آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در ارتباط با قرآن کریم دانشی شکل گرفته است به نام علوم قرآنی که برخی از دانشوران علوم قرآنی در کتاب ‌هایی مستقل مانند «التمهید فی علوم القرآن» نوشته آیت الله معرفت و برخی دیگر از آنان از جمله مرحوم علامه طباطبایی در ضمن کتب تفسیر از این علوم بحث کرده‌اند، از این رو در پایاننامه حاضر به تحقیق در زمینه مقایسه و بررسی دیدگاههای این دو قرآن پژوه پرداخته ایم. در این تحقیق ضمن تعریف علوم قرآن، ابتدا به پیشینه و نحوه پیدایش آن پرداخته شده است تا با سیر صعودی این علوم تا قرن حاضر و مرز و گستره آن آشنا شده و در راستای آن بتوانیم به مقایسه و بررسی در حوزه ی موضوعی علوم قرآن در آراء این دو اندیشمند یعنی آیت الله معرفت(ره) و علامه طباطبایی(ره) به پژوهشی مفید دست یابیم. لذا پس از آشنا شدن با علوم قرآنی به بررسی دو دیدگاه در موضوعات مختلف این علوم از قبیل: وحی، نزول قرآن، وحیانی بودن الفاظ، تأویل، جمع آوری قرآن، نسخ، محکم و متشابهات، اعجاز و تحدّی، حروف مقطّعه، حجّیت خبر واحد، قرائات، عدم تحریف پذیری قرآن و... پرداخته شده است. نحوه کار در این پژوهش بدین گونه بوده است که ابتدا به بررسی لغوی و اصطلاحی موضوع مورد نظرپرداخته شده است سپس سعی بر آن بوده است نظراتی که این دو اندیشمند در علوم قرآنی مرقوم فرموده اند را به صورت مبسوط آورده و بصورت بررسی و تبیین، مقایسه و گهگاهی نقد گونه به آنها بپردازیم.

چکیدهموضوع تحقیق حاضر تفسیر فراتاریخی قرآن کریم است که با تأکید بر دیدگاه های علامه طباطبایی و آیت الله معرفت به انجام رسیده است. مسئله تحقیق این است که آیا می توان از قرآن تفسیری فراتاریخی به دست داد؟ فرضیه تحقیق آن است که در قرآن پاره ای از گزاره های حقیقی وجود دارد که به طور ذاتی عمومیت دارند و در عصر نزول ناظر به مصادیق آن عصر بودند و در اعصار دیگر قابل انطباق بر مصادیق دیگر می توانند باشند. نیز پاره ای از گزاره های قرآن خارجی اند و فقط ناظر به مصادیقی اند که در عصر نزول وجود داشتند؛ اما از چنین گزاره ها نیز می توان با الغای خصوصیت به گزاره های عام دست یافت که شامل مصادیق اعصار دیگر هم باشد. برخی از مهم ترین مبانی این تحقیق، جهان شمولی هدایت قرآن و برخورداری قرآن از بطون و همراهی قرآن با مقتضیات تمام اعصار بر اساس نظریه های نسخ های مشروط و تمهیدی آیت الله معرفت، و نیز عقلانیت حاکم بر آموزه های قرآنی است. در این تحقیق بیست نمونه از آیات قرآن که یا حاوی گزاره های حقیقی و بالذات عام اند و یا شامل گزاره های تاریخی اند ولی با الغای خصوصیت قابلیت تعمیم دارند، بررسی شده اند. آیه نفی حرج از جمله آیات بالذات عام و آیه سئوال از اهل ذکر از زمره آیاتی به شمار می آید که با الغای خصوصیت قابلیت تعمیم دارند.کلیدواژه ها: تفسیر فراتاریخی، گزاره های حقیقی، گزاره های تاریخی، جهان شمولی قرآن، تعمیم پذیری قرآن، بطون قرآن

چکیده پایان نامه: این پایان نامه با عنوان "ظهر و بطن قرآن و بررسی قواعد فهم بطن آیات با تکیه بر آراء علامه طباطبایی و آیت الله معرفت" در راستای تبیین و توصیف ظهر و بطن قرآن و استخراج قواعد و معیارهایی به منظور برداشت صحیح از آیات نگاشته شده است. ضررورت و اهمیت پرداختن به مباحث علوم قرآنی به این خاطراست که این مباحث مقدمهای برای رسیدن به محتوای قرآن گردد زیرا بدون آشنایی باعلوم قرآنی نمیتوان پرده از مقاصد اصلی آیات برداشت. یکی از مباحث مهم و موثر علوم قرآنی در فهم و تفسیر قرآن چیستی و چگونگی بطون آن است. علامه طباطبایی ظاهر قرآن را معناى آشکارى میداند که در آغاز از آیه فهمیده مى شود و باطن را، معنایى که تحت معنای ظاهری است، میداند چه یکى باشد و چه بیش از آن، و چه نزدیک به آن باشد و چه دور و بین آن واسطه باشد. آیت الله معرفت ظهر را معنای به دست آمده از ظاهر الفاظ آیه که دارای مورد نزول خاصی می- باشد میداند و بطن را مفاهیم عمومی و کلی که پس از جدا ساختن آیه از ویژگیها و جزئیات مورد نزول حاصل میشود میداند. با مقایسه دیدگاه این دو مفسر در ظهر و بطن قرآن درمییابیم که هر دو عالم قائل به وجود ظهر و بطن قرآن هستند با این تفاوت که علامه طباطبایی بطن را از سنخ مدلولات مطابقی الفاظ و آیت الله معرفت بطن را مدلول التزامی کلام میداند. علامه طباطبایی دریافت بطون را با تدبر در قرآن ممکن میداند و آیت الله معرفت، تنقیح مناط را راه رسیدن به بطن معرفیمیکند. از یافتههای این پژوهش میتوان نتیجه گرفت ظاهر و باطن قرآن از جمله مباحث پیچیده علوم قرآنی است که به صراحت در قرآن نیامده است اصطلاح ظاهر و باطن ریشه در روایات داشته و در میان متون روایی مورد توجه و تاکید معصومان بوده است. گوناگونی تعاریف ظاهر و باطن در احادیث موجب گوناگونی فهم از این دو واژه شده است و از سویی این مبحث در حوزههای مختلفی از سوی فقها و اصولیان و نیز در گرایشهای گوناگونی مطرح شده و مورد استفاده ناروای برخی ازفرقهها قرار گرفته است بنابراین فهم و درک صحیح مفهوم چنین اصطلاحاتی از اهمیت ویژهای برخوردار

«منابع تفسیر» از مباحث پراهمیت در مناهج تفسیری است. این منابع ریشه در وحی و بازتعریف آن دارند یا برگرفته از تلاش عقلانی و تجربۀ بشر در طول قرون و اعصار است. تفاوت مناهج و روش‌های تفسیری، با منابعی که مفسر انتخاب می‌کند، ارتباط دارد. مقالۀ حاضر تلاش دارد تا دیدگاه استاد معرفت را دربارۀ منبعیت گفتار صحابه و تابعان به دست آورد و تمایزات این دیدگاه‌ را با علامه طباطبایی بررسی کند. اهمیت گزینش این دو مفسر در آن است که یکی به شدت به منبع قرآن به قرآن توجه کرده و دیگری بر روایات و آثار تفسیری تمرکز دارد. مقالۀ حاضر به ترتیب، دیدگاه تطبیقی استاد معرفت و علامه طباطبایی را دربارۀ اقوال صحابه و تابعان بررسی کرده است. این مقاله دلیل حجیت و اعتبار هر یک از منابع مذکور و مشترکات و امتیازات نظر ایشان با علامه طباطبایی را بررسی کرده است. نتیجۀ بررسی، آن است که ریشۀ اختلاف‌نظر، به درهم‌آمیختگی علوم ابزاری و علوم منبعی تفسیر، تفاوت در تعریف تفسیر و تفکیک‌ناشدگی اصطلاحات تفسیر و تبیین قرآن برمی‌گردد. واژگان کلیدی: منابع تفسیر، مناهج تفسیری، تفسیر روایی، آیت‌الله معرفت، علامه طباطبایی، صحابه، تابعان. «منابع تفسیر» از مباحث پراهمیت در مناهج تفسیری است. این منابع ریشه در وحی و بازتعریف آن دارند یا برگرفته از تلاش عقلانی و تجربۀ بشر در طول قرون و اعصار است. تفاوت مناهج و روش‌های تفسیری، با منابعی که مفسر انتخاب می‌کند، ارتباط دارد. مقالۀ حاضر تلاش دارد تا دیدگاه استاد معرفت را دربارۀ منبعیت گفتار صحابه و تابعان به دست آورد و تمایزات این دیدگاه‌ را با علامه طباطبایی بررسی کند. اهمیت گزینش این دو مفسر در آن است که یکی به شدت به منبع قرآن به قرآن توجه کرده و دیگری بر روایات و آثار تفسیری تمرکز دارد. مقالۀ حاضر به ترتیب، دیدگاه تطبیقی استاد معرفت و علامه طباطبایی را دربارۀ اقوال صحابه و تابعان بررسی کرده است. این مقاله دلیل حجیت و اعتبار هر یک از منابع مذکور و مشترکات و امتیازات نظر ایشان با علامه طباطبایی را بررسی کرده است. نتیجۀ بررسی، آن است که ریشۀ اختلاف‌نظر، به درهم‌آمیختگی علوم ابزاری و علوم منبعی تفسیر، تفاوت در تعریف تفسیر و تفکیک‌ناشدگی اصطلاحات تفسیر و تبیین قرآن برمی‌گردد.

در این پژوهش که به "بررسی اعجاز قرآن" اختصاص دارد برای اولین بار کوشش شده است تا باجمع‌آوری و بررسی تطبیقی دیدگاه‌های دو دانشمند بزرگ قرآنی، علامه طباطبائی; و آیت الله معرفت;، این ویژگی منحصر به فرد قرآنی به تفصیل – و البته با بضاعت نگارنده- تبیین شود. بنابر این فصول پنج گانه زیر طراحی شده است:درفصل اول، "کلیات" پژوهش است، که پس از بیان مسائل بنیادین پژوهش بانگاهی گذرا بر زیست‌نامه‌ی آن دو بزرگوار پرداخته شده است. آن‌گاه معنای لغوی واصطلاحی"اعجاز"بررسی شده است.از فصل دوم به بعد، کوشش شده است تا مهم‌ترین وجوه اعجازمعرفی و بررسی شود، که نخستین آن – بی‌تردید- "اعجاز بیانی"است؛ فصل دوم، اعجاز بیانی را از دیدگاه علامه و آیت الله در بردارد،که مفهوم، پیشینه، ابعاد و جنبه‌های اعجاز بیانی و در پایان مهم‌ترین شبهات این حوزه تحلیل و بررسی شده است. فصل سوم، به یکی دیگر از وجوه اعجاز، "اعجازعلمی"پرداخته شده است، در این میان علاوه بر بیان مفهوم، پیشینه، و نظریات علامه وآیت الله، سعی شده است تا نظریات مهم دیگر نیز به اشارت معرفی شود. به هر روی گستره‌ی وسیع آیت الله در پردازش، تبیین و ارائه‌ی شواهد کافیدر میان مجموعه‌نگاران علوم قرآنی برجسته می شود. فصل چهارم، به یکی دیگر از جنبه‌های اعجاز؛ که البته شاید به راحتی نتوان برای آن پیشینه‌ای دامنه‌دار را جستجو کرد، یعنی "اعجاز تشریعی" پرداخته شده است. که باید آن را بیش‌تر در میان پژوهش‌هایارزنده و خجسته محققان معاصر جستجو کرد؛ علامه و آیت الله نیز بدان استدلال کرده‌اند، و آن را از برجسته‌ترین جنبه‌های اعجاز قرآن برشمرده‌اند.در نهایت در فصل پنجم "خاتمه ونتیجه گیری"، نتایج کلی پژوهش، که برآیند نظریات این دو اندیشمند قرآنی در "اعجازقرآن" منعکس شده است.

نزول دفعی قرآن جزء مباحثی است که قرآن پژوهان از دیرباز به آن توجه کرده اند و در هر دوره ای، موافقان و مخالفانی داشته و دارد. علامه طباطبایی، یکی از طرفداران نزول دفعی قرآن، تلاش کرده است با تفسیر قرآن به قرآن این نظریه را تبیین کند؛ اما آیت الله معرفت این دیدگاه را نقد کرده است؛ ازاین رو، تلاش کرده ایم با تبیین آیت الله جوادی آملی از دیدگاه علامه، این نقدها را واکاوی کنیم. این نوشتار کوشیده است با شیوۀ اسنادی تحلیلی، دیدگاه این سه اندیشمند را بررسی کند. براساس اندیشۀ نزول تجلی گونۀ قرآن، می توان به گونه ای از نزول دفعی قرآن برداشت کرد که به نقدها پاسخ داد.

تفسير عرفانی مبتنی بر بينش خاص عارفان از جهان هستی است. تاثير مبانی، هميشه در شيوه برخورد با قرآن كريم تاثيرگذار بوده است. برخی محققان مبانی تفسير را به دو دسته كلی مبانی صدوری و مبانی دلالی تقسيم كرده اند. مبانی صدوری به مبانی ای گفته مي شود كه صدور قرآن موجود را به تمام و كمال از ناحيه ذات مقدس حق تعالي به اثبات می رساند. رد هر يك از اين مبانی يا پيش فرض ها، چهره تفسير قرآن را تغيير می دهد. مبانی دلالی به مبانی گفته می شود كه فرايند فهم مراد خداوند را از متن سامان می دهد. امروزه با توسعه و تعميق مسائل علم زبان شناسی، ضرورت سامان بخشی به مبانی زبان شناختی و دلالی قرآن بيش از پيش آشكار می شود. در اين مبحث، به بيان مهم ترين مبانی دلالی می پردازيم كه جهت دهنده آن ها در تفسير امام خمينی (س) است؛ هرچند كه اين موارد به صراحت توسط ايشان به عنوان مبانی معرفی نشده اند، اما علائم و شواهد روشنی بر مبنا بودن و اثرگذار بودن در آثار تفسيری ايشان وجود دارد.

با آن كه سالها از ظهور اسلام به عنوان يك مكتب الهی جريان نيرومند عقيدتی و سياسی می گذرد و گزارشهای متعدد و متنوعی از آن تهيه و در دسترس نسلهای پس از صدر اسلام قرار گرفته است، اما همچنان ابرهای تيره، فضای جريانات مكه و مدينه آن روزگار را پوشانيده است كه البته گستره ای فرونتر از تصور ما را در بر می گيرد. ما بر آن نيستيم كه عوامل اين تيرگی و مجهول ماندن را بررسی كنيم، كه خود، بحث مهم و مستقلی است، بلكه صرفا اشاره ای بر آنچه گذشته است خواهيم داشت. بی ترديد اگر نكات مبهم و ناشناخته تاريخ صدر اسلام و منقولات تاريخی صحيح و سقيم از همه باز شناخته شود، ارزش فراوانی خواهد داشت و فصل جديد را در برخورد با آن گزارشها به روي ما می گشايد. به عنوان نمونه، اگر اطلاعات كاملی از برخورد افراد، اعم از مشركان و مومنان و منافقان، نسبت به دعوت پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله و موضع گيری های آنان به دست آوريم و پيروان واقعی آن حضرت را از دشمنانش باز شناسيم، از يك سو، گرايش های فكری و باورهای مذهبی گروههای زيادی از مسلمانان تغيير خواهد كرد و از سوی ديگر، به عنوان تجربه ای گويا فرا راه آينده مسلمانان قرار خواهد گرفت. همگونی حوادث سالهای اخير انقلاب اسلامی در ايران با جريانهای صدر اسلام، بيانگر اهميت دانستن و به كار بستن تجربه های گذشته است و يكی از آن تجربه ها رويارويی با جريان مرموز و خطرناك نفاق است. بنابراين، شناختن ويژگيها، اهداف و خط مشی آنها راهگشای جامعه كنونی خواهد بود.

طی این تحقیق به اثبات رسانده‌ایم که تأویل در آیه 7 آل عمران به معنی تفسیر متشابهات نبوده بلکه به معنی حقایقی است که آیات متشابه در صدد تعبیر و بیان آنهاست و از اینجا به این نتیجه رسیده‌ایم که متشابهات آیات دربردارنده و بیان کننده حقایق غیبی و ذات و صفات خداوند هستند که از طریق تعقل و تعمق به فهم آنها نمی‌توان نایل شد و تنها خداوند به این معنا، که همان تأویل است آگاه بوده و به افرادی که صلاح بداند مانند انبیا و امامان معصوم (ع)تعلیم می‌دهد.با این بیان رسوخ در علم به معنی فرو رفتن در علم و دانش زیاد نبوده بلکه به معنای ثبات در ایمان و توقف در هنگام شبهه می‌باشد و راسخان در علم که در آیه، مطرح شده به سبب ترک تعمق در این آیات و ایمان و تسلیم در برابر آنها مورد مدح و ستایش خداوند قرار گرفته‌اند.همچنین مفهوم راسخان در علم منحصر به پیامبر و امامان نیست بلکه هر کسی را که دارای ایمانی ثابت بوده و در شبهات ورود پیدا نکند در بر می‌گیرد و روایاتی که از سوی معصومین (ع) وارد شده مانند "نحن ا لراسخون فی ا لعلم و نحن نعلم تأویله" تفسیرگر آیه نبوده و بیان‌گر مصداق انحصاری راسخان در علم، در آیه نیستند، بلکه به بیان علامه طباطبایی (ره) از باب جری و تطبیق معنی می‌شوند.

در آیات مختلفی از قرآن کریم به بحث از انسان و مراحل و مواد خلقت او با واژه هایی نظیر: تراب، طین، ماء، ماء مهین، ماء دافق، نطفه، علقه و ... پرداخته شده است. گونه گونی واژگان و تعابیر، باعث شده است تا برخی با تمسک به آن، ادعای وجود تعارض میان قرآن و علم نمایند. این مقاله بر آن است تا با بررسی دیدگاه های تفسیری درباره آیات مربوطه و با تاکید بر آیات 7 ـ 5 سوره طارق به تعارض ادعایی پاسخ دهد. این تعارض برآمده از ناآشنایی مدعیان تعارض با حکمت نزول قرآن و نیز برداشت های نادرست برخی از مفسران است.