جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله مطالعه ای است با مداقّه بر سی‌وهفتمین رسالۀ اخوان الصفا (در ماهیت عشق) و این اثر را با رسائل فیلسوفان مسلمان، ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا، نمایندگان پیشگام و شاخص مکاتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه به‌ترتیب در باب عشق مقایسه می‌کند. ممیزۀ اساسی رویکرد اخوان، باور و برداشت مثبت آنها از عشق میان انسان‌ها، ازجمله مؤلفه‌های عاشقانه و زناشویی آن است. چنین عشقی کاملاً تحت اختیار و انقیاد انسان نیست؛ کرات سماوی نیز تأثیر خویش را اعمال می کنند. اخوان الصفا مدعی اند جامعه و تمدن به سبب عشق رونق می-گیرد و کام می یابد و بر خلاف بسیاری دیگر بر آن‌اند که عشق الهی یا حقیقی را با عشق میان ابنای بشر سازگاری دهند. باآنکه اخوان فواید عشق انسانی و روابط زناشویی را ارج می نهند، ابن‌سینا آنها را زیان‌بار می‌داند و سهروردی موجب پریشانی خاطر. ملاصدرا با تأثیر از اخوان الصفا و نیز شیخ الرئیس، موضعی میانه دارد.

این کتاب مشتمل بر یک مقدمه کوتاه و شصت و سه باب با عناوین زیر است: مقدمه، در منشأ علوم صوفیان، در اختصاص صوفیان به حسن استماع، بیان فضیلت علوم صوفیان، شرح حال صوفیان و اختلاف در طریقت آنان، ماهیت تصوف، وجه تسمیه این فرقه، فرقه متصوف و متشبه، شرح حال ملامتیان، منتسبان به تصوف، مقام شیخ در تصوف، خادم و متشبه به خادم.

"در ضمن این قسمت داستانی،فصل ششم اختصاص به توصیفی دارد که عشق از ولایت خود بر زلیخا فرو می‌خواند و آن بیان رمزی دل‌انگیزی است از آفرینش عالم و آدم‌ که اساس فلسفی آن را در آثار حکما و فلاسفهء قبل از سهروردی نیز می‌توان دید. به هرحال،با آن که این منظومه‌ها از نظر زمان بر رسالهء شیخ اشراق مقدم نیست و طبعا پرداختن ما بدانها تنها در حد اشاره‌ای خواهد بود،نکتهء اخیر شاهدی است بر این‌ که در ادب فارسی،چه به نظم و چه به نثر نه تنها قبل از سهروردی بلکه پس از او نیز داستان یوسف و زلیخا جز به صورت تاریخی-دینی مورد توجه قرار نگرته و جز شیخ‌ اشراق هیچ شاعر و نویسنده‌ای نتوانسته از آن شاهکاری بدیع بیافریند. این جا یوسف رمزی است از حسن و عقل، زلیخا از عشق و نفس،یعقوب از جسم و حزن،بدین‌سان آن‌گاه دگرباره ستارگان، خورشید و ماه دربارگاه انسان کامل پیشانی بر خاک خواهند سایید که«شناخت حق»و «شناخت خود»و«معرفت عالم کون و فساد»با هم یکجا گرد آیندح‌ انسان و کمال در نظر شیخ اشراق هدف غائی فلسفه،نجات نفس از زندان ظلمانی هوی و هوس‌ است. هرچه از شیوایی نثر شیخ‌ اشراق سخن رفته است همه از این اصل نخستین سرچشمه می‌گیرد که او جهان مجرد جواهر اندیشه و حکمت را به خلوت‌سرای دل که تجلیگاه بیواسطهء حقایق و عرصهء کشف‌ و شهود است می‌کشاند و با تکیه بر مضامین قرآن از رمزهایی که هریک ریشه در اعماق‌ فلسفه و حکمت مشرقی دارد کمک می‌گیرد تا منظور خود را که بکار گرفتن دانایی و معرفت برای تربیت نفس انسانی و نجات روح او از عالم اوهام و اسارتهای حقیر مادی‌ است تحقق بخشد."

بیش از چهل سال است از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، انقلابی که بنا به گفته بنیانگذار کبیرش امام خمینی(ره) انفجار نور بود، انفجاری نوری که تشعشعات نورش بعد از گذشت چهار دهه؛ بهتر و ملموس‌تر می‌توان دید و حس کرد و عمق کلام امام بیشتر پی برد. هم اینک نه تنها جوامع اسلامی؛ بلکه جوامع غیرمسلمان را نیز از این نور بهره مند نموده است و نور اسلام را در دل ها تابانده است و خفتگان عالم را از خواب عقب ماندگی و کاستی ها موجود و رفع ظلم و ستم های جاری بیدار ساخته است. این بیداری که از آن در کشورهای اسلامی به بیداری اسلامی یاد می‌شود حاصل جنبش، قیام ها، شورش ها و انقلاب‌های مختلف در سراسر جهان اسلام بود که گسترده‌ترین انقلاب برآمده از آن، انقلاب‌اسلامی است. ابعاد تأثیر نور انقلاب اسلامی بر بیداری عمیق و گسترده است. این تأثیرات در دو بخش تأثیرات کلی (جهانی) و تأثیر بنیادی در اکثرکشورهای مسلمان پدید آمده است و بر اساس یافته‌های کتابخانه و مصاحبه عمیق حال آیا می-توان وضع موجود بیداری امت ها را تجلی از نور انقلاب اسلامی برشمرد؟