جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موعظه در فرهنگ قرآنی، رسالت اصلی انبیاء و کتب آسمانی برشمرده شده است. ثمره موعظه‌ای تلقی کردن قرآن، آنجایی به‌طور برجسته آشکار می‌شود که به آیاتی خلاف واقع برمی‌خوریم؛ نظیر محبوس بودن قومی به نام یأجوج و مأجوج در پشت سدی تا روز قیامت و یا افکندن شهاب‌ها برای راندن شیاطین از آسمان. علامه طباطبایی این دو را خلاف واقع می‌شمارد و آیات مربوط را بر مجاز حمل می‌کند. این در حالی است که مفسران طی چهارده قرن گذشته، همگی این آیات را بر حقیقت حمل می‌کردند و ادعای اینکه آنان قرآن را اشتباه می‌فهمیدند، دشوار است. نظریه رقیبی که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، این است که این موارد، اسطوره‌اند و در یک بیان موعظه‌ای هیچ اشکالی ندارد که از اسطوره‌های مخاطبان استفاده ابزاری شود. این نظریه، ضمن باقی گذاشتن آیات قرآن بر معنای ظاهری‌شان که تمام مفسران طی چهارده قرن فهمیده‌اند، حقانیت قرآن را نیز ثابت می‌کند.

موضوع شناخت دشمن در قرآن کریم مورد توجه ویژه قرار گرفته است. به‌طور کلی سیاست اصولی دشمن در مبارزه با مسلمانان مداوم و دائمی است، اما آنها همیشه از یک روش استفاده نمی‌کنند. آنها اصولی متناسب با شرایط زمان را جهت مبارزه به کار می‌گیرند. یکی از ترفندها و راهکارهای دشمنان، تضعیف پایه‌های مکتب اسلام است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی انواع روش‌های مقابله دشمنان برای تضعیف پایه‌های مکتب اسلام تبیین شده است. از دیدگاه قرآن کریم؛ استفاده از موضوعات مذهبی، اتهامات مختلف، قانون‌گذاری جعلی، اقدامات ضدتبلیغی، تهمت و سرزنش، تحقیر، تخریب پایگاه‌های اعتقادی، جنگ و مبارزه، همه ازجمله تاکتیک‌ها و روش‌های مبارزه دشمنان برای تضعیف پایه‌های مکتب اسلام است.

پیوستگی و ارتباط عبارات قرآنی از دیرباز مورد توجه عالمان قرار داشته است. این موضوع بیشتر در میان چند آیه و یا سوره مطرح بوده و کمتر به یک آیه به صورت واحد توجه شده است. در بسیاری از آیات، پس از برشمرده شدن افعال الهی، این افعال با اسماء ذات یا اسماء فعل پروردگار که غالبا در انتهای آیه یا آیات در یک سیاق هستند، تبیین و تعلیل شده‌اند و با اوصافی نظیر علیم، حکیم، خبیر، ملک و عزیز بودن پروردگار قرین گشته‌اند. در این مقاله با بهره گیری از منابع تفسیری، تعلیل افعال به اسماء و صفات در آیات قرآن بررسی شده است. این آیات در یک دسته‌بندی کلی، به دو قسم تعلیل به صفات ذات و تعلیل به صفات فعل تقسیم‌بندی می‌شود. با تحلیل نمونه‌های متعدد، روشن شد که تعلیل موجود در آیات پس از ذکر افعال الهی، تبیینی بر آن فعل است؛ که هم مبیّن مفهوم و معنای افعال و هم نشان دهنده مرتبط بودن اسماء و صفات الهی به عنوان فواصل آیه با مفاد آیه یا آیات است.

زمینه: حدود 50 سال است که در رابطه با مکانی که به عنوان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام) است، مناقشات زیادی مطرح شده،در همه­ی این امور گفتگو بر سر این موضوع است که آیا مکان مذکور، همان محل فرود کشتی حضرت نوح (علیه السلام)می­باشد یا نه؟ هدف: ارایه پژوهشی نوین در راستای ارتباط جغرافیا و قرآن و یافتن مکان واقعی جودی در قرآن با توجه به احادیث بیان شده در این رابطه بوده است. روش: بعد از بررسی مکانهای احتمالی در رابطه با مکان جودی،به شکل توصیفی تحلیلی و با استناد به تصاویر ماهواره­ای و تحقیقات جغرافیایی به بررسی احادیث موجود در این رابطه پرداخته شد. یافته­ها :در بررسی ها دیده شده که سه مکان به عنوان مکانهای احتمالی کوه جودی، مطرح است که شامل،جودی داگی در ترکیه،(که آثار دقیقی در تحقیقات علمی نسبت به وجود کشتییافت شده است) آرارات در ارمنستان،زاگرس،سبلان و سهند در ایران. در میان نظرات مفسران مکانهایی شامل موصل عراق،ناحیه آمُد ، کوهی در جزیره ابن عمر و عربستان ذکر گردیده است، در این زمینه احادیث، کمک بزرگی به روشن شدن محل نزاع و اختلاف نموده است. نتایج: در بررسی روایات مطرح شده می توان گفت، با توجه به زمان صدور روایات و اطلاق موصل در نزد مورخان اولیه و جغرافی دانان بر منطقه وسیعی شامل بر بازبدی و قردی،می­توان جودی در قرآن را امروزه با کوه جودی داگی در استان آغری ترکیه، منطبق دانست.

«جامعیت قرآن کریم» انگاره‌ای است که از برخی فرازها و عبارات قرآنی برداشت شده است. این انگاره در ادوار مختلف معانی متمایزی داشته است. جامعیت قرآن نزد برخی به معنای وجود همه اخبار گذشتگان و آیندگان در قرآن و یا توصیف همه موجودات هستی و یا احتوای قرآن بر همه علوم و فنون تعبیر شده است. بسیاری از مفسران نیز جامعیت قران را با نیازهای انسان برای رسیدن به هدایت مربوط دانسته‌اند. این پژوهش با تحلیل تطور انگارۀ جامعیت قرآن نشان داده که با طرح گفتمان این‌همانی دیانت و سیاست از سوی امام خمینی(ره) و غلبه این گفتمان در فضای فرهنگی ایران پس از انقلاب اسلامی؛ انگارۀ «جامعیت قرآن» نزد برخی مفسران به‌مثابه یکی از مؤلفه‌های این گفتمان و به معنای وجود احکام و قوانین و برنامه‌های جامع قرآنی جهت حکومت و مدیریت سیاسی جامعه تعریف شده است.

استعاره، از شیوه‌های زبانی برای بیان مفهومی خاص به‌ واسطه مفاهیم دیگر است که عدم شناخت آن سبب لغزش در فهم متن، معنا و معرفت می‌شود. نوشتار حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، استعاره ادبی و معرفتی را با تحلیل دو رویکرد معناشناختی و کاربردشناختی از دیدگاه استاد مطهری مورد پردازش قرار می‌دهد. آیا استعاره می‌تواند در زبان دین به گفتار عملی تحقق یابد؟. استعاره، تنها بیانگر معنا نیست، بلکه از رهگذر چیدمان حساب‌شده‌ی واژه‌ها، در متن دینی رخ می‌نماید که به تحقق گفتار عملی می‌انجامد؛ بنابراین، علاوه‌ بر زیبایی‌بخشی و استواری گفتار، ارتباط بیرونی با جهان خارج و مخاطب نیز از استعاره به‌دست می‌آید. نتیجه این پژوهش، سیر از مرحله‌ی معنا به روح متن است، که فرآیندی پویا همراه با گوینده و شنونده و همچنین بافت گفتار را مورد توجه قرار داده است.

ازجمله کهن‌ترین کتاب‌های تفسیر اثری، تفسیر محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی است. ازآنجاکه تفسیر عیاشی جزء نخستین کتاب‌های تفسیر مأثور شیعه است که از قدیم به‌جا مانده قطعاً از بالاترین اعتبار روایی برخوردار بوده ولی دو موضوع چالش برانگیز در این میان بر سر راه قرار دارد: یکی حذف اسناد روایات کتاب و دوم فقدان جزء دوم این تفسیر. خبر واحد تفسیری اگر سندی معتبر داشته باشد، حجیت دارد ولی روایات تفسیر عیاشی به دلیل حذف اسناد آن در حکم روایات مرسل هستند و یا دست‌کم صحت سندی آنها به اثبات نرسیده و ازاین‌جهت فاقد حجیت می­باشند. این مقاله با روش توصیف، تحلیل و نقد در پی واکاوی راه‌هایی است تا این دو اشکال چالش برانگیز را درخصوص اعتبار تفسیر عیاشی دفع نماید ازجمله توثیق مؤلف، تکیه بر بازیابی اسناد در منابع متأخر، اعتماد اصحاب به کتاب، مضمون شناسی و سنجش با قرآن.

یکی از مهم­ترین مستندات خاورشناسان برای اثبات غیروحیانی و بشری بودن قرآن، شبهه تفاوت ساختار قصه­های قرآن با عهدین است؛ دیدگاه این محققان پیرامون سه محور «بیان روایی متفاوت در سور مکی و مدنی»، «تکرار داستان­ها»، «ابهام و عدم انسجام داستان‌ها» تحلیل شده است. عوامل مهمی چون، غلبه رویکرد تاریخی و ادبی نسبت به محتوای داستان­های قرآن، غفلت از منشأ واحد الهی ادیان توحیدی، تلقی وحی به­مثابه تجربه شخصی پیامبر(ص) منجر به طرح شبهاتی در حوزه ساختار داستان­های قرآن شده است. در این مقاله با استنادات درون دینی (اعم از قرآن، تفسیر، کتب لغت و...) و برون دینی (عهدین، آراء خاورشناسان و داده­های تاریخی) به نقد و تحلیل شبهات خاورشناسان در این حوزه پرداخته شده است.

رازی را نمی­توان از مفسرانی دانست که اغلب از نص و معنای ظاهری آیات قرآنی فرا می­گذرند و متمایل به تاویل هستند. او در خصوص آیات پنج گانه وسع که به محدود بودن تکالیف در حد وسع دلالت صریح دارند خود را ناگزیر از تاویل می­بیند. موضع نادر وی عوامل و دلایلی دارد. وی پنج دلیل می­آورد و آن­ها را حکم قطعی بر تحقق تکلیف فراتر از وسع می­داند. بررسی عامل گرایش وی به تاویل در این آیات، مساله تحقیق حاضر است. فرضیه تحقیق مبنای کلامی رازی در تفسیر انتساب فعل انسان است. تفسیری که بر اساس آن هرگونه مبدء درونی فعل در انسان انکار می شود و تنها به حالتی نزد شخص به هنگام فعل«کسب» بسنده می­شود. این مبنای معرفتی رازی خود دارای عوامل است. یکی از این عوامل تفسیر قدرت الهی است.

رسول الله(ص) برای غزوه تبوک مسلمانان را آماده کردند. علی بن ابی طالب(ع) نیز برای رفتن آماده شد لکن پیامبر(ص) به ایشان فرمود که در مدینه بماند. منافقان بر علی(ع) ‌تمسخر کرده و گفتند پیامبر(ص) دوست ندارد علی را ببرد. برخی گفتند علی را مانند زنها و بچه ها در مدینه گذاشته است. این عبارات سخره آمیز، امیرالمؤمنین را بر آن داشت که بدنبال رسول خدا(ص) برود و از ماندن در مدینه ابراز ناراحتی کند. علی(ع) فرمود: آیا مرا در میان زنان و کودکان گذاشته‌ای؟ پیامبر(ص) فرمود: آیا نمی خواهی برای من همچون هارون برای موسی باشی؟. این مطلب را علمای شیعه و سنی نقل کرده اند، لکن برخی چون ابن تیمیه در تضعیف این حدیث همت گماشته و از طرق مختلف در رد یا تضعیف آن کوشیده اند. این مقاله با بهره از آیات قرآن کریم درباره حضرت هارون(ع) به روش توصیفی – تحلیلی، جایگاه امیرالمؤمنین(ع) را نسبت به پیامبر اکرم(ص) مشخص کرده است که عبارتند از: ایمان؛ برادری؛ مشارکت در امر تبلیغ؛ استخلاف و وزارت رسول الله(ص).