جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر به بررسی واکنش علمای امامیه در برابر ترجمه و بومی شدن فلسفه‌ی یونان در طی قرن سوم تا پنجم می‌پردازد. ازآن‌جهت که فلسفه نیز مانند دین ادعای جهان‌شناسی و هستی‌شناسی و واقعیت گویی دارد و همچنین با عقاید و باورهای مسلمانان سروکار داشته است؛ از شروع ترجمهی فلسفه به زبان مسلمانان، واکنش‌های مثبت و منفی توسط علما در قبال فلسفه آغاز گردیده و در طول تاریخ نیز ادامه یافته است. این مواجهه‌ها، تأثیراتی را در کلام اسلامی و عقاید مسلمانان باعث شده است؛ تا آنجا که امروزه کلام اسلامی را کلام فلسفی گویند.با این توضیحات، بررسی موضع قدمای علمای امامیه در قبال فلسفه، به دلیل نزدیکی به عصر معصومین (علیهم‌السلام) و سیاست علمای قدیم در کسب معارف -که بیشتر مبتنی بر حدیث و روایات ائمه (علیهم‌السلام) بوده است- به فهم رابطه دین با فلسفه کمک قابل‌توجهی مینماید و این دوگانه را روشن‌تر می‌سازد. به این منظور نویسنده در این رساله ابتدا به علل ورود فلسفه به جامعه اسلامی پرداخته و آن‌ها را در سه قسمت علل اندیشه‌ای، علل معطوف به قدرت و نیز علل مربوط به شرایط اجتماعی بیان می‌نماید. مهم‌ترین علل ورود فلسفه به دنیای اسلام از نگاه نویسنده، مبارزه با اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و غصب خلافت باطنی ائمه (علیهم‌السلام) می‌باشد. در ادامه و پس از بررسی علل فوق‌الذکر، به بررسی موضع علمای امامیه مقابل فلسفه از قرن سوم تا پنجم پرداخته شده است. تقسیم‌بندی در این بخش چنین است که بعضی از علما با فلسفه مخالفت داشتند و ردیه‌هایی علیه مطالب فلسفی نوشتند. عده‌ای از آنان نیز به مطالب فلسفی علاقه نشان دادند و حتی به ترجمه کتب فلسفی دست زدند و برای تبیین عقاید خود از فلسفه کمک گرفتند. بررسی مواضع علمای این سه قرن به تفکیک، بخش پایانی پایان‌نامه حاضر را شکل میدهد.

در سده اخیر نظریه ای از سوی طرفداران تقریب مذاهب اسلامی مطرح گشت که در بحث امامت بین دو مساله زعامت سیاسی و مرجعیت علمی قائل به تفکیک شده اولی را مساله ای تاریخی که امروزه نقش چندانی در مشکلات عملی جامعه مسلمانان ندارد و دومی را مساله ای کلامی - اعتقادی که طرح آن می تواند گره گشای بن بست های جوامع اسلامی باشد به شمار می آورد؛زین سبب لازم بود تا تعریف دقیقی ازمفهوم مرجعیت علمی امامان علیهم السلام و چیستی آن ارائه شود.در این مقاله و در پاسخ به این سوال با استفاده ازمنابع حدیثی، تاریخی و کلامی و به شیوه توصیفی- تحلیلی، این نتیجه حاصل گشت که اصطلاح مرجعیت ائمه (ع) دو معنای منبع بودن یعنی وجوب رجوع به قول وفعل وتقریر امام ومعنای حاکم و داور بودن یعنی هرگاه اختلافی در فهم یا تقریر و تبیین مساله ای پیش آمد ، گفتار و کردار و تقریر امام، فصل الخطاب و حاکم خواهد بود را درخود نهفته دارد و مفهوم یاد شده مقید به قید و مشروط به شرط خاصی نیست و باز بینی منابع تاریخی - حدیثی نشان می دهدکه اولاً مسلمانان و دانشمندان و بزرگان جامعه اسلامی در زمینه های مختلفی به آن بزرگواران رجوع کرده ودر این رجوع فرقی بین علوم دینی و علوم غیر دینی نگذاشته اند وثانیا در طرف مقابل هم آن بزرگواران درهیچ موردی از پاسخ گویی استنکاف نکرده و به تناسب رجوعات صورت گرفته به سوال ها پاسخ داده در اختلافات علمی موجود به داوری پرداخته اند.

«الهیات گشوده»، گرایشی الهیاتی۔فلسفی است، که تفسیر نوینی از برخی صفات خداوند و لوازم آن ارائه می‌‌دهد. این دیدگاه، بسیاری از آموزه‌‌های الهیات سنّتی (همچون منزّه بودن خداوند، علم پیشین مطلق، قدرت مطلق و ویژگی‌‌هایی از این دست) را نه مبتنی بر کتاب مقدّس، بلکه الهام‌گرفته از فلسفهٔ یونان دانسته، و در مقابلْ تصویری از خداوند ارائه می‌کند که مبتنی بر تشخّص، تغییر‌پذیری و تعامل او با انسان است. یکی از مؤسسین الهیات گشوده، کلارک پیناک است. به اعتقاد او - در ترسیم اعتقادات دینی - اگر چه سنّت و فلسفه باید مورد توجه قرار گیرد، اما «کتاب مقدّس» بیشترین اهمیت را دارد و بر این مبنا، آموزه‌‌های الهیات سنّتی باید مورد نقّادی قرار گیرد. پیناک، گرچه ره‌‌آورد تقریرش را «آزادی واقعی خدا و انسان» می‌‌داند، اما به‌‌نظر می‌‌رسد مبانی روشی او به لحاظ منطقی نامنسجم‌اند. از این‌رو، این پژوهش به ارزیابی دیدگاه پیناک در مبانی روش‌‌شناختی «الهیات گشوده» می‌‌پردازد. به‌‌نظر می‌‌رسد به رغم آن که پیناک - در برخی موارد - ضعف‌های الهیات سنّتی مسیحی، در تبیین معارف الهیاتی را به‌‌خوبی بیان کرده، اما تلاش او در ارائهٔ راهکار - به لحاظ روشی - قابل نقد است. این مقاله با روش توصیفی۔تحلیلی و با رویکرد روش‌‌شناسی بنیادین، در صدد ارزیابی آرای پیناک در مبانی روش‌‌شناختی «الهیات گشوده» است.

‏زرتشت، بنا بر نقل سنّت زرتشتی در حدود سده‏های ششم یا هفتم پیش از میلاد به دربار کی گشتاسب در غرب ایران زمین رفته و ادعای پیامبری و دین‎آوری کرد؛ این ادّعا در میان دانشمندان اسلامی مورد بررسی قرار گرفت و پژوهشگران این عرصه را به دو دسته تقسیم کرد؛ عده‎ای با مسلّم انگاشتن پیامبری زردشت و با استناد به آیات و روایاتی که درباره مجوس سخن گفته‎اند و انطباق آنها بر زرتشت، وی را از پیامبران صاحب کتاب معرفی کردند، و برخی دیگر نیز با تمسک به منابع اسلامی و ‌با تفکیک بین مجوس و زرتشت به‌صورت اجمالی به ‌نقد پیامبری زرتشت پرداختند. امّا آنچه در هنگام بررسی ادله دو گروه یاد شده مغفول باقی ماند، داوری و اعتبار سنجی مؤلفه‏های پیامبری زرتشت بود، کاری که در این مقاله با رجوع به منابع کلام اسلامی و برخی تحقیقات معاصرین و به شیوه توصیفی – تحلیلی، انجام شد و معلوم گشت که عناصر تشکیل دهنده نبوت زردشت، یعنی ارائه هستی شناسی مغایر با آموزه‏های نبوی، بهره بردن از علوم اکتسابی پیرامون خویش و تشریع سنّت‏های مخالف با ادیان الهی؛ و همچنین بطلان ادّعای معجزه برای وی و بطلان یکسان انگاری کتاب زرتشت با کتاب پیامبر مجوس، و تکذیب انبیای الهی از سوی زرتشت، به هنگام تطبیق بر معیارهای مطرح شده در کلام اسلامی برای نبوت، همگی گواه بر «متنبّی» بودن زرتشت می‎باشد.

بر پایه مبانی نظری مختلف، ارزش گذاری رفتار و ملکات انسانی در علم اخلاق صورت پذیرفته و احکام معینی را در مرحله عمل پیش روی افراد قرار می دهد. لذا برای دستیابی به راهکار عملی مناسب، شناخت مبانی مختلف نظری امری ضروری است. بی شک اختلاف در مبانی باعث اختلاف در احکام اخلاقی شده و تاثیر بسزایی در توجیه و دفاع آن ها خواهد داشت. و از سویی دیگر مبانی کلی اخلاق همچون مبانی معرفت شناختی و معناشناختی و هستی شناختی از مبانی خردتری مانند مبانی فلسفی و کلامی بهره می‌گیرند طبیعتا تبیین این مبانی خرد باعث تبیین مبانی کلان و در نتیجه نظام اخلاقی خواهد شد. برای ترسیم یک نظام اخلاقی، شناخت این دست از مبانی امری شایسته و ضروری است. اساسا دستیابی به آراء دانشمندان اخلاق چه در حوزه تعیین معیار و ملاک عمل اخلاقی(اخلاق هنجاری) و چه در حوزه تبیین مفاهیم و گزاره های اخلاقی و توجیه آن ها(فرااخلاق) و چه در مقام داوری اخلاقی، مبتنی بر مبانی و اصول موضوعه است. از این رو شناخت این مبانی و تعیین نقش آن ها در مباحث اخلاقی هم فهم نظام اندیشگانی متفکران را میسر ساخته و هم بررسی و نقد آن ها را ساختارمند و علمی می کند. از آن جا که در حوزه اخلاق دینی طبیعتا بیشتر مبانی اندیشمندان گرفته شده از مسائل و آموزه های کلامی است، ضروری است که برای شناسایی مبانی آن ها در ابتدای امر به سراغ علم کلام برویم. که در این راستا ما به سراغ مرحوم ملامهدی نراقی رفته و مسائل کلامی مطرح شده از وی را بر اساس مبانی معرفت شناختی، خداشناختی، انسان شناختی، راهنما شناختی و جهان شناختی تقسیم بندی کرده و جایگاه آن ها را در فلسفه اخلاق مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم. همچنین پرداختن به این موضوع باعث تنقیح و تمایز مبانی کلامی شیعیان عقل گرا که در مسائل اخلاقی دستمایه و مبنا قرار می گیرند شده از نظر پیشینه شناسی قطعا گامی رو به جلو به شمار می آید. از سوی دیگر شناخت مبانی کلامی اخلاق بصورت کلی و از نگاه یکی از عقل گرایان بنام شیعه به صورت جزیی متفکران را برای برداشت هر چه صحیح تر از نظام ها و نظریات اخلاقی یاری رسانده، در پیشبرد تدوین کلی فلسفه اخلاق اسلامی و مبانی آن تاثیر بسزایی دارد.

شفاعت، از جمله مسائل مشترک میان تمام مذاهب اسلامی است، و تنها در چگونگی آن اختلاف نظرهایی وجود دارد. یکی از این اختلافات، طلب شفاعت از پیامبر، پس از رحلت ایشان است که به اعتقاد سلفی‌های تکفیری این عمل، مصداق شرک است. اهمیت این مسئله و نتایج خسارت‌بار آن در تکفیر مسلمانان و افزایش اختلاف، ضرورت بررسی این اعتقاد را در مذاهب مهم اسلامی مشخص می­سازد. این تحقیق با هدف دستیابی به دیدگاه شافعی به عنوان یکی از چهار مذهب فقهی اهل سنت درباره آموزه شفاعت تدوین شده است. این تحقیق در مقام گردآوری به روش اسنادی ـ کتابخانه­ای، و در مقام داوری به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. بررسی آرای علمای شافعی حاکی از این مطلب است که برخلاف نظر سلفی­های تکفیری، طلب شفاعت از پیامبر پس از رحلت آن حضرت، به نظر شافعی نه تنها هیچ منعی ندارد و موجب شرک و کفر نمی­شود، بلکه زیارت قبر رسول خدا و درودفرستادن بر ایشان در کنار قبر آن حضرت، موجب تعظیم ایشان است و یکی از اسباب قطعی جلب شفاعت آن حضرت به حساب می­آید.

پیوست درمنابع دیجیتالی

جلد چهارم از مجموعه چهار جلدی معارف و عقاید راجع به پیامبران و شناخت آنان و مسائل پیرامون آن می باشد مثل: ضرورت نبوت، فوائد نبوت، عصمت نبی ، علم نبی ، نبوت عامه و خاصه و...

در عصرامام رضا(ع)،فرقه های کلامی متعددی، در جامعه اسلامی وجود داشتند، که در کنار هم و گاه علیه یکدیگر، اقداماتی انجام می دادند؛این رفتارها و اقدامات، عرصه های مختلف علمی ، اعتقادی، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی را شامل می شد؛ در این تحقیق سعی شده است: چگونگی تعامل امامیه با محوریت امام رضا (ع)، در عرصه اعتقادی با سایر فرقه های کلامی مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. پرداختن به این موضوع کمک به شناخت ابعاد جدیدی از تاریخ کلام می باشد؛ که در جهت نیل به بازشناسی عملکرد امامیه و در رأس آن امام رضا(ع)در برخورد با جریانات کلامی موجود در دوران امامت آن حضرت و نیز نحوه واکنشهای موجود درفرقه های کلامی و همچنین بالا بردن سطح آگاهی جامعه علمی، قدمی هرچند کوچک اماگرانبها برداشته است. وجود فرقه های کلامی مختلف، همچون : زیدیه، اسماعیلیّه، جهمیه وتا حد کمتریفطحیه وخوارج و فعالیتهای فکری-کلامی وتبلیغات منفی آنان وگسترش شبهه های اعتقادی از جانب مخالفین اعتقادی امامیه، بالخصوص غلات ،اهل الحدیث، واقفیه، قدریه و مرجئه و برداشتهای ناصحیح آنها از روایات و بعضأ جعل و تحریف احادیث که نشان دهنده ایجاد گروهها وحلقه های حدیثی در میان مخالفین بود، موجب تعامل کلامی شدید بین امامیه و فرقه های مذکور گشت. فتنه واقفیه،نیز پیامدهای ناگواری در جامعه بر جای گذاشت که کم‌ترین آن، تضعیف موقعیت امامت شیعی، ایجاد اختلاف میان مسلمانان و مشغول ساختن افکار عمومی به مسائل انحرافی وتا حدّی غفلت از نیرنگ ها و توطئه های اساسی دیگر مخالفین امامیه بود.در این شرایط امامیه بر آن بود که فعالیتهای اعتقادی- حدیثی خویش را افزایش داده تا مبادا انحرافات فکری فرقه های باطل، موجب انحراف عامّه و خاصه مردم شده وتأثیر منفی خود را برجامعه اسلامی بگذارد. لذا امامیه و در رأس آن امام رضا(ع)، ضمن معرفت شناختی درخصوص عقاید رایج، با ارائ? طرق شناخت حق و باطلدر راستای تثبیت عقاید حق به ترویج فرهنگ دینی و عقاید اصیل اسلامی پرداختند.از طرفی در دوران امامت امام هشتم(ع)،معتزل? عقل گرا، با ترتیب دادن جلسات بحث و مناظره، خود را پرچمدار علم کلام معرفی می کردند. عقل گرایی مفرط مسلمانان را به سمت تفکرات معتزله سوق می داد.در این موقعیّت، حضرتامام رضا(ع)،ضمنایجاد فضای علمی مناسب برای ارایه طرح و نظرات و اندیشه های مخالفان، به ترسیم مرز تشیع علوی و عباسی، تصحیح اعتقادات مسلمانان، تببین امامت و عصمت امام و پاسخ به شبهات پرداختند.این رساله در چهار بخش با روش توصیفی تحلیلی و با فیش برداری و تتظیم وتحلیل مطالب و ابزار تحقیق کتابخانه ای، علاوه بر کتاب ها و منابع نوشتاری، از نرم افزارهای پژوهشی مرتبط به تصویر سازی برخوردهای اعتقادی امامیه وگروه های کلامی موجود در آن عصر ونیز نحوه بازخوردهای عقیدتی آن پرداخته است که مورد استفاده موسسات آموزشی، پژوهشی و حتّی دستگاه‌های جرایی وفرهنگی وسیاسی خواهد بود که نتایج مذکور را در تعاملات خویش با گروه های مختلف در جامعه اسلامی به کار گیرند .کلید واژه :برخوردهای اعتقادی، تعامل،امامیه،امام رضا(ع)،فرق کلامی،عصرامام رضا (ع)، مناظره

تبری و تقیه دو آموزه مقبول امامیه می‌باشند که از حوزه اعتقادی، آغاز و به بُعد رفتاری، ختم می‌شوند؛ این دو آموزه، دارای دو نتیجۀ متفاوت‌اند: تقیه، مؤمنان را به رفتار محافظه‌کارانه و حفظ شرایط موجود فرا می‌خواند، اما تبری، صراحت در ابراز عقاید و بیان حقایق را به شیعیان پیشنهاد می‌دهد. این­دو، شیعیان امامی را به دو جهت مخالف سوق می‌دهند. بررسی آیات و روایات مربوط به تبری و تقیه، در نگاه نخست نشان از تقابل آنها دارد؛ ولی با دقت در دلالت این منقولات و توجه به اقسام تقیّه و تبری، درمی‌یابیم که نه‌تنها تقابل واقعی میان آنها وجود ندارد، بلکه به شرط رعایت اهم و مهم در به­کارگیری، در مسیر تحقق هدف شارع مقدس - حفظ، تقویت و ترویج دین حق و هدایت مستضعفان- هماهنگی دارند.