جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر جلد اول از بخش نخست مجموعه‌ای سه‌بخشی است که مولف به منظور عرضة نخستین شرح انتقادی و تحلیلی از یکی از مهم‌ترین نظام‌های فلسفة غرب، یعنی فلسفة کانت، به زبان فارسی نگاشته است و جزء به جزء کتاب، براساس نظم تألیفی مهم‌ترین کتاب کانت در فلسفة نظری وی یعنی نقد عقل محض با توجه به آرای مفسران مهم آن، ابتدا شرح شده و سپس مورد نقد و تطبیق قرار گرفته است. این شرح با توجه به ویژگی تطبیقی آن با فلسفة اسلامی از تمامی شروح تفصیلی و انتقادی مفسران غربی متمایز می‌شود. در جلد نخست، ضمن معرفی کلی کتاب «نقد» و توضیح اصطلاحات مبنایی فلسفة کانت مانند «شهود»، «استعلایی»، «پیشینی» و… به یکی از مهم‌ترین قواعد و شاید اصلی‌ترین قاعدة فلسفة کانت یعنی تمایز قضایای ترکیبی پیشینی از سایر قضایا و امکان آنها پرداخته شده و با بحثی مفصل در این باب برای نخستین بار نشان داده شده است که فیلسوفان اسلامی در تشخیص درست این مسأله و طرح راه‌حل منطقی و بسیار دقیق برای آن پیشگام بوده‌اند که خود سند افتخار مهمی برای فلسفة اسلامی است.

در بخش نخست کتاب به طور اجمال، گزارشی از آرای "کانت "در دو قسمت نقد عقل نظری و نقد عقل عملی که حاوی دیدگاه‌های کانت در شناخت شناسی، هستی شناسی، فلسفه علم و فلسفه اخلاق است به دست داه شده و در بخش دوم نیز این آرا از منظر متفکران اسلامی نقد و بررسی شده است .هدف مولف جمع‌آوری، سنجش و ارزیابی انتقادهای متفکران اسلامی در ارتباط با آرای کانت است تا به این وسیله ضعف‌ها و عیب‌های اساسی تفکر غرب نشان داده شود و در کنار آن اهمیت اندیشه‌های اسلامی تبیین گردد .

در کتاب عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت اثر علاءالدین ملک اف می‌توان به افق‌های تازه‌ای از اندیشهٔ دینی دست یافت. از ارتباط مباحث دینی و فلسفی، موضوعاتی پدید آمده است که در فلسفه، کلام و معرفت‌شناسی دینی و به‌طور خاص در دانش‌های جدیدتری همچون فلسفهٔ دین و کلام جدید مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. یکی از این موضوعات مهم و تأثیرگذار، موضوع ارتباط عقل و ایمان است. آشکار شدن آراء در این موضوع، می‌تواند سرنوشت بسیاری از مباحث دیگر فلسفه و دین را دگرگون سازد. کتاب عقل و ایمان (Reason & faith) ارتباط عقلی و ایمان از حیث تطبیقی را پی‌گرفته و به‌دنبال آن است که امکان و اندازه و چگونگی عقلانی شدن ایمان را از دیدگاه سه فیلسوف مکتب‌ساز بررسی نماید. از مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی دینی و فلسفه دین، بحث «عقل و ایمان» است. که عالی‌ترین فضیلت انسانی شمرده می‌شود. برای توجیه ایمان به خداوند که شاخص‌ترین مصداق اعتقاد دینی است، شیوه‌های گوناگونی وجود دارد. در این رساله به بررسی نسبت عقل و ایمان در تطبیق اندیشه‌های صدرای شیرازی، ابن‌رشد و کانت پرداخته‌ایم.

ابوالفضل مرشدی در کتاب شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه غرب و فلسفه متاخر اسلامی نگاهی تطبیقی به فلسفهٔ اجتماعی ایمانوئل کانت و علامه طباطبایی داشته است. نویسنده در این اثر بیان کرده است که علوم اجتماعی در معنای جدید آن ناشی از تغییر در مبانی علوم در دوران جدید است. این تغییر در مبانی، نخست با ظهور درک دیگری از طبیعت و تغییر نسبت انسان با طبیعت صورت گرفت. در این بستر بود که علوم طبیعی جدید پدید آمد. انسان اکنون دریافته بود که می‌تواند طبیعت را برساخت کند و از رهگذر این برساخت، قانون‌مندی را در جهان طبیعت بیابد. در همین بستر بود که علوم اجتماعی جدید نیز ظهور یافت. انسان می‌خواست از طریق این علوم، قانون‌مندی را در پهنه و سپهر جامعه دریابد. این ظهور که در رابطه‌ای تنگاتنگ با تغییرات بزرگ در عرصهٔ جامعه صورت گرفت، از جنبهٔ اندیشه وام‌دار تلاش‌ها و عرق‌ریزان روح متفکران و به ویژه فیلسوفان در حوزه‌های مختلف است؛ از جمله گالیله، بیکن، اویلر، نیوتن در علوم طبیعی و هابز، لاک، ولتر، مونتسکیو و آدام اسمیت در علوم انسانی. ایمانوئل کانت توانست تمامی این دستاوردهای نظری جدید تا زمان خود را در دستگاه پیچیدهٔ فلسفی خود بگنجاند. در بستر زمینه‌هایی که کانت فراهم آورده بود، سه سنت علوم اجتماعی در سه جهان انگلیسی‌زبان، فرانسوی‌زبان و آلمانی‌زبان پرورش یافتند که در روند تناوردگی خود، تنوع و کثرت بسیاری یافته‌اند، اما آنچه این کثرتِ پیچیده را وحدت می‌بخشد، کانت است. در واقع مجموعه آثار کانت منبع سرشاری برای برساخت و بازسازی مبانی علوم اجتماعی در کلیت آن در جهان غربی است. در جهان غیراروپایی، به ویژه در جهان خاورمیانه و ایران، روند شکل‌گیری علوم اجتماعیِ جدید به‌گونه‌ای دیگر بود. ورود علوم اجتماعی جدید بدون مبانیِ جدی بود. یعنی انتقال این علوم به جهان خاورمیانه به‌طور کلی و به قلمروی زبان فارسی به‌طور خاص، بدون توجه به مبانی این علوم بوده است. برای شناخت فلسفهٔ اجتماعی ایمانوئل کانت در غرب و علامه طباطبایی در ایران، این اثر را بخوانید. بخشی از کتاب شرایط امکان علوم اجتماعی در فلسفه غرب و فلسفه متاخر اسلامی: «کانت روسو را فصل جدیدی در تفکر بشری و «کشف بزرگ» عصر خود قلمداد می‌کرد، و او را به خاطر این‌که «انسان حقیقی» را از ورای همهٔ تحریف‌ها و نقاب‌هایی که انسان برای خود ساخته و در مسیر تاریخ خویش بر چهره زده است، باز شناخته است، ارج می‌نهاد. کانت همواره خود را روسو می‌دانست و به او به مثابه کسی می‌نگریست که وی را در قلمرو اخلاق از «خواب جزمیت» بیدار کرده است (کاسیرر ۱۳۷۴:۷۰). کانت در چهل‌سالگی نقش روسو در حیات فکری خود را این‌چنین ترسیم می‌کند: «من خود تمایل دارم جویندهٔ حقیقت باشم، عطشی سوزان به شناخت و شوق آرام‌ناپذیری به پیشرفت در آن دارم، و با هر گامی که به جلو برمی‌دارم احساس رضایت می‌کنم. گاهی می‌شد که فکر می‌کردم تنها همین می‌تواند موجب حرمت آدمی شود و مردمان عادی را که هیچ نمی‌دانستند، حقیر می‌شمردم. روسو راه درست را به من نشان داد. این غرور کور ناپدید شد و آموختم که به طبیعت انسانی احترام بگذارم و در صورتی که باور نکنم این بینش می‌تواند به دیگران چنان ارزشی دهد که مدعی حقوق انسان باشند، باید خود را بسی بیش از مردمان عادی زحمتکش خوار و ناچیز شمارم» (کاسیرر ۱۳۷۸:۵۰-۵۱). در جایی دیگر، کانت مقام روسو را در حوزهٔ اخلاق به مقام نیوتن در حوزهٔ علوم طبیعی تشبیه می‌کند: «نیوتن نخستین کسی بود که نظم و قاعده را همراه با سادگی تمام درک کرد. پیش از او مردمان، جز بی‌نظمی و تکثر نامربوط نیافته بودند. از نیوتن به بعد ستارگان مداری هندسی طی می‌کنند. روسو نخستین کسی بود که در ماورای اشکال مختلفی که طبیعت انسانی به خود می‌گیرد، با مشاهدات خود سرشت مکنون انسان و قانونی نهان را کشف کرد که مشیت، هماهنگ با آن توجیه می‌شود» »