جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در معناشناسی حوزه‌ای با تحلیل نسبت‌های صرفی، نحوی، هم‌نشینی و جانشینی در مورد واژگان کانونی می‌توان میدان‌های معنایی وابسته به آن واژه کلیدی را بهدست آورد و به معنای موردنظر متکلم رسید. ازجمله واژگان کانونی قرآنی که حوزه معنایی وسیعی را در قرآن به خود اختصاص داده است، واژه وحیاست.با تحلیل معناشناختی وحی، اطلاعاتی فراتر از معنای لغوی و آنچه تاکنون مفسران به آن توجه کرده‌اند بهدست می‌آید. در این نگاه، ما وحی را فرآیندی فرا بشری و عمومی می‌یابیم که گیرنده این وحی، تنها انبیا نمی‌باشند همان‌طور که ارسال آن منحصر به خداوندنیستهرچند بخشی از تکلم خدا را با بشر شاملمی‌شود؛اما دراین‌بین، فرآیند وحی کتابی از همه پیچیده‌تر و مرموزتر است که شناخت عمق آن جز در سایه چنین تحلیلی امکان‌پذیر نیست.کلیدواژه‌ها: معناشناسی وحی، جانشین‌های وحی، هم‌نشین‌هایوحی، مقابل‌های وحی، فرآیند وحی، وحی گفتاری، وحی معنایی.

انسان‌شناسی از آن رو اهمیت دارد که تصور انسان از خودش، بر تصور او از خدا، جامعه و طبیعت و رابطه‌اش با آنها تأثیر می‌گذارد. متکلمان نیز در نظریه‌پردازی‌ها و نظام‌سازی‌های کلامی از تصوری که از انسان در ذهن داشتند، آزاد نبودند. شیخ مفید و سید مرتضی، همچون دیگر متکلمان نخستین، به انسان به دیده‌ی «مکلَّف» می-نگریستند و از این زاویه، به بررسی حقیقت، ساحت‌های وجودی و سرانجام انسان می‌پرداختند. انسان، از دیدگاه شیخ مفید، نفس دارای بدن است که حیات ذاتی آن نیست و از دیدگاه سید مرتضی، همین پیکر مادی با ساختار ویژه‌اش است که اگر شرایط فراهم گردد، حیات در آن پدیدار می‌شود. بازتاب این اختلاف نظر را در تعریف آنها از ماهیت مرگ و چگونگی زندگی پسادنیوی می‌توان دید. از دیدگاه سید مرتضی، مرگ نابودی تدریجی انسان است که با فروپاشیدن بدن، آغاز و با نابودی اجزای سازنده‌اش در آستانه‌ی رستاخیز پایان می‌پذیرد؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، مرگ اجمالاً نابودی بدن دنیایی و انتقال نفس به بهشت یا دوزخ است و سپس نابودی همه چیز حتی نفوسی که از زندگی برزخی برخوردارند در آستانه‌ی رستاخیز. با این وصف، از دیدگاه آنها، معاد بازآفرینی چیزی است که نابود شده بود. استاد و شاگرد، هر دو، بر این باورند که انسان، مختار و قدرت او پیش از فعل است. اختلاف نظر آنها در اراده است که شیخ مفید اراده را فعل غیر ارادی انسان و ایجاب‌آور می‌داند، درحالی‌که به نظر سید مرتضی، اراده ارادی است و به وقوع فعل ضرورت نمی‌بخشد. از دیدگاه سید مرتضی، عقل انسان این توانایی را دارد که حسن و قبح برخی افعال را به تفصیل درک کند، از جمله وجوب تفکر برای خداآگاهی را؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، تکلیف بدون پیامبر آغاز نمی‌شود و گرچه تفکر نخستین تکلیف است، اما عقل در چگونگی استدلال و علمی که باید به آن دست یابد، به هدایت پیامبرانه نیاز دارد.

ایده «بلاكیف» نظریه ای است كه دو گرایش اهل حدیث ـ و در ادامه آن ها جریان سلفیه ـ و اشاعره، برای فرار از تشبیه در مباحثِ اسماء و صفات از آن بهره گرفته اند. واژه «بلاكیف» هرچند میان سلفِ از اهل حدیث، حداقلی مطرح شده اما معنا و محتوای آن، بویژه در حل مسئله صفات خبری خداوند بسیار پر بسامد است. ابوالحسن اشعری، به سان احیا گر تفكر اهل حدیث در سده چهارم، و برخی از هواداران تفكر او از همین ایده در حل مشكل تشبیه، استفاده كرده اند. سلفیه هم به دلیل پیروی روشی و محتوایی از سلف، امروزه از این ایده در تبیین دیدگاه خویش در توحید اسماء و صفات خداوند بسیار سود جسته اند. اما آیا بهره برداری جریان های فوق الذكر در حل مشكل تشبیه از این ایده، تا چه اندازه یكسان است؟ این نوشته در صدد است رویكردِ سلف، اشاعره و جریان سلفی گری را نسبت به كاربست ایده «بلاكیف» واكاوی كند.

لطفا برای مشاهده متن چکیده فارسی و عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.