مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مهمترین آثار حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی کتاب گرانسنگ « منزلت عقل در هندسه معرفت دینی» است. آنچه در ادامه می خوانید گزارشی اجمالی از این کتاب ارزشمند است که در پژوهشکده فقه و اصول پژوهشگاه معارج تهیه و تنظیم شده است:

تردیدی نیست که دستیابی به معارف قرآنی و درک دقیق آن‌ها (به‌عنوان معجزه جاویدان) جز با توجه و مستمسک قرار دادن تفاسیر مستند و متقن امکان‌پذیر نیست. علامه سید محمدحسین طباطبایی ازجمله مفسرانی بوده است که در تفسیر خود از منابع اصیل و مستند سود برده و با تکیه‌بر عقل به این مهم دست‌یافته است. در این تحقیق پس از بررسی روش‌های تفسیری علامه در المیزان؛ ضرورت سود جستن از عقل و منطق در تفسیر را موردبحث و بررسی قرار داده و با تعریف معانی و مفاهیم مختلف عقل که یکی از ادلّه اربعه در علم اصول فقه است، به بررسی هر یک از مفاهیم در تفسیر المیزان پرداخته‌شده است. از ویژگی‌های بارز المیزان بهره‌گیری از عقل در تفاسیر آیات قرآن کریم است و هرگونه تقلید کورکورانه را به‌شدت نفی می‌کند؛ زیرا قرآن کریم، ایمان و شناخت را بر پایه تعقل و تفکر استوار ساخته است. این پژوهش قصد دارد تا پس از کنکاش در مقوله عقل انگیزی و روش‌های قرآن کریم از منظر تفسیر المیزان در ایجاد روحیه عقل انگیزی و خردورزی بابیان آفات و چالش‌های فراروی آن ازجمله، بی‌تقوایی، تسلط قوای شهویه و غضبیه بر انسان، تکیه‌بر ظن گمان، اسطوره گرایی و ... با ارائه راهکارهای عملی مانند مراقبه نفس، الگوسازی، پرهیز از سطحی‌نگری، تجربه‌اندوزی، ذکر، توبه و ... تأثیر روش های عقل انگیزی قرآن در ابعاد گوناگون در امر آموزش را نیز موردنقد و بررسی قرار دهد؛ و در پایان بابیان پیشنهاد‌هایی به ارائه راهکار بپردازد.

صدرالمتألهين معتقد است تصورات و تصديقات با اتصال به عقل فعال و افاضۀ او حاصل مي‌شوند و روشن است که برخي تصورات و تصديقات انسان باطل و کاذب‌اند. اکنون پرسش اين است که اينها چگونه و با چه سازوکاري حاصل مي‌شوند؟ اگر با اتصال و افاضۀ عقل فعال باشد، ماهيت عقل فعال چگونه با چنين کارکردي سازگار است؟ آيا در حقيقت عقلي او باطل وجود دارد؟ در اين پژوهش اين نتيجه حاصل مي‌شود که اباطيل و اکاذيب نيز مانند حق و صدق، معلول اتصال و رابطه با عقل فعال‌اند، اما صرفاً از حیث وجودشان ارتباط دارند و حيث معرفتي آنها که متکفل صدق و کذب و حق و باطلشان است، با آمادگي انسان و تجربيات او تأمين مي‌شود. لذا اهميت توجه به روش درست مورد تأکيد قرار مي‌گيرد و شناخت بهتري از عقل فعال به ‌دست مي‌آيد.

مهم‌ترين پرسش و دغدغه در تحقق و گسترش سبک زندگي اسلامي چگونه مؤمن شدن و چگونه مؤمن ماندن است. پاسخ اين پرسش در گرو فهميدن هستي‌شناسي ايمان مطلوب در نفس است. تبيين حقيقت ايمان و تعيين دقيق جايگاه آن در مراتب نفس و شناخت عوامل اصلي دخيل در تحقق و ثبات ايمان به صورت منظم و منطقي در يک ساختار منسجم نفساني، ما را به هستي‌شناسي ايمان مطلوب در نفس مي‌رساند. هدف این مقاله، رسيدن به اين مهم براساس مباني علم‌النفس فلسفي حکمت متعاليه، با روش تحليل و بررسي‌ عقلاني است. ایمان مطلوب استقرار تصديق عقلاني در نفس است. این استقرار در مرتبه مثالي جزئي نفس و از طريق رسيدن به وضعيت ملکه محقق مي‌شود. اين امر از طريق تنزل ادراکي در دو مرحله و تثبيت و استحکام ادراکات تنزل يافته به واسطه تلقين، توجه نفس و انجام اعمال اختياري متناسب صورت مي‌گيرد.