جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

پژوهش حاضر می­کوشد نشان دهد اندیشة دکارت، لایب‌نیتس و ملاصدرا تا چه میزانی با رویکردها و نظریه­های رایج و مسلط در علوم شناختی شباهت و قرابت دارد. نتایج بررسی نشان داد که اگر چه فلسفة ذهن دکارت، ملاصدرا و لایب‌نیتس یک نگاه عمیق فلسفی و متافیزیکی است، اما همین نگاه عمیق، آغازی در جهت توسعة تبیین علمی از ذهن بوده که آثار و نشانه­های آن را در جای جای نظریه­های مطرح در علوم شناختی، به‌ویژه در قالب رویکرد پیوندگرایی مشاهده می‌کنیم. تفاوتی که بین فیلسوفان و دانشمندان این علوم وجود دارد در روش رسیدن به ایدة مدل‌سازی ذهنی است؛ این مدل‌سازی ذهنی در فلاسفه فرایندی قیاسی‌ـ‌استدلالی را طی می‌کند در حالی­که در پژوهش‌های علمی فرایند استقرایی‌ـ‌آزمایشی غلبه دارد. همچنین، تبیین مونادگرایانة لایب‌نیتس از عالم و نیز نظریة تشکیک وجود ملاصدرا، با ساختار هرمی معرفت در علوم شناختی مدرن یا پیوندگرایی شباهت انکارناپذیری دارد.

مهم ترین هدف از بحث پیرامون علم، ایجاد توانمندی در تشخیص علم حقیقی از علم کاذب است. این گفتار به تحقیق در مورد تعریف علم، متعلق آن، انواع علم، شرایط تحقق علم و نسبت میان علم و عالم و معلوم در آثار ملاصدرا و لایب نیتز، و مقایسه نظرات دو فیلسوف پرداخته است. تاثیر ایمان به خداوند در طرح ریزی نظام فلسفی، اقتباس بسیاری از مفاهیم کلیدی از سایر نظام های فلسفی، مخالفت هر دو فیلسوف با نظریه لوح سفید، از جمله شباهت های مهم در نظام فلسفی آنان است. از طرف دیگر، رویکرد ملاصدرا به علم، فلسفی و پس از تحقق علم است. اما رویکرد لایب نیتز، منطقی و پیش از تحقق علم؛ که این خود گویای تفاوتی بنیادی در رویکرد دو فیلسوف به بحث علم است.

علم کلام درصدد ارائه‌ی تبیینی معقول از دین و دفاع خردمندانه از آن است. این علم در دوران مختلف،به گونه‌های مختلف مورد نقد قرار گرفته است،هم از جانب مخالفان دین و هم از جانب موافقان دین.در جهان اسلام،غزالی هم به‌ رشد آن دانش کمک بسیار کرده است و هم در نقد آن کوتاهی نکرده است.در دیدگاه وی،منزلت علم کلام در کلیت یک دین،درمان و نگه‌بانی عقاید عامه‌ی‌ مردم است گرچه دانستن آن بدعت،خطرناک یا دست‌کم،بیهوده است.هدف از این نوشتار،بررسی این دوگانگی است که به باور برخی برخاسته از تحول روحی‌ اوست.اما این نوشتار بر آن است که بررسی متقاطع و هم‌زمان آثار او در این باره، نشان می‌دهد که تحول خاصی در اندیشه‌ی غزالی رخ نداده است.افزون بر این، صدور حکم تحلیلی-تفکیکی از جانب غزالی به نسبت مخاطب و متکلم علم‌ کلام،هم‌راه با دیدگاه او درباره‌ی مدارج حقیقت،دلیل خوبی بررد روایتی است‌ که آثار غزالی را متناقض می‌داند.به هر روی،دیدگاه کلی او درباره‌ی کلام دلالتی‌ مستقیم برتربیت دینی دارد.در نگاه غزالی،نباید در تربیت دینی از کلام‌ استفاده کرد مگر به ضرورت بدیل روی کرد کلامی برای عامه‌ی مردم،نخست‌ اسلام‌شناسی درون دینی است.دوم،توجه به احساسات دینی فرد،که با توجه به‌ پیشینه‌ی تربیت عرفانی در فرهنگ ایرانی-اسلامی مطلوب می‌نماید.و در نهایت،بدیل سوم،آموزش انفرادی علم کلام است که غزالی با شرایط خاصی و در صورت ضرورت،تجویز می‌کند.

بررسی تطبیقی مفهوم نفس در فلسفه اسلامی و غرب و ذکر دیدگاه های ملاصدرا ولایپ نیتس است. موضوعات اصلی این رساله عبارت اند از: زندگی و روش و آثار ملاصدرا و لایپ نیتس؛ نفس در فرهنگ های قبل از اسلام؛ نفس و بدن در یونان قدیم و نظرات دانشمندان یونانی مانند تالس. هراکلیتوس، فیثاغورث، سقراط، افلاطون، ارسطو، افلوطین و مسیحیان قرون وسطی در این باره؛ نفس و بدن از نظر فلاسفه مانند الکندی، فارابی، ابن سینا، غزالی، شیخ اشراق و از دیدگاه اخوان الصفا. تعریف وجود و جوهریت؛ پیدایش و تکون؛ دلائل حدوث و تجرد؛ رابطه نفس و بدن، قوای نفس، اتحاد عالم و معلوم، مراتب انسان مطابق با مراتب هستی. لایب نیتس معتقد است که نفس انسانی حادث نمی شود و فناناپذیر است. این فناناپذیری هم طبیعی است. این نظریه با روحانیت البقای نفس ناطقه صدرالمتألهین موافق است. لایب نیتس در حرکت جوهری هم نقاط مشترکی با ملاصدرا دارد.

نوشتار حاضر سه هدف کلی را دنبال می کند. نخست، ارایه توصیفی مختصر از پدیدار مدرنیته؛ دوم، تحلیل نقادانه و اجمالی پاره ای از جلوه های این پدیدار در ظرف و زمینه خاص ایران؛ و سوم، تجویزهایی در خصوص مدلی برای پیشبرد پروژه مدرنیته در ایران. از آنجا که این مقاله نوشتاری است مختصر، به این اعتبار پیشاپیش می باید میزان انتظار از آن را در حد واقع بینانه ای محدود ساخت؛ ریختن بحری به عظمت پدیدار مدرنیته در ظرف تنگ یک مقاله کوتاه، حذف ها و ساده سازی ها را ناگزیر می سازد. این نوشتار در عین حال به هیچ روی ادعای گزاف حل دشواری های نظری مساله پیچیده تجربه مدرنیته در ایران را ندارد. در واقع، اگر نتیجه بحث کنونی تاباندن اندک پرتویی به برخی از زوایای تازه این مساله و جلب توجه مخاطبان به شماری از جنبه هایی باشد که تاکنون کم تر بدان عنایت شده و از این رهگذر زمینه برای تامل از منظرهایی نو درباره مساله فراهم شود، مقصودی که نگارنده در این مکتوب در پی آن است حاصل آمده است.

در میان مسایل فلسفی، اصل علیت از اولین مسایلی است که فکر بشر را به خود مشغول کرده است. در بیان اهمیت آن، همین قدر کافی است که بدانیم این اصل، پایه و اساس هر گونه معرفتی است به طوری که بطلان یا تزلزل آن، موجب تزلزل معرفت بشری می‌گردد. پس از رنسانس، با دو جریان عمده عقل‌گرایی و تجربه‌گرایی در فلسفه مغرب‌زمین مواجهیم که تمام مسایل فلسفی از جمله علّیت را تحت‌الشعاع خویش قرار دادند. ما در این تحقیق، با انتخاب لایب‌نیتس از گروه اول و هیوم از گروه دوم، به مقایسه نظرات این دو جریان در ارتباط با تبیین فلسفی علیت می‌پردازیم. در دیدگاه لایب‌نیتس، حالتی از جوهر (یا مناد)، علت برای حالت بعدی همان جوهر است و وی رابطه علیت را بین خدا و مخلوقات می‌پذیرد امّا تأثیر و تأثر بین دو جوهر مخلوق را نفی می‌کند و آن را به هماهنگی پیشین‌بنیاد بین آنها ارجاع می‌دهد. در مقابل، هیوم بر مبنای نظام تجربه‌باورانه خویش، وجود ضرورت علّی میان پدیده‌های علت و معلول را انکار نموده و با تحلیلی روان‌شناسی، ایجاد مفهوم آن را در ذهن ناشی از عادت و تجربه قلمداد می‌کند.در پایان، نظرات این دو فیلسوف در رابطه با علیت در چهار محور زیر مورد مقایسه قرار گرفته‌اند: نگاه ابژکتیو یا سوبژکتیو به علیت، موضع کانت در برابر دو فیلسوف، ارتباط ضرورتعلّی با آزادی و اختیار آدمی، جایگاه خدا در بحث علیت.