جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شعر عربی از آغاز تا به امروز بستر مفاهیمی بوده که گاه، گفتن نشاید و شاعران، ترفندهایی را آزمودندکه در نهایت به فرآیند نمادگرایی انجامید. عرب‌ها از دیرباز، تجربه‌های خطاب غیرمستقیمرا به صورت پراکنده در متون عرفانی از سرگذرانده اند؛ در شعر معاصر نیز به تبعیت از غربی‌ها برآمده و برای تصویر واقعیت‌های تلخ جوامع عربی به این فن روی آوردند. آن ها رمزهایشان را از حوزه های گوناگونی چون اسطوره‌ها برگزیدند. این دسته از سمبل ها پیشینه‌ای نمادین داشته و در ناخودآگاه شخصی و جمعی مردم حضوری پویا دارند. شاعران این صنعت را در سطوح مختلف کیفی به کار گرفتند که عالی‌ترین مرتبه‌اش در تلفیق شخصیتشان با شخصیت فراخوانده‌ تجلی می یابد. شاعر مصری، أمل دنقل، از جمله مشهورترین شاعران نمادگراست که رسالت شعریش را در ارتباط با مردم می‌دانست. خاستگاه تجربه‌اش حوزه‌های دین، تاریخ، افسانه‌ها، ادبیات ملی و زندگی روزمره می‌باشد. وی با توجه به مضامین شعریش شاعر تمرد، انقلاب، آزادی و غیره نام گرفته و واقعیت‌ها را در قالبی نمادین عرضه نمود؛ تا آن‌جا که بسیاری از فنون بلاغی را نیز به خدمت طبع نمادگرایانه‌اش درآورد. او توانست بخشی از ایدئولوژی‌هایش را از ورای رمزهای غیرشخصیتی ابراز دارد؛ حجم انبوهی را نیز از زبان شخصیت‌های تاریخی یا اسطوره ای تصویر نماید. شخصیت‌های تاریخیش غالباً از میان وجوهی هستندکه در آگاهی جمعی مردم چهره‌ای آشنا بوده و به شکل جزئی یا کلی به خدمت درآمده‌اند . برخی از شخصیت‌های فراخوانده ، تصویری از وجدان و حالات روحیش هستند ؛ شماری نیز تنها برای القای مفاهیم ذهنیش مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بیشترین نمادهای شخصیتی وی، از میان چهره‌های ملی است و این امر در کنار مضامین غالب ملیش، مصداق مناسبی برای یک شاعر ملی به شمار می‌رود . این رساله با تکیه بر این مشخصه اصلی شاعر و برخی وجوه دیگر به تحلیل نمادهای شخصیتیش پرداخته است.

نشانه شناسی علمی است که به بررسی نشانه های زبانی می پردازد، این نشانه ها در حقیقت ترکیبی از دو بخش صوت آوایی (دال) و معنا (مدلول) می باشد، سطح نخستین، جانب بیرونی زبان را شکل می دهد و سطح دیگر، القاگر معنا و اندیشه ای است که زبان در بر دارد. جستار حاضر می کوشد تا سروده (کلمات سبارتاکوس الاخیره) امل دنقل شاعر معاصر مصر (1940-1983) را بر اساس اصول نشانه شناسی در دو محور افقی و عمودی نقد و تحلیل نماید.چنین استنباط می شود که شاعر از رهگذر نقاب شخصیت اسپارتاکوس، انسان هایی را که زیر یوغ ستمگران مورد ظلم واقع شده اند به شورش و انقلاب و پایداری فرا می خواند. دیگر اینکه تضادی در تمام بخش های سروده جریان دارد، تناقضی بین آنچه که به تصویر می کشد و آنچه که در واقعیت مشاهده می نماید. گذشته از آن، متن شعری یاد شده از نظرگاه نشانه شناسی سرشار از دلالت ها و معانی گوناگونی است که می توان خوانش ها و تاویل های متعددی برای آن ارائه داد.

نمادپردازی به عنوان یکی از جلوه های ادبی شعر شاعران سرکش و عصیان گر عرب نظیر امل دنقل جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. او یکی از شاعران برجسته مصر در دوره معاصر است که از این شیوه برای بیان اعتراض و انتقاد خود استفاده می کند. وی به اندازه ای زبان نمادین را متناسب با موقعیت به کار می برد که شعرهای او، علاوه بر تفسیر رویدادهای سیاسی و اجتماعی، نوعی پیش بینی اوضاع جامعه نیز است. تنوع نمادهای او و کاربرد بجای آنها، نشان از آگاهی گسترده او از میراث عربی و دقت و توجه زیاد نسبت به مسائل روز جامعه دارد. امل دنقل، با یادآوری عزت و عظمت گذشته ملتهای عربی از طریق این نمادها، بر هویت ملی و میهنی خود تاکید می ورزد و تلاش می کند تا با بیدارسازی وجدان خفته آنها و دمیدن روح ایستادگی و پایداری در آنها، جهان عرب را به بازگرداندن این عزت و عظمت فرا خواند، زیرا به عقیده او گرفتاری های کنونی مردم عرب، ناشی از دور شدن آنها از سرچشمه های فرهنگ و ادب خویش است. او از نمادهای قطرالندی، کلیب، صلاح الدین ایوبی، عبدالرحمن داخل (صقر قریش)، سیف الدوله، ابوالهول و اسب برای اشاره به شکوه گذشته عربها بهره می گیرد.این مقاله برآن است تا جلوه های نمادین قدرت و عظمت گذشته عربها را در شعر امل دنقل مورد پژوهش و بررسی قرار دهد.