جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نور علم و تمدن چنان دیده انسان‌های معاصر جهان معاصر را خیره ساخته است که گوئی او را به قصرهای موعود موعود بشریت رهنمون ساخته و همه مشکلات با سرپنجه این دو عنصر حل گشته است، درحالی‌که بحران بی‌هویتی و پوچی و بی‌هویتی و سرخوردگی از درون انسان را مضمحل نموده است. ما اعتقاد داریم تعالیم نورانی قرآن کریم که از منبع وحی سرچشمه می‌گیرد به‌خوبی می‌تواند ابتدا بعد فکری و سپس بعد عملی انسان را آن‌گونه هدایت نماید که جایی برای ناامیدی و خلأهای روحی باقی نماند و دلیل موفقیت این نسخه شفابخش این است که از سوی خالق انسان و جهان صادر شده که علاوه بر صفات حسنه، خواستار رشد و تکامل انسان است. در این مختصر هدف ما واکاوی راهبرد اساسی قرآن کریم در تغذیه فکری انسان از یک‌طرف و سیراب کردن جنبه عملی انسان از سوی دیگر می‌باشد.

گاهی فهم مخاطبان از کلام خداوند در قرآن کریم متفاوت است و گاهی نیز فهم یک فرد از آیات الهی در بستر زمان، دچار تغییر و دگرگونی می شود. سؤال این است که خاستگاه گوناگونی و دگرگونی فهم از آیات قرآن کریم چیست؟ در این نوشتار که با روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است، استعداد تحقیق پایان‌ناپذیر قرآن کریم، ظرفیت علمی انسان، تکامل و تطور تاریخی علوم و بینش‌های انسانی، تفاوت عرف‌های مخاطبین، تفاوت نیازهای انسان‌ها در مواجهه با قرآن کریم، لحاظ یا عدم لحاظ زمینه‌های اجتماعی آیات، اخذ دسته‌ای از آیات به ظاهر متهافت و تأویل دسته دیگر مقابل آن، تفاوت در منظر، نگاه مقصد محور به آیات، بکارگیری عقل در فهم آیات، تفسیر آیه به روایات متهافت، تفاوت در مبانی حجیت ظواهر قرآن کریم، رجوع به قرینه یا عدم رجوع به قرینه در اخذ ظواهر آیات، اختلاف قرائت و تفاوت در اعراب، از جمله خاستگاه‌های گوناگونی و دگرگونی در فهم آیات قرآن کریم به شمار آمده است.

ارزش‌های انسانی در آیات و روایات اسلامی جایگاه والایی دارد و اولیای دین بر حرمت نهادن به این ارزش‌ها تأکید ورزیده‌اند. همچنین انسان‌دوستی و خدمت به خلایق مورد تأکید اولیاى دین بوده و خود آنان پیشگام این خدمت‌رسانی بوده‌اند. توجه به این ارزش‌ها می‌تواند در همبستگی جوامع انسانی و زندگانی مسالمت‌آمیز اقوام و ملیت‌های گوناگون در کنار یکدیگر نقش بسزایی داشته باشد. ارزش‌های انسانى، مورد توجه ادیبان و عارفان ایرانى نیز بوده است و برخى از آنان این تعالیم ارزشمند را در آثار منظوم و منثور خود به پارسى برگردان کرده‌اند، همچون سعدى که به داشتن روحیۀ انسان‌دوستی و مهرورزى به همنوعان شهره است. روشنگرى دینى نیز ایجاب می کند به­ رغم تعصبات کورکورانه این تعالیم حیات‌بخش و انسان‌ساز مورد بحث و بررسى پژوهشگران واقع شود.

پیامبران الهی، امورِ خارق­ العاده ­ای را به عنوانِ نشانه نبوّت خویش ارائه می­کردند. اموری که نشان می­داد آن رسولان، به قدرتی فراتر از نیروهایِ اکتسابیِ بشری تکیه دارند و چنان تأثیر شگرفی در جانِ انسان­ها نهاده که این معجزات، در شمارِ مشهورترین حوادثِ تاریخ ماندگار شده است. بر اساس آیاتی از قرآن کریم و نیز روایاتِ تاریخیِ متواتر، خاتم پیامبران، حضرت محمّد(ص) غیر از کتابی که معجزه جاودانه و همیشه حاضرِ رسالتِ ایشان است، معجزات تکوینیِ مهمّی را برای مردمِ عصر خویش ارائه کرده است. با این حال برخی از اسلام ­ستیزان، با استناد به آیاتی، ارائه معجزاتِ تکوینی از سویِ آن حضرت را انکار کرده ­اند. بر خلافِ مدّعای آنان، آیاتی که حاکی از نسبت ساحری دادن به پیامبر اکرم است، خود گواهِ آن است که همین مشرکان، امور خارق ­العاده­ ای را از آن حضرت مشاهده کرده ­اند که چنین نسبتی را به ایشان داده ­اند. همچنین آیاتی که ظاهراً حاکی از عدم ارائه معجزه است، مربوط به درخواست­ هایی ناممکن مانند رؤیت جسمانیِ خداوند و یا فرارسیدنِ قیامت و یا ارائه آیاتی از قرآن مطابقِ میل و باورِ مشرکان است که امکانِ اجابت نداشته است.

قرآن کریم در قالب طرح مباحثی که انسان را در مسیر هدایت قرار می‌دهد به بعضی از مسائل علمی اشاره می‌کند. یکی از محورهای مهم و مورد توجه در آیات قرآن، موضوع پیدایش و مراحل خلقت انسان است که در 76 آیه از 41 سوره قرآن با بیانی شیوا به کیفیت خلقت انسان پرداخته شده و به‌عنوان نقطۀ آغاز زندگی انسان مطرح گردیده است. با رشد علم جنین‌شناسی در قرن بیستم، برخی درصدد تطبیق این‌گونه آیات با علم جنین‌شناسی برآمده‌اند تا حقایق قرآن بر مخاطبین روشن شود و برخی دیگر این‌گونه آیات را به چالش کشیده‌اند و شبهات و موارد اختلافی ازجمله: عدم هماهنگی مراحل جنین در قرآن با علم جنین‌شناسی، خروج منی از بین ستون فقرات و دنده‌ها(صلب و ترائب)، پست‌انگاری آب منی، آفرینش جنین از نطفه مرد و عدم توجه به نقش نطفه زن، تعیین زمان جنس جنین، نطفه با صفت امشاج، تفاوت علق بدون «تاء» و با «تاء»، اختلاف بین حرف عطف «ثم» و «فاء» و... را مطرح کرده‌اند. حاصل این پژوهش، تأیید دانش جنین‌شناسی بر آموزه‌های ارزشمند قرآنی در بررسی خلقت انسان است و اینکه شبهات ذکرشده اشکال مبنایی دارند و مطالب مطرح‌شده در قرآن با یافته‌های علوم جدید سازگار هستند و برای همه این شبهات و موارد اختلافی پاسخی مستدل وجود دارد. این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی و با گرایش انتقادی به انجام رسیده است.

یکی از مباحث بحث‌برانگیز، عصمت انبیا می­ باشد که از دیرزمان در بین دانشمندان اسلامی موضع بحث و اختلاف بوده است. از این رو، هر یک از فرقه ­های اسلامی در این­باره نظر متفاوت با یکدیگر دارند؛ هرچند همه­ آنها اصل عصمت انبیا را به‌طور مطلق پذیرفته­ اند. از جمله فرق اسلامی که موضوع عصمت انبیا را پذیرفته و دیدگاهی متفاوت از دیگر فرق دارد، فرقه شیعه امامیه است. تعداد اندکی از طایفه امامیه، عصمت از خطا و اشتباه در امور عادی را برای معصوم لازم نمی­ دانند و سهو و نسیان را در این امور جایز می­ دانند؛ ولی به نظر قاطبه­ حکمای امامیه، انبیا از زمان کودکی و حتی قبل از بلوغ، از همه­ گناهان صغیره و کبیره مصون­ند و از سهو و نسیان در همه­ امور معصوم می ­باشند. بر این اساس، این مقاله با هدف «شناخت و آشنایی با نظر مشهور علمای امامیه» به گستره و قلمرو عصمت انبیا می ­پردازد و به برخی شبهات پیرامون این موضوع پاسخ می­ دهد تا روشن نماید که طبق نظر مشهور امامیه که برگرفته از سخن ائمه معصومین می‌باشد، شیعه امامیه، عصمت انبیا را پذیرفته و هیچ‌گونه نقص و نسیان را در هیچ یک از امور و مراحل زندگی این بزرگواران نمی­ پذیرد.

دیدار داوطلبین ازدواج پیش از عقد نکاح جهت رسیدن به تصمیم قطعی برای ازدواج یا انصراف از آن، چنان در جامعه اسلامی ایران مقبولیت دارد که حتی تصور «منکر» بودن آن نمی‌شود و متعصَّب‌ترین دین‌دار نیز، توان نهی آن را ندارد؛ درحالی‌که غالب مذاهب فقهی دیدن- به‌صورت غافل‌گیرانه- چهره و دست‌ها تا مچ زن را برای خواستگار جایز‌ و بعضی اجازه داده‌اند که زن‌ نیز ظاهر مرد را ببیند مشروط برعدم لذت‌بردن خواستگار. و چنانچه خارج از اراده، و قهری رخ دهد، بعضی‌ فقط یک‌بار این‌گونه دیدن زن را برای خواستگار، و بعضی چندبار دیدن آن را تجویز نموده‌اند. فقیهانی هم بیش از چهره و دست‌ها تا مچ، دیدن اندام زن باوجود پوشش نازک حتّی با رخ‌دادن لذت خواستگار را تجویز کرده‌اند، اما دیدار و گفتگو را غالب مذاهب منع نموده و بعضی از فقیهان با شرط عدم مفسده مجاز دانسته‌اند. بررسی آرای همه مذاهب فقهی نشان می‌دهد که آرای اظهارشده استنباطی و اجتهادی است و حکم مسلّم شرع نیست و مبتنی ‌بر منحصرکردن نکاح به کام‌جویی و لذت‌بردن زوجین شده و دیگر جنبه‌های نکاح را نادیده گرفته‌اند و ارتباط زن و مرد را منحصر به رابطه التذاذی دانسته‌اند. با نقد آرای فقهی و مبانی آن، سرانجام حکم به جواز دیدار و گفتگوی داوطلبان ازدواج تا حدّ تصمیم قطعی منجر به ازدواج یا انصراف از آن را با بیانات شرعی و متون کتاب و سنّت منافی ندانسته‌اند.

یکی از مبانی مهم در بررسی متون دینی و به­ ویژه تفسیر متون مقدس، توجه به این بحث تاریخی است، که آیا متن مقدس درگذر تاریخ دچار تحریف شده است؟ به بیان دیگر، این متون تا چه اندازه از اعتبار برخوردار هستند؟ مفسران شیعی و اهل سنت در عنایت به این نکته اساسی در تفاسیر خود، بحث سلامت قرآن از تحریف را مطرح کرده ­اند، که در نقطه مقابل نگاه محققان غربی به مسئله تحریف در عهدین است. در این پژوهش که به ابتنای روش کیفی و با رویکرد تحلیل محتوا بررسی شد، با توجه به بررسی محتوایی مسئله تحریف و ابعاد و انواع آن، به بررسی دلایل تحریف ­پذیری یا تحریف­ ناپذیری قرآن کریم و عهدین پرداخته است، و این نتیجه حاصل شد که تحریف در قرآن تنها از حیث معنوی امکان­پذیر است؛ اما تحریف در عهدین بحثی متمایز است؛ چرا که اساسـاً بـا توجه به بشری بودن و به‌اصطلاح دست‌ساز بودن عهدین و مفقود شدن تورات و انجیل الهی، به‌جای تحریف در عهدین فعلی باید قائل به جعل شد.

آیه 59 سوره احزاب به دلیل ویژگی بیان تشریعی، نقش کلیدی در استنباط حکم حجاب را دارد. در رابطه با این آیه شریف، این سوالات مطرح است که آیا آیه مذکور محدوده و قلمرو حجاب را مشخص کرده؟ و یا حکمتِ حکم و یا تعلیل آن را بیان کرده؟ آیا مفاد انحصاری دارد؟ آیا چیزی به عنوان عفت عمومی در فلسفه و علت حکم پیش ­بینی شده؟ و آیا کلمه «یُعرفن» برای تعیین مرز میان زنان آزاده و برده بوده؟ و یا مسئله عفت شخصی زن مسلمان و در محور حق انتخاب شخص مؤمن و برای رعایت شخصیت و کرامت زن مسلمان است؟. این مقاله، با روش تحلیل استنادی و وارسی دقیق منابع فریقین، چگونگی حجاب زنان را بررسی کرده و به این نتایج رسیده که عنوان رعایت عفت عمومی در اقوال مفسران و فقیهان نیامده و از آنجا که در جامعه مدینه آن روزگار که اهل کتاب، کنیزان و افراد غیرمقید هم بوده ­اند، به معنای همان توجه به حفظ حریم در قالب شناسایی و امنیت زنانِ ملتزم است و الزام به حجاب مطرح نیست.

قرآن کریم مشعل روشن­گری در عقاید و باورها را افروخته و پرچم مبارزه با خرافات را برافراشته که در پرتو نور آن حقیقت شناخته می­ شود و روایات قابل ارزیانی می ­شوند. از جمله حقایق جهان هستی، فرشتگان هستند که درباره عصمت ایشان اختلاف پدید آمده است و گروهی به عصمت فرشتگان و گروهی نیز به عدم عصمت ایشان باور پیدا کرده و هر یک برای باور خویش دلایلی آورده ­اند. در این مقاله تلاش شده با روش کتابخانه ­ای و مراجعه به منابع اساسی دینی، یعنی قرآن، تفسیر و جوامع روایی، عصمت فرشتگان مورد بررسی قرار گیرد و نظریه متناسب با قرآن کریم معرفی شود و نتیجه این شده که دلایل سه­ گانه ذکر شده برای عدم عصمت فرشتگان علاوه بر ضعف سندی و دلالی، در برخی موارد مؤید عصمت فرشتگان نیز هستند و روایات هاروت و ماروت مرفوع و موقوف به کعب­الاحبار هستند و به اسرائیلیات بازمی­ گردند و از نظر محتوایی نیز علاوه بر اینکه با آیه قرآن قابلیت انطباق ندارند و دلیل محکمی بر سمبلیک بودن آنها وجود ندارد با نص صریح قرآن در عصمت فرشتگان مخالفت دارند؛ زیرا گروهی از آیات ظهور و گروهی بر عصمت همه فرشتگان تصریح دارند.