش سعی بر آن است با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آیاتی پرداخته شود که در آن‌ شبه‌جمله تحت تأثیر دو عامل تعدد متعلَّق شبه‌جمله و یا تعدد معنایی حروف جر زمینه برداشت‌های متفاوت را فراهم کرده است. بررسی چنین عواملی از نظر مفسران که به تشکیل لایه‌های معنایی چندگانه‌ می‌انجامد و تبیین دشواری‌های ترجمه آن هدف اصلی این مقاله به شمار می‌رود. بررسی تفاسیر و ترجمه‌های قرآن کریم نشان می‌دهد که چندلایگی معنایی شبه‌جمله‌ها تأثیر بسزایی در فهم آیات قرآن کریم دارد و گاهی با تکیه بر بافت و سیاق کلام وحی می‌توان به وحدت معنایی رهنمون شد، ولی در مواردی، تعیین معنی قاطع و یگانه بسیار دشوار است و در این راستا مترجم با تکیه بر ابزار تفسیر می‌تواند در بیشتر موارد از تنگنای ابهام بگریزد.

یکی از موثرترین راه‏ های پرورش، هدایت و جذب مخاطبان، بیان موضوعات در قالب داستان است. قصص قرآن که همگی در خدمت اغراض دینی هستند از لحاظ فنون و عناصر ادبی نیز در عالی ترین سطح قرار دارند. گفتگو به عنوان یکی از مهم ترین عناصر داستان های قرآن در خدمت پیرنگ، اغراض، شخصیت ها و... است. یکی از انواع گفتگو، تک‏ گویی(صحبت یک نفره) است که به حدیث نفس، تک‏ گویی نمایشی و تک‏ گویی درونی تقسیم می‏ شود. در این مقاله سعی شده تا به تک ‏گ ویی درونی به عنوان یکی از وجوه بازنمایی گفتمان در داستان‏ های قرآن کریم پرداخته و ضمن توضیح چگونگی بکارگیری این روش، نحوه‏ ی شکل‏ گیری انواع آن نیز تحلیل شود. همچنین غرض خداوند از به کارگیری این روش نشان داده و ابعاد هنری و تربیتی کاربست این تکنیک آشکار شود. نتیجه تحلیل نمونه‏ های تک‏ گویی‏ های درونی در داستان‏ های قرآن نشان می‏دهد مفاهیم بلندی از فضایل و رذائل در قالب جملاتی اندک گنجانده شده و این شیوه بیانی به زیباترین شکل ممکن، به تشریح الگوهایی زیستی بشری در قالب شخصیت‏ های حقیقی می ‏پردازد.