جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله حاصل مطالعاتی است که در حدامکان با مراجعه به جمیع آثار علامه و ابن تیمیه در پی تطبیق این دو دیدگاه انجام گرفته است.هدف اصلی نگارنده، رسیدن به نقاط اشتراک و افتراق این دو نظریه برای رسیدن به این منظور واژه تأویل در منابع لغوی، قرآنی و روایی مورد بررسی قرار گرفته است.

مسئله حیات¬برزخی و مسائل متفرع از آن، با برخی سنت‌های اسلامی همچون توسل و استغاثه از ارواح صالحین و زیارت¬ قبور، پیوند تنگاتنگی دارد. قاطبه مسلمین ضمن تأکید بر حیات¬برزخی اموات، سماع¬موتی را نیز پذیرفته‌اند که زیر¬بنایی برای توسل و استغاثه از ارواح صالحین می‌باشد. اشتراک نظر ابن¬تیمیه و وهابیت در مخالفت‌ با توسل و استغاثه، تداعی‌گر اتفاق‌نظر وهابیت با اسلاف خویش در مبانی مسئله حیات¬برزخی می‌باشد؛ اما باواکاوی آراء ابن¬تیمیه و ابن¬قیّم از¬سویی و دیدگاه‌های وهابیت از¬سویی¬دیگر، شاهد اختلاف‌نظر آشکاری در باب حیات¬برزخی و مسائل متفرع از آن همچون سماع¬موتی هستیم. ابن¬تیمیه به‌طور اجمالی و ابن¬قیّم به‌صورت تفصیلی معتقد به حیات¬برزخی و سماع¬موتی می‌باشند؛ حال¬اینکه وهابیت قائل به محدودیت حیات¬برزخی است و اصل اولی را عدم سماع¬موتی می‌داند. ازاین‌رو جای این سؤال باقی¬است که چگونه وهابیتِ مدعیِ پیروی از ابن¬تیمیه و ابن¬قیّم، در حیات¬برزخی و سماع¬موتی از اسلاف خود فراتر¬رفته و علاوه بر مخالفت با قاطبه مسلمین در این¬باب، با مشایخ خود¬ نیز به مخالفت بر¬خواسته‌اند

ابن تیمیه برای بیان مطالب جدید و فتواهای بحث برانگیز خود، مجبور بود مفهوم برخی از الفاظ را تغییر دهد و معانی آنها را چنان تعریف کند که از دل این مفاهیم، فتواهای دلخواهش را بر اساس اجتهاد خویش صادر کند. مهم ترین لفظی که مفهوم آن توسط ابن تیمیه تغییر یافت، عبارت است از: تضییق مفهوم سلف، که طبق مبنای او، سلف فقط شامل افرادی است که نزدیک به قرن پیامبر بودند. طبق این نظریه، فقها، علما و دانشمندان خلف پس از سلف، از دایرۀ فهم متون دینی و کتاب مقدس، خارج می شوند و باید طبق فهم سلف، فهم خویش را تصحیح کنند؛ چرا که سلف دارای فهم برترند. در این پژوهش با استناداتی که در ادامه ارائه خواهد شد، اساس مبنایی ابن تیمیه در مفهوم مذکور را به سنجۀ تحلیل می کشانیم و نشان می دهیم که فهم علمای اسلام از این لفظ در طول تاریخ اسلام، دقیق تر از فهم ابن تیمیه بوده و برداشتی که او از این لفظ داشته، ناصواب و بلکه تصرف نادرستی در معناست.

بر خلاف آنچه که بسیاری، تصور می کنند، رویکرد یکسان و فراگیری در میان عالمان اهل سنت، به جایگاه علمی و حتی رجالی امامان معصوم علیهم السلام وجود ندارد، اگرچه رویکرد غالب در میان آنان، تصویر فوق را تأیید می نماید. در این میان جایگاه علمی امام جواد، امام هادي وامام عسكري علیهم السلام است که نخست از سوی فخر رازی در قرن ششم، مورد انتقاد قرار گرفت و ابن تیمیه حرانی آن را در قرن هشتم، پیگیری نمود. آثار محدودی همچون عبقات الأنوار، اشاره ای به این رویکرد انتقادی نموده اند، اما به هر دلیل پرداخت درخوری بدان نداشته اند. نوشتار پیش رور به بررسی این رویکرد انتقادی پرداخته و در شفاف سازی عناصر استدلالی آن کوشیده و استدلال آن را با فراغت از میراث مکتوب امامیه، حتی برپایه میراث مکتوب اهل سنت، فاقد اتقان و اعتبار علمی یافته و نشان داده است.

بسیاری از دانشمندان اهل تسنن اگر چه در مسائل عقیدتی، پیرو امام علی علیه السلام نیستند اما در عرض ارادت و بزرگ داشتن نام امیرالمؤمنین، کوتاهی نمی‌ کنند؛ و روایات فراوانی در مناقب و فضایل ایشان نقل می‌ کنند. در این میان برخی از معاندان کینه‌ ورز، به خاطر کینه و دشمنی با شیعیان، پا را از جاده‌ انصاف بیرون نهاده و بسیاری از حقایق تاریخی و ویژگی‌ های امیرالمؤمنین را منکر شده اند. یکی از این اشخاص ابن تیمیه است. ابن تیمیه که امروزه یکی از تئوری پردازان وهابیت به شمار می‌ رود در قرن هفتم می‌ زیسته است. آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «افکار ابن تیمیه در بوته نقد»، بخشی از دشمنی‌ ها و نفاق‌ ها و کینه‌ ورزی‌ های ابن تیمیه را به امام علی علیه السلام نشان داده است. کتاب در پنج بخش تنظیم شده است: بخش یکم موارد دشمنی ابن تیمیه با امیر مؤمنان علی علیه السلام را برشمرده است. بخش دوم نمونه‌ های انکار فضایل بی کران امیر مؤمنان علی علیه السلام توسط ابن تیمیه آمده است. در بخش سوم دیدگاه ابن تیمیّه به خلافت امیرمؤمنان علی علیه السلام آمده است. بخش چهارم: ابن تیمیه و مقایسه‌ ای بین خلفای سه گانه و حضرت علی علیه السلام. نویسنده در بخش پنجم این کتاب، به تلاش ابن تیمیه برای اثبات حقانیت خوارج و ناصبی‌ ها اشاره دارد و افتراهای وی را به امیر مؤمنان علی علیه السلام نقل کرده است. وی نشان داده است که ابن تیمیه در این راه از توسل به احادیث دروغین ابایی ندارد.

‫شفاعت از جمله باورهايي است که شيعه، و بسياري از علماي اهل سنت، آن را پذيرفتهاند؛ اما وهابيت در برابر آن واکنش منفي نشان داده است. اين پژوهش در پنج فصل به دنبال بيان ديدگاه ابن تيميه درباره شفاعت و نقد و بررسي اين ديدگاه است. ابن تيميه اصل شفاعت را پذيرفته است؛ ولي بر خلاف معتزله و خوارج که معتقدند شفاعت نبي صلي الله عليه و آله و سلم در روز قيامت تنها شامل مؤمنان مي شود و اهل گناهان کبيره را در بر نمي گيرد، بر اين باور است که شفاعت شامل همه مي شود. نويسنده سپس به ديدگاه اماميه درباره شفاعت پرداخته و ديدگاه علامه حلي، علامه طباطبايي و آيت الله سبحاني را بيان کرده است. ابن تيميه از ميان چهار صورت استشفاع، دو نوع را ميپذيرد: يکي استشفاع از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در زمان حيات وي و پيش روي آن حضرت، نه در غيبت آن حضرت؛ و ديگر استشفاع از آن حضرت در روز قيامت. طلب شفاعت در زمان حيات و در غياب او و طلب شفاعت پس از رحلت او، از نظر ابن تيميه شرک است. هجده دليل از ابن تيميه بر مدعايش ذکر شده که دو دليل، از اهميت برخوردار است: يکي اينکه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم پس از رحلت طلب شفاعت را نمي شنود و ديگر حجيت عمل صحابه. از آن رو که ابن تيميه اهل حديث بوده و در استدلال بر مدعاي خود، به آيات و روايات تمسک جسته، نويسنده نيز عمدتا در نقد ادله ابن تيميه، از آيات و روايات بهره جسته است. البته ابن تيميه در برخي از ادله خود، از واژگاني چون توسل، استشفاع و غير آن بهره برده و از آن رو که اين واژگان را از ديدگاه خود معنا کرده، دچار انحراف و قائل به بطلان و شرک بودن استشفاع شده است. سبب تحريف واژگان ياد شده و تعريف نادرست از آنها، تمسک ابن تيميه به صحابه است. همچنين برخي از رواياتي را که ابن تيميه در کتب خويش آورده، به عنوان ردّ بر مدعاي اوست.