جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان در لغت به معنای شناختن و دانستن بعد از نادانی و شناسایی و آگاهی و درایت است و دراصطلاح به مفهوم معرفت خدا و عبادت عاشقانه­ وی و دریافت شیوه­های آن است. در میان تفاسیر قرآن کریم، به آثاری برمی­خوریم که مفسّر در آن­ها رویکرد عرفانی داشته و آیات قران کریم را از منظر عرفانی تفسیر نموده­است. یکی از این مفسّران سیده نصرت‌بیگم امین است که در تفسیر قرآن کریم به جنبه­های عرفانی توجّه­داشت. در مقاله حاضر تلاش­شده­است تا با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه­ای به­ویژه آثاری که در زمینه­ عرفان و تفسیر قرآن کریم هستند، به بررسی دیدگاه­های عرفانی بانو امین و ابن­عربی پیرامون سه مقام عرفانی توکّل، صبر و توبه در قرآن کریم بپردازیم تا جنبه­ عرفانی غالب بر شخصیت ایشان بیش­ازپیش آشکارگردد. از بررسی دیدگاه­های ایشان چنین استنتاج­گردید که بانو امین به توکّل عملی، صبر بر سختی­ها و توبه­ای که در راستای ایمان باشد بسیار اهتمام دارد و تفسیری که بر آیات مربوط به این مفاهیم ارائه­کرده حاکی از صبغه­ عرفانی شخصیت و اثر وی می­باشد.ابن­عربی به­عنوان مؤسس عرفان نظری بیشتر بر مسائل سلبی و ایجابی توکل، صبر و توبه تأکیددارد.

بحث « رقیقه عشق» که در این مقاله مجال سخن­یافته­است یکی از موضوعات مهم عرفان وادبیات فارسی را تشکیل­می­دهد این مقاله به روش توصیفی،تحلیلی از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، قصددارد به این سؤال اساسی پاسخ­دهد که معنا و مفهوم عشق از دیدگاه سعدی چیست؟ داده­ها حاکی از آن است که مصلح­الدین سعدی شیرازی از جمله شاعران حکیم، جهانگرد، فرزانه و فرهیخته و یکی از قله­های بلند زبان فارسی است که با زبان فصیح وبلیغ خود و با صراحت و طنز به موضوع عشق پرداخته­است.آثار او از نظم و نثر مشحون از طنازی­های عاشقانه است. ماهیت عشق سعدی هم روحانی وعرفانی و آسمانی و هم زمینی است. جهان­بینی محبانه و نگاه نازنین­بینی او باعث­شده که کل هستی را زیبا و دوست­داشتنی بدانیم. درعین­حال سعدی به­اقتفای عرفا و شعرای دیگر، عشق رابالاتر از عقل دانسته و یای عقل را در مصاف با عشق سست و لنگان می­داند. و به فناشدن عاشق در معشوق می­اندیشد. او در پشت پردۀ زیبائی­ها وعشق­های مجازی سیمای حقیقی پدیدآورنده آن را مطمح­نظر دارد. به­طور خلاصه می­توان­گفت که تفکر سعدی در عشق از افراط و تفریط فاصله دارد و زبان اعتدال و میانه­ای را در پیش گرفته­است.

اعیان ثابته از مهم­ترین اصطلاحات عرفان ابن­عربی است هرچند که مفاهیم دیگری قریب به این اصلاح فکری اسلامی وجودداشته­است لیکن ابن­عربی خود مبدع این اصطلاح است. شارحان و صوفیان متأثر و به تبعیت از وی آن را به­کاربسته­اند و از آن در مسائل متعدد در تبیین هستی­شناسی عرفانی، بهره­برده­اند. در اندیشه ابن­عربی اعیان ثابته از لوازم اسماء و صفات الهی و علم ثبوتی حق تعالی است. نقش واسطه­ اعیان ثابته در پدیده­های عالم کارکردی ویژه به آن می­بخشد که بدون پرداختن به آن، شناخت عرفان نظری ممکن نیست، لذا از جایگاه هستی­شناختی در نظام عرفانی برخودار است. این پژوهش به بررسی اعیان ثابته در نظریات ابن­عربی پرداخته که درواقع اعیان ثابته را صور اسماء الهی خوانده­اند. اسماء الهی صوری از نسخ علم در تعین ثانی و علم حق دارند؛ چراکه حق تعالی عالم به اسماء خود است و صور علمی اسماء در علم خق قراردارند.

آزادی و بندگی اگرچه درظاهر مفهومی متضاد دارند اما در عرفان اسلامی این دو مفهوم دارای ارتباط حقیقی با یکدیگر هستند. عبودیت و حریت مراتبی دارند که سالک در هر مرتبه از سیروسلوک بهره­ای از آن دو را در خود متجلی­ساخته و درنهایت به حقیقت عبودیت و حریت دست­می­یابد. حافظ این موضوع را در دیوان اشعار خود در چند بیت به­وضوح آورده و آزادی را ثمره تجلی حقیقت بندگی در انسان می­داند. این بندگی که حافظ آن را بندگی عاشقانه می­نامد، ثمره سلوک عارفانه رهرو حقیقت است. عاشق، آزاده­ای است که با بندگی، خود را از همه قیدوبندها رهاکرده و مظهر بنده آزاد گردیده­­است. در این مقاله سعی­شده با تعمق در بعضی از آراء صوفیه و عرفا ضمن بررسی بن­مایه­های فکری رابطه آزادی و بندگی از منظر عرفان اسلامی، به بررسی مفهوم بندگی عاشقانه، مراتب و ارتباط آن با آزادگی از دیدگاه حافظ پرداخته­شود.

شیخ فریدالدین عطار نیشابوری (618-540 ه.ق) آفریننده ی مثنوی های بزرگ عرفانی است. منطق الطیر، مصیبت نامه، الهی نامه و اسرار نامه عالی ترین آثار عطار نیشابوری هستند که اندیشه های عرفانی را با زبان رمز در خود جای داده اند. این مقاله با عنوان «بررسی اندیشه های عرفانی عطار نیشابوری» جهت وصول به اهداف به تبیین اقوال و آرای عطار نیشابوری در باب مسائل گوناگون عرفانی پرداخته است. وجود تناقض ها و پارادوکس های گوناگون، اندیشه ی عرفانی «موتوا قبل ان تموتوا»، داستان عرفانی شیخ صنعان، بحث توبه، تشبیه و تنزیه ذات اقدس الهی، وحدت وجود همه مباحث عرفانی نابی هستند که در آثار عطار مخصوصاً در چهار اثر ذکر شده به خوبی دیده می شوند. کوشش شده است با ذکر نمونه ها و شواهد شعری و ذکر ابیات و توضیح آن ها بحثی جامع به شیوه ی توصیفی و تحلیلی از این اندیشه ها و مباحث عرفانی ارائه شود.

انسان به­عنوان موجودی چندبعدی‌ از دیرباز موردتوجه تربیت انبیاء الهی بوده­است. شناخت ابعاد وجودی و زوایای نفس او در فرایند تربیت از اهمیت ویژه­ای برخورداراست. هرجزئی از اجزای وجودی انسان چه در جسم و چه در نفس دارای کارکَردی برای خود بوده و رسالتی برعهده­دارد و انسان در مسیر رشد و تعالی از ظرفیت آن بهره­مند­می­شود. در این میان قوۀ خیال بیشترین ظهور را در عالم کثرات و در بین مردم دارد. این تحقیق با رویکردی ایجابی به قوه خیال و با روش تحلیلی- توصیفی درصدد تبیین عقلی نقش و جایگاه این قوه در تربیت دینی انسان از منظر حکمت و عرفان اسلامی است. بر این اساس بعد از بررسی حقیقت تربیت دینی و توجه به سطوح مختلف ادارک تصوری وتصدیقی متربی در فرایند تربیت از یک سو و جایگاه خیال به­عنوان حدّواسط بین حس و عقل و خصوصیات بارز آن از جمله خلاقیت و محاکات و همچنین ارزش معرفت­شناختی ادارکات خیالی به­ویژه در تطبیق با عالم خیال منفصل از سوی دیگر، با بهره­گیری از آموزه­های عرفان و حکمت اسلامی درمقام اثبات عقلی نقش خیال به عنوان نقطه آغازین تربیت دینی انسان است.

انسان‌ کامل، فارغ از شیوۀ تبیین، از آموزه‌های مشترکِ عرفای اسلامی است. وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونۀ قدسی از انسان یا انسان کامل مطرح­می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ایدۀ مزبور در آراء اندیشمند و مفسر شیعی معاصر، منصور براعتی و متصوفه اختصاص­دارد. براعتی، مفسر شیعی و ابن‌عربی، پدر عرفان نظری متصوفه، عقیده­دارند انسانِ کامل، خلیفۀ حق و واسطۀ او با مردمان است. اگر این واسطه از میان برخیزد، عالم متلاشی­شده و آخرت آغازمی‌شود. وجود پیامبر اکرم(ص) به عنوان عقل اول و کامل‌ترین انسان در جهان هستی، از دیگر نتایج فکری مشترک براعتی و متصوفه است. تمامی موجودات عالم هستی از فرشتگان و انبیا و سایر انسان‌ها، تحت­امر و ارادۀ این عقل اول قراردارند. از تفاوت‌های بارز دو ایده این است که براعتی عقیده دارد مصداق انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی­می‌یابد و دیگر انسان‌ها نیز به­تناسب ظرفیت و استعدادهای درونی به­واسطه انسان‌های کامل، در مسیر رشد و کمال‌ قراردارند. ولی در تصوف علاوه­بر انبیای مکرم، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دستۀ انسان کامل جای­دارند.