آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: فیلسوفی برای تمام فصول، مقدمه‌ای بر زندگی و اندیشه ذوفنون قرون وسطایی نصیرالدین طوسی (متوفی 1274) است. تأثیر علمی طوسی بر تاریخ حکمت نظری و عملی مسلمانان تنها با تأثیر ابن سینا (ابعلی سینا) قابل مقایسه است که الگویی برای تلاش های فلسفی و علمی طوسی بود. طوسی در طول کار پرحادثه و بحث برانگیز خود، تقریباً در تمام زمینه های دانش روز، متون ارزشمندی تولید کرد. او به همان اندازه به جهان طبیعی و همچنین به حوزه های انسانی و اجتماعی دین، اخلاق، منطق، نجوم، اقتصاد، سیاست و هنر علاقه داشت. جهت گیری فکری طوسی به سمت عبور از مرزهای گفتمان یونانی، مشایی، اشراقی، اثنی عشری، اسماعیلیه و صوفیانه بود. او با این کار به شکل‌گیری گفت‌وگوی پربار بین گفتمان‌های فکری مختلف کمک کرد که منجر به هدایت مجدد فلسفه اسلامی به سمت روش‌شناسی ترکیبی‌تر شد. کمک‌های او به علم، و به‌ویژه نجوم، او را به پیوند بین بطلمیوس و کوپرنیک تبدیل کرد و این امتیاز را برای او به ارمغان آورد که دهانه‌ای از ماه به نام او، «ناصرالدین» داشته باشد.

اثر حاضر نسخه تصحيح شده نسخه‌اي از کتاب «جبر و اختيار» خواجه نصيرالدين طوسي است. در مقدمه کتاب، مصحح ابتدا نظريه‌ي صحيح پيرامون جبر و اختيار را مطرح نموده است. سپس برخي نسخه‌هاي کتاب را معرفي کرده و شرح حال خواجه توس ارائه شده است. در ادامه متن اصلي کتاب در ده فصل آورده شده است. در ذکر وجوب و امکان و امتناع و احکام هر يک؛ در ذکر اسباب و علل و اشارت به معني جبر و اختيار؛ در بيان آنکه وجوب فعل از فاعل منافي اختيار او نبود و ... از جمله عناوين فصول اين اثر است.

وجيزه اي است كاملا كلامي در امامت كه به خواهش علي بن نامامور يا نام آورد تأليف فرموده و نويسنده در ضمن از قلت بضاعت علمي و عدم مهارت خود ناليده و از خوانندگان در قبال زلت ها و لغزشهاي خود تقاضاي بخشش كرده است. رساله اي است موجز و گرانمايه در اثبات امامت ائمه اثنا عشر به با استناد به براهين عقليه. در اين رساله كه نامش ذكر نشده مباحث مهم امامت را بر 3 فصل مرتب كرده: فصل 1- ينبغي ان يعلم ان لكل مسئلة موضعا معلوما من العلم ... 2- ثم اعلم ان الكلام في الامامه مبني علي خمس مسائل ... وتلك الكلمات: ما، و هل، و لم، و كيف، و من. 3- غيبة الامام الثاني عشر و طول مدته. فصل دوم طولاني تر و مهمترين قسمت رساله است كه در پنج مسئله خلاصه شده: بدين ترتيب: مطلب ما، مطلب هل، مطلب لم، مطلب كيف و مطلب من. مقصود از طرح و حل اين سؤالات بحث درباره ماهيت امام، آيا امام بايد در هر زماني باشد يا خير، علت وجود امام، كيفيت و صفات لازمه در امام، و چگونگي تعيين شخص امام است. مدرس رضوي گفته كه اين رساله به فارسي ترجمه شده و عكس آن در دانشگاه تهران است. ولي در فهارس نسخه هاي عكسي دانشگاه نيافتم. «درايتي» آغاز كتاب: الحمدلله واسع الرحمة و سابغ النعمة و الصلاة علي محمد شافع الأمة و كاشف الغمة و آله أولي العصمة و ذوي الحكمة و بعد، فقد التمس مني من هو أوحد زمانه و أفضل أقرانه ... علي بن ناماور ... . تحرير رسالة وجيزة في معرفة الركن الثالث من أصول الدين و هو الكلام في إمامة الأئمة الطاهرين عليهم السلام بحسب مايقتضيه الانظار و يرتضيه العقول دون ما استفيد من المسموع و المنقول و ذلك بحسب ظنه ... . انجام كتاب: و أما سبب غيبته فلا يجوز أن يكون من الله و لا منه كما عرفت فيكون من المكلفين و هو الخوف الغالب و عدم التمكين و الظهور يجب عند زوال السبب إذا وفينا بما. . فلنقطع الكلام حامدين لله تعالي علي آلائه مصلين علي محمد سيد انبيائه مسلمين علي خير اوليائه و اصفيائه داعين لجميع المؤمنين و المؤمنات ملتمسين من الناظر فيه اصلاح خلل وقع نظره عليه مستغفرين جميع ما كره الله و هو حسبنا و نعم المعين و الحمد لله رب العالمين. [مجلس شوراي ملي 11/18؛ مجلس شورا 4/153؛ دانشگاه تهران 17/169 و 16/338؛ مرعشي 31/676 و 37/245؛ فهرست آستان قدس 4/111؛ التراث العربي 1/308؛ الذريعة 2/336؛ الفبايي آستان قدس /66؛ مرعشي 1/287 و 12/351و 18/202 و 27/302 و 31/223؛ ريحانة الادب 2/179؛ كتابخانه ملك 8/25 و 7/459؛ ملي 3/402؛ الهيات تهران ص 201؛ مجلس سنا 1/138؛ عكسي مركز احياء 4/170؛ مجلس شورا 7/18 و 7/273 و 16/195 و 15/175 و 22/244 و 38/417 و 9/461؛ احوال و آثار خواجه نصير 298 فهرست طوس ج 4- 111؛ فهرست مجلس ج 4-153 و 5: 10 و 4/105؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1479؛ فهرست مجلس 4/154، 18: 7؛ دانشكده ابيات: 33؛ دانشگاه تهران 11/2466 و 16/149؛ ادبيات تهران 1/33؛ مكتبة الزهراء ص 142؛ فيلم دانشگاه 2/277؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 2/231؛ فهرست سپهسالار 3/190؛ نشريه 6/694 و 5/273 و 11/720؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص66؛ امام صادق چالوس ص 227؛ عكسي مركز احياء 7/207؛ مكتبة امير المومنين 1/145]

خواجه نصير طوسي با تاليف «تجريد الاعتقاد» استوارترين متن كلامي شيعي را پديد آورد و يك دوره كلام شيعي را با روشي جديد و پسنديده عرضه داشت. قواعد العقائد متن كلامي ديگري از اوست كه كوچكتر و ساده تر از تجريد است ولي پر محتوا و عميق. «فصول» كه كوچكتر است از همين قواعد العقائد گزين شده كه خواجه در آن از فيلسوفان و اشعريان جبري خرده گرفته و نگرش معتزله و اماميه را تقويت كرده است. از آن كوچكتر رساله «امامت» اوست كه در آن از روش منطقي بهره گرفته و همانند قسمت امامت فصول مي باشد. كوچكتر از تمامي اينها رساله اعتقادات يا اقل ما يجب. . است كه در پايان آن از قواعد العقائد خود ياد نموده است. طوسي در «الفصول في الاصول» در مباحثي همچون زمينه آفريده شدن عقول از خداوند و مسئله صدور كثير از واحد بر فيلسوفان تاخته، چنانكه در تجريد و قواعد العقائد چنين كرده است؛ جز اين كه در شرح اشارات نمط 6 در همين زمينه از آنان دفاع كرده است. او در پاسخ به قاضي هرات در سال 666 و در رساله علل و معلولات، مسئله صدور كثير از واحد را با روش رياضي كاوش نموده و رشته علل و معلولات را فيلسوفانه پرداخته است. خواجه در فصول روشي كاملا كلامي در پيش گرفته و از شاهكارهاي او در اين رساله و تجريد، دفاع عقلاني و مدلل از انديشه امامي است كه كمتر كسي همانند او موفق بوده است. پيش از او نوبختي در «الياقوت» و شيخ مفيد و سيد مرتضي و شيخ طوسي و كراجكي در اين راه تلاشهائي داشته اند ولي هيچكدام به متانت و گزيدگي و روشني تاليفات خواجه نمي رسد. خواجه ابتدا همان فصل اول را كه در توحيد است نگاشت، سپس به در خواست دوستي، فصلهاي ديگر را بدان افزود و در همه تاليف دقت در دفاع از انديشه شيعي را مد نظر قرار داد. از ديباجه ترجمه عربي و ديباجه شرح سيوري بر اين رساله بر مي آيد كه نام اين رساله «الفصول في الاصول» است ولي فهرست نگاران بيشتر آن را «فصول» خوانده اند. مهمترين ترجمه عربي اين رساله از آن ركن الدين محمد بن علي فارسي جرجاني استرآبادي حلي نجفي شاگرد علامه حلي است كه چندين ترجمه ديگر از آثار خواجه را همچون اوصاف الاشراف، جبر و قدر، اساس الاقتباس، اخلاق ناصري، و شرح ثمره بطلميوس را به پايان برده است. و بر اين ترجمه، گزارشهاي گوناگوني ياد شده همچون: 1-شرح فصول فخرالمحققين كه اثري از آن نيافتم؛ 2-الانوار الجلالية للفصول النصيرية مقداد بن عبدالله سيوري كه در 8 رمضان 808 آن را ساخته؛ 3-شرح فصول امير سيد عبدالوهاب متكلم بن طاهر بن علي بن داود حسيني استرآبادي كه در 23 رجب 833 آن را به پايان برده؛ 4-جامع الاصول في شرح الفصول از نجم الدين خضر بن شمس الدين محمد بن علي رازي حبلرودي كه در كربلا و يا نجف در 834 آن را نگاشته است؛ 5-شرح فصول، اثر كمال الدين حسن بن محمد بن حسن بن حسين استرآبادي كه آن در تون در نيمه روز دوشنبه 15 ذيحجه 870 به دستور سلطان عبدالمطلب موسوي ساخته است؛ 6-تحفة الفحول في شرح الفصول كه در 953 ساخته شده و از محمد بن احمد خواجكي شيرازي دانسته شده است و او نيز شرحي فارسي بر فصول دارد كه تاريخ و محل تاليف هر دو همانند است؛ 7-منتهي السئول في شرح الفصول از شيخ علي بن يوسف بن عبدالجليل؛ 8-شرح فصول سليمان بن احمد آل عبدالجبار بحراني كه نسخه از آن نيافتم؛ 9-شرح فصول ناصرالدين عبدالله بن عمر بن محمد بن علي فارسي بيضاوي، كه اثري از آن نيافتم؛ 10-معراج الاصول في شرح الفصول كه الذريعه از آن ياد كرده؛ 11-ايضاح الاصول في شرح الفصول از علاء الدين ملك علي توني از دانشمندان زمان شاه سليمان و زنده در 1098 به نام حسينعلي عليخان پسر شيخ عليخان زنگنه اعتماد الدوله صدر اعظم روزگار صفوي كه شرحي فارسي بر متن عربي فصول است و در ديباجه معتقد است كه متن عربي نيز از خواجه است؛ 12-روضة الاصول المفاخرية في شرح الاصول النصيرية از محمد باقر بن ملك محمد توني كه در روز جمعه دهه اول ماه رجب 1116 به پايان برده است؛ 13-انوار العقول في شرح الفصول از علي بن قربان ايرواني، دانشمند قرن 13؛ 14-شرح الفصول از عبدالله بن شرفشاه عجمي؛ 15-محمد بن عبدالعالي شرحي بر فصول به عربي دارد كه شب يكشنبه 15 ذيقعده 769 آن را ساخته است. در اين رساله با عناوين «اصل، هداية، تقسيم، تبصرة، الزام، نقض، فائدة» و مانند اين عناوين گزارش شده است. نويسنده در اين رساله از توحيد شروع مي كند و يكايك مسائل راجع به اصول دين شيعه را ببحث مي كشد و پس از اثبات خدا و بر حق بودن پيغمبر اسلام بمسأله معاد و حشر مردگان مي پردازد و در بحث راجع بتوحيد و نبوت و حشر مردگان دلائل بسيار قوي مي آورد. «درايتي» از: ؟ مختصر و بر پايه علوم عقلي در اثبات واجب و بعضي از صفات باري تعالي و گفتار كوتاهي در معاد، با عناوين «اصل، تبصره، هداية» و مانند اينها، و پاسخ به بعضي از شبهه هاي فلاسفه و متكلمان مي باشد. (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: بسمله. اصل هر که از چيزي آگاهي يابد لامحاله از هستي آن چيز آگاه باشد چه به ضرورت داند که هر آنچه يابنده باشد وآنچه نبود نتوان يافت. پس هستي كه آنرا وجود خوانند دانسته باشد. چون آن هستي جزء است از اين هستي كه يافت و هر كه كل داند از پيش جزء دانسته باشد. انجام كتاب: ختم و نصحية: چون از آنچه داده بوديم فارغ شديم وقت آمد كه سخن قطع كنيم. پس بدين نصيحت ختم كرديم: كه هر كه بديده بصيرت چندين حكمت در آفرينش خويش مشاهده كند ... . كافّه اهل رحمت را توفيق كرداناد و الطاف در زياده داراد. انه خير موفق و معين و الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي خير خلقه محمد و آله الاطهرين الاكرمين و الحمد لله رب العالمين. [مرعشي 27/264؛ فهرست دانشگاه 3/563-564؛ فهرست مجلس 9/297، 392؛ مجلس شورا 10/624؛ دانشگاه تهران 17/170؛ مرعشي 28/362 و 29/415؛ الذريعة 4/122و 13/383و 16/246 و 16/247؛ فهرست نسخه هاي خطي فارسي 1/736/2 و ص 825؛ فهرست نسخه هاي خطي كتابخانه مجلس شوراي ملي 2/1932/1/9؛ اعيان الشيعة 9/414؛ شخصي ميبدي 1/168؛ ملي 5/583؛ مجلس سنا 1/390؛ مجلس شورا 9/637؛ احوال و آثار خواجه از مدرس رضوي: 249-252، دانشگاه 2325: 6، 11/2415 شماره 340 ذريعه 16؛ دانشكده حقوق تهران 166؛ نيز سرگذشت طوسي از مدرس رضوي ص 249 و جاهاي ديگر؛ دانشگاه تهران16/312؛ مجلس شورا 21/248؛ ؛ الفبائي آستان قدس ص 663؛ مهدوي، مصلح الدين ص 127؛ نشريه 11/720؛ اوراق عتيق 1/247؛ فهرستواره منزوي 6/202؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: شرح الفصول النصيرية = علم الكلام (فصول في) (-) حاشية الفصول النصيرية (-) شرح الفصول النصيرية (-) اصول الدين (ترجمه) (-) الانوار الجلالية في شرح الفصول النصيرية فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (-826) شرح الفصول النصيرية حسيني استرآبادي، عبدالوهاب بن علي (-9) ايضاح الاصول في شرح الفصول = شرح فصول نصيريه توني، ملك علي بن محمد شفيع (-11) جامع الاصول في شرح الفصول رازي، خضر بن محمد (-850) منتهي السئول في شرح معرب الفصول نيلي، علي بن يوسف (-8) تحفة الفحول في شرح الفصول خواجگي شيرازي، محمد بن احمد (-10) شرح الفصول النصيرية خواجگي شيرازي، محمد بن احمد (-10) شرح الفصول النصيرية كمال الدين استرآبادي، حسن بن محمد (-9) شرح الفصول النصيرية ابن عبدالعالي، محمد بن عبدالعالي (-8) الفصول النصيرية في الاصول الدينية (ترجمه) ركن الدين جرجاني، محمد بن علي (-8) روضة الاصول المفاخرية في شرح الفصول النصيرية توني، محمد باقر بن ملك علي (-11) انوار العقول في شرح الفصول في الاصول ايرواني، علي بن قربان (-13) شرح الفصول النصيرية في اصول الدينية علي بن ماجد (-) شرح الفصول النصيرية عجمي، عبدالله بن شرفشاه (-)

رساله بسيار کوتاهي است دربيان آنچه واجب است بر مکلفين اعتقاد بدان از توحيد و نبوت و امامت و معاد و بيان برخي ازفروعات چون امر به معروف ونهي از منکر. اين رساله با اين كه بسيار كوتاه و مختصر است و از تمامي اصول چون توحيد و عدل و نبوت و امامت و معاد سخن گفته ولي آن را عاري از استدلال و دليل نكرده است و در پي هر موضوع به دليل آن اشاره كرده مثلا: يجب علي كل مكلف ان يعرف ان الله تعالي موجود واجب الوجود لذاته، و الا لم يكن شيئ موجودا. و يا در عدل مي گويد: افعالنا مستندة الينا بالضرورة و لهذا نمدح و نذم. در نبوت مي گويد: و النبوة و الامامة واجبة، لانهما لطف و اللطف واجب و همچنين در بقيه مباحث. لذا مي توان اين رساله دو صفحه اي را، يك دوره اعتقادات استدلالي شيعي دانست. كه مهارت خواجه در موجز نويسي را مي رساند. نام اين رساله در فهرست مؤلفات خواجه نيامده ولي در ذيل برخي نسخ موجود از اين رساله انتساب آن به خواجه نصير آمده است جز اين كه شرحي از اين رساله از محمد مؤمن بن طاهر كرماني موجود است كه آن را از خواجه دانسته است و اين كرماني خود نيز بر شرح خود حاشيه اي دارد. «درايتي» اين رساله از خواجه نصير طوسي دانسته شده است، اما آقاي حسيني اشکوري (تراثنا 103/4) آنرا از شيخ مفيد معرفي کرده است «صدرائي و حافظيان» آغاز كتاب: بسمله الحمدلله باري الموجودات والصلوة علي اشرف النفوس المقدسيات محمد و آله اکمل الذوات و بعد فهذه مقنعة في اول الواجبات لخصتها لذوي الاشتغالات فنقول يجب علي کل مکلف ان يعرف ان الله تعالي موجود واجب الوجود لذاته ... انجام كتاب: و النهي عن المنكر للسمع بشرط العلم و تجويز التأثير و انتفاء المفسدة و العفو جائز لانه حقه تعالي و احسان تمت الرسالة الشريفة المنسوبة الي الملک العلما و السلطان الادبا خواجه نصير الملة و الدين قدس الله روحه و نور ضريحه و السلام [مجلس شورا 23/813؛ الذريعة 22/125، نسخه اي از آن را آقا بزرگ در كتابخانه ميرزا محمد طهراني در سامراء گزارش كرده است و او نيز از خواجه دانسته است با آغاز « الحمد لله الباريء الموجودات و الصلاة علي اشرف الموجودات و اكمل الذوات و بعد فهذه مقنعة في الواجبات لخصتها لدي الاشتغالات. » و با عنوان « المقنعة في العقائد» ؛ نسخه پژوهي 3/84] شرح و حواشي: شرح المقنعة في اول الواجبات كرماني، محمد مؤمن بن محمد طاهر (-12) حاشية شرح المقنعة كرماني، محمد مؤمن بن محمد طاهر (-12)

چنين تاليف را الذريعه به خواجه نصير نسبت داده و ميگويد نسخه اش در مخزن كتب محمد علي خوانساري در نجف است. كه محتمل است همين نسخه بوده. «درايتي» [الذريعه 22/416، آية الله فاضل خوانساري 1/112]

مجموعه عقايد و معتقدات اماميه که با عناوين « مسالة - مسالة» درضمن سي وسه مساله تنظيم وتحرير شده است. رساله مختصري است شامل 30 مسئله در خصوص ذات و صفات پروردگار، نبوت، امامت، حضرت مهدي، قبر و مسائله و بهشت و دوزخ. در هشت صفحه. در جائي از اين رساله نام مؤلف نيست لكن صاحب نسخه گويد كه تأليف خواجه نصيرالدين طوسي محمد بن محمد طوسي متوفي 672 هـ ق، ميباشد رساله مختصري است شامل 34 مسئله درباره ذات و صفات الهي و نبوت و امامت و حضرت مهدي (ع) و قبر و مسائله و بهشت و دوزخ ... اين رساله در 13 برگ 9 سطري هست. رساله كوتاه و جوجزي است از خواجه نصيرالدين طوسي كه در ان با طرح عناوين «مسألة-مسألة» به بحث در باره ذات و صفات خداوند تبارك و تعالي، نبوت، امامت و حضرت حجت (عج) پرداخته است. آغاز كتاب: بسمله مسئلة معرفة الله تعالي واجبة علي کل مکلف بدليل انه منعم فيجب شکره فيجب معرفته. مسئلة الله تعالي موجود بدليل انه صنع العالم و اعطاه الوجود ... انجام كتاب: و امکان ذلک و عدم تجويز العقل بذلک. تمت.