جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب طواسين: اين اثر را ماسينيون، از دو نسخه موجود در استانبول و لندن، تصحيح كرده و در سال 1913م، در پاريس با عنوان «كتاب الطواسين» منتشر كرده است. «طواسين» جمع طس (طاسين) است. نام ديگر سوره نمل را به مناسبت آغاز سوره با كلمه «طس»، طاسين گفته‌اند. مفسران گويند «طس» در ابتداى سوره نمل، سوگند به خداى لطيف و سميع است. محتواى كتاب، درباره تجارب عرفانى حلاج به زبان بسيار پيچيده است.

نگارنده به‌قصد پاسخ به یکی از مسائل مهم در حوزه انسان‌شناسی فلسفی، یعنی: «چیستی قلب انسان» و با ایدة «یگانه‌انگاری حقیقت قلب در عرفان نظری با حقیقت نفس ناطقه در حکمت نظری»، به روش کتابخانه‌ای پژوهش پیشرو را آغاز کرده است. وی در ابتدا با بازخوانی آرای عارفان و فیلسوفان برجسته اسلامی، ایده خود مبنی بر یگانه‌انگاری را تقویت کرده و سپس به بررسی دیدگاه دگر‌انگاری قلب و نفس ناطقه پرداخته است. نگارنده در نهایت با معرفی قلب از منظر عارفان اسلامی به‌عنوان «حقیقت جمعی و احاطی انسان که جامع و شامل تمام مراتب انسانی یا حقیقةُالحقایق انسانی است» آن را با حقیقت نفس‌ناطقه به‌ویژه در حکمت‌متعالیه منطبق دانسته و معتقد شده: «تبیین فلسفی چیستی قلب بر اساس آنچه در مورد نفس‌ناطقه در حکمت‌متعالیه گفته شده، امری موجه است». بخش آخر این مقاله به پاسخ شبهاتی چند، پیرامون ایده یگانه‌انگاری اختصاص یافته است.

تبیین ساحت ذات الهی از پیچیده‌ترین و جنجالی‌ترین مسائل کلامی، فلسفی و عرفانی است. پژوهش پیش‌ رو با روش توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ می‌دهد که حکمت متعالیه، عرفان و صوفی‌نمایان ذات الهی را در کدامین جایگاه هستی‌شناختی مستقر می‌دانند. سپس با بررسی دیدگاه‌های یادشده به داوری آنها می‌نشیند. حکمت متعالیه تا آنجا که به تشکیک وجود پایبند است، ذات الهی را برترین رتبه نظام تشکیکی می‌داند که به‌‌جهت سلب قیدهای مراتب پایین «وجود بشرط لا» نامیده می‌شود. «وجود بشرط لا» به سبب تقید به سلب، تعین ویژه‌ای از هستی است که عروض آن بر هستی، نیازمند «سلب» یادشده است. ازاین‌رو نمی‌تواند به‌منزله ذات بی‌نیاز حق قلمداد شود. صدرالمتألهین با گذار از تشکیک، مانند عارفان، ساحت ذات را وجود نامحدودی ورای تشکیک و محیط به آن می‌داند؛ اما صدرا با پیروی از عبارات قیصری تعبیرهای یکسانی از ساحت یادشده ندارد. صوفی‌نمایان، با دریافتی نادرست از سخن عارفان، ذات الهی را «وجود لابشرط قسمی» و ساری در اشیا گرفته‌اند؛ در نتیجه پنداشته‌اند: ذات حق تحقق بالفعلی ندارد و با دگرگونی‌اش در اشیا تحقق می‌یابد. ازاین‌رو برای تحقق خارجی‌اش نیازمند اشیاست. صدرالمتألهین و حکیم سبزواری این دیدگاه را به‌سختی نقد کرده‌اند. اختلاف نگاه عارفان، حکیمان و صوفی‌نمایان درباره ذات الهی، پیامدهایی دارد که بررسی آنها تصور دقیق‌تری از دیدگاه‌های یادشده به دست خواهد داد.

این کتاب مجموعه مباحثی از حضرت آیت الله مصباح یزدی در جلسات مختلف دربارة عرفان است که توسط حجت الاسلام والمسلمین آقای محمدمهدی نادی قمی با هدف ارایه تصویری روشن از عرفان اسلامی و مشخصه های اساسی آن ، در ۵ فصل تدوین و نگارش یافته است . در فصل نخست این نوشتار به کلیاتی دربارة عرفان از قبیل انواع تمایلات انسانی و توضیح خودشکوفایی و ناخودشکوفایی آنها ، تمایلات عرفانی به عنوان تمایلات اصیل آدمی ، پاسخ به پرسش هایی چون : عرفان چیست ؟ عارف کیست ؟ و نیز شرح رابطه عرفان با فلسفه ، عقل ، وشرع پرداخته شده است . در فصل دوم این کتاب که به مسأله تحریف و انحراف در آموزه های عرفانی اختصاص یافته ، مباحثی چون : منشأتحریف و انحرافات ، تحلیل عوامل انحراف در عرفان ، استعمار و عرفان سازی و ترویج صوفیگری ، مورد بحث قرار گرفته است . در فصل سوم ضمن بحث دربارة شاخصه های عرفان اسلامی ، به پیشینه عرفان در جوامع انسانی ، تبیین شاخصه های عرفان صحيح بر مبنای تحلیل عقلی و ویژگی های عرفان اسلامی در کتاب و سنت پرداخته شده ، و پس از ارائه پاسخ هایی از امام باقر و امام صادق به سؤال متعارض با متقارب بودن دو بعد مادی و معنوی انسان ، امام خمینی ( رضوان الله عليه ) به عنوان تجسمی از عرفان راستین معرفی شده و از مسایلی همچون رجوع به آموزه های عرفانی دیگر مکاتب ، عدم انحصار عرفان در روحانیت ، و همه جانبه بودن سیر عرفانی سخن به میان آمده است در فصل چهارم ، راه صحیح نیل به مقامات عرفانی معرفی شده است . در این فصل ابتدا ضمن اشاره به شناخت راه صحیح با استفاده از عقل و نقل و با تأکید بر لزوم رجوع به اهل بیت به موانع مهم سیر الی الله اشاره شده است . مراحل سیروسلوك ، مشارطه ، مراقبه و محاسبه ، مراحل مراقبه ، ذکرو جایگاه آن ، و نماز و راز خیرالعمل بودن آن از مباحث مطرح شده در این فصل است . در پایان ، این کتاب در فصل پنجم به بررسی کرامت پرداخته است . حقیقت کشف و مکاشفه ، کرامت و حقیقت و ماهیت آن ، عرفان حقیقی و سیروسلوك ، و نیاز به استاد از دیگر مباحث پایانی این نوشتار است . چاپ پنجم این کتاب را انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ( ره ) در ۳۵۲ صفحه در سال ۱۳۹۵ روانه بازار نشر نموده است .

اندیشمندان اسلامی گاه «حکمت» را شاخه‌ای از علم در نظر می‌گیرند؛ علم به احوال موجودات به گونه‌ای که در نفس‌الأمر است. تفسیر دیگر «حکمت» حکم‌نمودن است؛ چنان‌که حق‌تعالی حکم فرموده که نیکوکاران را به بهشت و تباهکاران را راهی دوزخ نماید. در تفسیر سوم «حکمت» معنای اتقان و انضباط را به خود می‌گیرد؛ یعنی درست و نیکو کارکردن. تمامی این تفاسیر حاکی از حکیم‌بودن خداوند است؛ صفتی که ثبوت آن برای ذات باری ضروری است. اما آنچه در این مقاله بررسی می‌شود، مفهوم واژۀ «حکمت» از دیدگاه داوود قیصری و تعلیقۀ امام خمینی(ره) بر این دیدگاه است. نویسندگان این مقاله بنا به‎ نظر‌ این ‌دو اندیشمند، واژۀ پرارج‌ «حکمت» را واکاوی کرده به نقد و تحلیل این دو منظر و تطبیق آنها با دیدگاه‌های دیگر اندیشمندان خواهند پرداخت. «حکمت» در این پژوهش مرتبه‌ای درنظر گرفته می‌شود که عارف ‎و حکیم، مشتاق ‌و مجذوب رسیدن به آن هستند. صاحب حکمت عارف متألّهی خواهد بود که در مراتب باطنی و سرّی آن از عقل استدلالی گذر و شهود را تجربه می‌کند. این بررسی به شیوۀ پدیدارشناختی انجام گرفته، تلاش می‌کند «حکمت» را در معنای‌ سوم و به عنوان حکمت ذوقی و ‌شهودی در برخی حالات و مشاهداتِ عارفانی اعم از شرق ‌و ‌غرب که این تجربه را داشته‌اند، بیان کند تا از این طریق ریشه‌یابی عملی، سلوکی و جایگاه دست‌نیافتنی حکمت را نقبی زند.

کتاب «الافلوطینیة المحدثة و التوحید الاسماعیلی» اثر محمد عبدالحمید الحمد به زبان عربی می باشد. این کتاب راجع به تأثیر پذیری اسماعیلیان از نوافلاطونیان در بخش توحید بحث کرده است. نویسنده مطالب کتابش را در دو باب تنظیم کرده و هر بابی متضمن چند فصل است. باب اول که راجع به تأثیر آثار نوافلاطونیان بر تفکر مسیحی است دارای چهار فصل می باشد. مؤلف در فصل اول از مسائلی نظیر مکان زندگی، محل تحصیل و اساتید افلوطین سخن گفته و به برخی از مهمترین تفکرات وی نظیر عنایت الهی، صدور عقل از واحد، صدور نفس از عقل و خیر و شر اشاره کرده است. سپس در فصل دوم به زندگی شاگرد افلوطین - یعنی فرفوریوس - و افکار و تأثیرات وی می پردازد. در فصل سوم و چهارم نیز به دیگر شخصیت های مؤثر نوافلاطونیان توجه شده است. نویسنده در باب دوم سخن از تأثیر نوافلاطونیان بر تفکر اسلامی گفته و مطالبش را در چهار فصل گنجانده است. در فصل اول به سیر تطور تصوف در جامعه اسلامی اشاره رفته و در فصل دوم از ظهور دعوت اسماعیلی و منشأ پیدایش آن سخن گفته شده است. در فصل سوم به فلسفه ابوبکر رازی و مناظره هایی که بین اسماعیلیان و غیر آنها اتفاق افتاده است پرداخته شده و در فصل چهارم از رسائل اخوان الصفا و نقش اسماعیلیان در تألیف و شرح آن سخن به میان آمده است.