آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بر اهل تحقيق و فنّ در مباحث عقلى پوشيده نيست كه يكى از آثار بسيار مهمّ - و گزافه نيست، اگر بگوييم يگانه - در كلام شيعه تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسى است. از جمله شواهد اهمّيت آن، نگارش شروح و حواشى و تعليقات فراوان توسط بزرگان انديشه بر اين اثر ارجمند و جاودانى است. يكى از شروح نامبردار كه آن نيز مورد توجّه اهل تفكّر قرار گرفته و حواشى بسيارى بر آن نگاشته شده، شرح تجريد قوشچى است. در ميان حواشى ارزنده بر اين شرح مى‏توان از حاشيه خفرى نام برد كه اين حاشيه چه در عصر وى و چه بعد از آن مورد توجّه انديشمندان و متكلّمان بسيارى قرار گرفته است. حاشيه مذكور، بر بخش الهيات شرح تجريد قوشچى؛ يعنى بر مقصد سوم از إثبات صانع تا مسئله نفى شريك (از فصل دوم در صفات صانع) نگاشته شده است. چنان كه اشاره شد، نيكويى حاشيه حاضر بسيارى را بر آن داشت تا با تحشيه و تعليقه‏ نويسى به نقد و بررسى آراى خفرى طىّ اين حاشيه مبادرت ورزند. •

شرح و بررسی عقاید اسلامی با رویکردی عقلانی است. در این نوشتار به شرح و بررسی امور عامه به جهت موارد متعدد استعمال آن در مسایل اعتقادی به ویژه توحید و خداشناسی پرداخته شده است. در همین زمینه نویسنده ابتدا به بحث در مورد مباحث مربوط به وجود و عدم پرداخته و اشتراک معنوی وجود، زیادتی وجود بر ماهیت، اقسام وجود، احکام آن، تلازم وجود و شیئیت، نفی واسطه بین وجود و عدم، ویژگی موجود مطلق و مقید، بساطت وجود و نسبت بین وجود و عدم در بین نسبت‌های چهارگانه منطقی را مورد شرح و بررسی قرار داده است. آنگاه به بحث در مورد مواد ثلاث (امتناع، امکان و وجوب) و رابطه آن‌ها با وجود پرداخته و احتیاج داشتن وجود ممکن به وجود واجب و معنای امکان استعدادی را بررسی نموده است. در ادامه نویسنده به خواص موجود واجب و موجود ممکن اشاره نموده و تصور وجود عدم یا ممتنع الوجود را بر اساس ضوابط عقلی بیان کرده است. بررسی احکام مربوط به ماهیت، وحدت و کثرت، وجود بسیط و مرکب، علت و معلول و اقسام علل از دیگر مندرجات مهم مطرح شده در این نوشتار است.

در قرن بیستم، شاهد نگاه به عدالت به مثابه انصاف، هم‌چون یک نظریه­ اخلاقی، با شالوده­های قراردادگرایی هستیم. در این زمینه، نظریه عدالت به مثابه انصاف با روش تحلیل گفتمان از اندیشه­های خواجه­نصیر شناسایی شده است. به نظر وی، جهان هستی و زندگی اجتماعی، بر مبنای عدل الهی (قوانین الهی در نظام تکوین و تشریع) شکل گرفته و پایداری آن به علت محبت است، اما با فقدان محبت فطری، نیاز به ساخت عدالت به مثابه انصاف برای انجام دادن تعاملات مردم، توسط امام ضروری می­شود تا اخلاق مبناگرا (دینی) ایجاد گردد. گفتمان عدالت به مثابه انصاف خواجه­نصیر، به عنوان گفتمان اخلاق شیعی مفصل­بندی گردیده و دال مرکزی گفتمان، «عدل الهی» به عنوان منشأ قوانین و قراردادهاست که با جذب دال­های شناور «محبت فطری»، «عدالت و اخلاق صناعی ساخته انسان» (امام یا رئیس اول مدینه)، از حوزه گفتمان­ گونگیبه دال «اخلاق دینی» معنا می‌بخشد و در پی هژمونیک نمودن گفتمان عدالت به مثابه انصاف در مدینه فاضله خویش است.

کتاب حاضر، ترجمة فارسی کتاب «الخواجه نصیرالدین الطوسی، آراؤه الفلسفیه و الکلامیة»،‌ نوشتة دکتر «هانی نعمان فرحات» است که در آن، ضمن بیان سرگذشت‌نامه‌ای از «محمدبن محمد نصیرالدین طوسی» (597 672ق.)، به تبیین اندیشه‌های فلسفی و کلامی وی پرداخته می‌شود. در این بررسی با تأملی در آثار طوسی مواضع او در مباحث شناخت خدا؛ صفات خدا؛ آفرینش جهان؛ ماده؛ زمان؛ مکان؛ انسان؛ اخلاق؛ پیامبری و امامت، مورد تفسیر واقع شده است.

سیل خروشان قتل و غارت مغولان از آسیای میانه تا ایران را در کام خود فرو برد و حتی شهر بغداد را به آتش و غارت و بیداد خود سوزاند. عده‌ای از نویسندگان شیعه و سنی باعث حادثه خونین بغداد را خواجه نصیرالدین طوسی می‌دانند؛ شیعیان هدف خواجه را از این کار، گامی به سود جهان اسلام، و سنیان نابودی اسلام می‌دانند. خواجه نصیرالدین طوسی اندیشمندی بلند مرتبه است که مقام مهم اداری وی در دستگاه مغولان و هماهنگی او با حمله هلاکو خان به بغداد از یک سو، فعالیت‌های گسترده او در زمینه‌های علمی و فنی و نجومی از سوی دیگر موضعی جدال‌انگیز را درباره او پدید آورده است. به نظر می­رسد که طوسی هم از سوی ممدوحان خود و هم از طرف منتقدانش تا حدودی مورد قضاوت نادرست قرار گرفته است. در این نوشتار به میزان نقش یا عدم نقش خواجه نصیرالدین طوسی در یورش مغولان به بغداد ‌پرداخته است.

کتاب در بخش اول ، خاندان خواجه نصرالدین طوسی را شرح و توضیح داده ، سپس در بخش دوم به بررسی آثار علمی و عقاید فلسفی و تألیفات وی پرداخته است . همچنین در این بخش از کتاب ، آثار خواجه نصرالدین را از جنبه های مختلف همچون جنبه های ریاضی ، اخلاق ، تفسیر ، تاریخ ، جغرافیا ، فقه ، طب ، ادبی ، علم منطق ، معدن شناسی ، فلسفه ، علم کلام و ... مورد بررسی قرار داده است .