جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت اسباب نزول آیات قرآن تأثیر اساسی در فهم آن دارد. اما گاهی ذیل یک آیه چندین سبب ذکر می شود و محقق نمی داند به کدام یک باید اعتماد کرد. افزون بر آن، راه یافتن روایات ساختگی به روایات سبب نزول و ورود آن به ورطه نقل به معنا موجب شده است تا روایات، افزون بر آنکه استنباط فردی راوی باشد، نه گزارش یک شاهد بی طرف عینی، به دروغ و تحریف نیز مبتلا شود. از جمله آیاتی که مفسران برای آن اسباب متعدد ذکر کرده اند، آیات 113 و 114 سوره توبه می باشد. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که محقق در برخورد با این اسباب، به کدام یک باید اعتماد کند؟ چرا که بررسی تحلیلی این روایات، به یقین ما را در معرفت نسبت به مقصود آیات الهی کمک شایانی نموده تا بهتر مورد بهره برداری قرار گیرد. ازاین رو با بررسی متن روایات و منابع حدیثی و رجالی، نظر دانشمندان اهل سنت که سبب نزول را در رابطه با ابوطالب عموی پیامبر (ص)، یا آمنه مادر ایشان می دانند، رد می شود و تنها روایتی از حضرت علی (ع) راجع به استغفار یکی از مسلمانان برای والدینش که در حال شرک از دنیا رفته بودند، پذیرفته می گردد.

بحث از حکومت دینی، بحث جدید نیست. چرا که از ابتدای خلقت و با ارسال هر رسولی، هر جا که زمینه حکومت فراهم بوده است، حکومت دینی شکل گرفته است. حکومتی که صلاح و سعادت جامعه بشری را در هر دوره ای بر عهده داشته است و تا امروز نیز چنین است. اما همیشه مورد انکار چهره های پلید و سیاس قرار گرفته است. چهره هایی که مصلحت و منفعت آنان در حکومتی دین نمی بادش. لذا، هر جا که به نام دین حکومتی تشکیل شده و به مسایل اجتماعی و حکومتی مردم پرداخت مورد تضعیف حیله گران قرار گرفت، به نام اینکه در شان دین که امری قدسی و معنوی است، حکومت که امری مادی است، نمی باشد و از حرمت آن کاسته می شود، چرا که دین باید به آخرت مردم بپردازد و از دنیا و مادیات منزه باشد. با این تبلیغات، برخی مردم و حتی برخی از دانشمندان علوم دینی نیز فریفته شدند و حکومت دینی را غیرضروری دانسته و دین را مسئول تنظیم امور معیشتی و مادی مردم ندانستند.امروزه نیز همین بحثها و انکارها بر سر حکومت دینی وجود دارد با شکل و ترفندی جدید. خصوصا درزمان غیبت امام معصوم (ع) در این رساله، سعی شده است به نحو کلی و اجمال، به مسئله حکومت پرداخته شود و سپس به بیان اینکه آیا دین و بالخصوص، اسلام حق حکومت دارد و آیا برنامه ای برای تنظیم روابط اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و ... در جامعه دارد یا خیر؟همچنین به بحث مشروعیت حکومت پرداخته شده است که به طور مفصل، به ملاک و دلیل اطاعت و فرمانبری مردم از حکومت پرداخته شده است. قابل ذکر است که این بحث در رساله، از تازگی خاصی در میان دیگر کتب برخوردار است.نیز بررسی هر چند اندک وظایف حکومت دینی صورت گرفته است و اینکه آیا حکومت دینی فقط وظیفه ابلاغ ایمان را دارد و یا مسئول ایمان آوردن مردم است و یا اینکه علاوه بر مسئولیت ایمان آوردن، مسئول حفظ و اجرا مصادیق و احکام ایمانی نیز می باشد؟به هر حال، درحد توان به بررسی این مسئله و گردآوری آرا و نظرات مختلف از دانشمندان اسلامی و غیر اسلامی پرداخته شده است تا در رساله ای هر چند کوتاه، این موضوع، بطور یکجا و مدون مورد بررسی و جمع آوری قرار گیرد. چرا که پرداختن به این موضوع به نحو مفصل و کامل توانی فراتر از حیطه علم و دانش ما می طلبد

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

اما امروزه تفکیککردن مباحثتفسیری مسلمین و بررسی مستقل زبان دینی هر یکاز مفسرین اعم از تفاسیر متکلمین، فلاسفه و عرفاء یکی از کارهای اجتنابناپذیر میباشد، تا بدین طریق بتوانیم فلسفه و عرفان سنتی‌مان را به شکل امروزی مطرح کنیم.زیرا از این راه میتوان به طور آشکارا به ملاک‌های معناداری در تفسیر و تاویل، شناختاری بودن یا عدم شناختاری بودن هر یکاز این تفاسیر دسترسی پیدا کنیم.بررسی زبان دین در کتاب"مفاتیح‌الغیب " در همین راستا انجام گرفته است .فهم و تبیین زبان دینی صدرالمتالهین از اهمیتبه سزائی برخودار استزیرا وی یکی از مهمترین فیلسوفانی استکه بیشاز چهار قرن، افکار وی در حوزه و دانشگاه سیطره دارد و کتبوی به عنوان یکی از اصلی‌ترین و کاملترین منابع تدریسمیشود.از سوی دیگر کتابمفاتیح‌الغیبنیز از اهمیتخاصی در این زمینه برخودار استزیرا این کتاباولا در اواخر عمر مبارکایشان به رشته تحریر در آمده است ، لذا به خواندن این کتاببه آخرین مطالبمورد نظر این فیلسوفبزرگدستمی‌یابیم، و همچنین وی این کتابرا به عنوان مقدمه‌ای برای "تفسیر کبیر" نگاشته است ، لذا دسترسی به زبان دینی و همچنین روشتفسسیر متون دینی مورد نظر صدرالمتالهین، در این کتاببه صورتآشکارتری مطرح گشته است .قبل از بررسی زبان دینی در کتابمفاتیح‌الغیب ، ضروری بود حتما تعریفی از زبان دین و علل مطرح گشتن آن و بعضی از مسائل آن بطور خلاصه بیان گردد.زیرا از موضوع بسان جدید بودنش ، ناشناخته نیز بوده است .در ناشناخته بودن آن در عرصه فرهنگفلسفی ما، همین بسکه یکی از اساتید معظم در یکی از مجلاتمعروف ، زبان دینی را به معنای هرمنوتیکیعنی روشتفسیر متون دینی گرفتند.در بابفصل اول نکاتی قابل ذکر است : اولا منبع اصلی در این نوشتار که نقشالگو نیز داشت ، کتاب"فلسفه زبان دین جان دان استایور" چاپ1998 میباشد.ثانیا، از آنجا که فصل اول تنها جنبه مقدمه برای فصل دوم دارد، تنها به بیان بعضی از مسائل مهم در زبان دین پرداخته شده است .از همین جهت ، مسائلی از قبیل: تئوری معنا و ملاکهای معناداری، نقشو کارکرد بنیادین زبان دینی به علتمحدود بودن پایان‌نامه مطرح گشته است .ثانیا از آنجا که صدرالمتالهین یکفیلسوفاسلامی است ، ضروری بود که زبان دین مورد نظر فلاسفه و متکلمین اسلامی، پیشاز او در فصل اول مطرح گردد.اما از آنجا که در زمینه‌کاری مدون انجام نگرفته و اگر هم گرفته، بسیار ناچیز بوده و همچنین به علتمحدود بودن پایان‌نامه، تنها به نقل بعضی از نظراتمعروفمتالهین اسلامی راجع به زبان دین اشاره شده است .اما راجع به فصل دوم کتاب ، که محور رساله بر این فصل مبتنی است ، این رساله مدعی نیستکه به تمام زوایای زبان دینی در کتابمفاتیج‌الغیبپرداخته باشد، بلکه سعی بر این قرار گرفته، نظر صریح صدرالمتالهین راجع به زبان دین مطرح گردد.

رساله حاضر تحقیقی است ناچیز پیرامون یکی از عقاید شیعه بنام رجعت که در گذر ایام گرد غفلت و نسیان بر آن نشسته، و به سبب بعضی عوامل که بخشی از آن در این رساله ذکر شده، آنچنان که لازم بود مورد توجه و عنایت قرار نگرفته است . هدف از این رساله حل بسیاری از آیات و روایاتی است که در این باب وارد شده و یا لااقل ممکن است مربوط به این بحث باشد و نیز توجه به بعضی ادیان دیگر در این که آیات آنان نیز به چنین سرانجامی معتقدند یا خیر؟ رجعت در شیعه عبارت از اعتقاد به این است که ائمه (ع) و خوبان خوب و بدان بد از مردم پس از مرگ دوباره برمی‌گردند و خوبان شاهد برپایی عدل و داد، و بدان گرفتار بخشی از عذاب الهی می‌شوند و کتاب و سنت و اجماع و عقل به عنوان ادله 4 گانه بر اثبات این امر اقامه شده است . و نیز شبهاتی در این باب مطرح کرده‌اند که در این رساله قسمتی از آن مطرح شده و بدان جواب داده شده است . و در آن قسمت آخر به آخرالزمان در دین یهود و مسیح پرداخته شده و قسمتی از نقاط اشتراک و افتراق آن با رجعت در شیعه مطرح شده است . و در پایان نتیجه می‌گیریم که با اندکی اختلاف در اکثر ادیان الهی، نوید به پایانی خوش برای جهان و صالحان از مردم آمده است که در آن هنگام خوبان پس از زنده شدن بخشی از وعده‌های حقه الهی را درک خواهند کرد. و در این میان اهل تسنن با این عقیده مخالفند.

پایان نامه حاضر دارای یک مقدمه و شش بخش است و مقدمه شامل بیان مسئله و ضرورت و اهداف آن می باشد. در بخش اول به تعریف واژگانی چون مخالفان و پیشوایان پرداخته شده است. در بخش دوم علل مخالفت ها با پیشوایان دین بحث شده و هفت علت عمده ذکر گردیده است.. در بخش سوم، اصول و مبانی پیشوایان دین به تفصیل بیان گردیده و در باره پنج اصل که پیشوایان دین را مراعات می کردند، گفت و گو شده است. در بخش چهارم ، مخالفان به دو دسته مخالفان فکری و مخالفان سیاسی تقسیم شده و بعضی از ویژگیهای آنها بیان شده است.در بخش پنجم ، شیوه های پیشوایان دینی در برخورد با مخالفان بحث شده است. در بخش ششم ، تفاوت شیوه های ائمه (ع) در برخورد با مخالفان تحلیل گردیده است و برای متفاوت بودن شیوه های ائمه(ع) در برخورد با مخالفان ، هفت عامل که موجب تفاوت رفتارهای پیشوایان دین گردیده ذکر شده است.

اصطلاح داده حسی (sense-datum) اول بار به وسیله (جرج ادوارد مور) (George Edward Moore) در مجموعه‌ای سخنرانی در خلال سالهای 1910 و 1911 به کار گرفته شد. به موجب نظریه داده حسی، در فرآیند ادراک حسی، متعلق مستقیم آگاهی (معلوم بالذات ) پدیده‌ای ذهنی و غیرمادی است . این نظریه در تقابل با نظریه واقع‌گرایی مستقیم (direct realism) است در واقع‌گرایی مستقیم فاعل شناسا (S) مستقیما و بدون واسطه‌ای ذهنی از وجود و نیز دست کم بخشی از صفات شیء مادی (O) در پیرامون خود آگاه می‌شود. نظریه داده حسی دارای دو تقریر است : واقع‌گرایی غیرمستقیم (indirect realism) و اصالت پدیدار (phenomenalism) در واقع‌گرایی غیرمستقیم پدیده ذهنی یاد شده حاکی از شیئی مادی در جهان خارج و به سخن دیگر واسطه‌ای بین ذهن و فراذهن است و در اصالت پدیدار این پدیده فاقد هر نوع بازنمایی است . در پژوهش حاضر از نظریه داده حسی و تقریر واقع‌گرایی غیرمستقیم آن در برابر واقع‌گرایی مستقیم و تقریر اصالت پایدار دفاع می‌کنیم. مهمترین برهان بر اثبات داده حسی برهان خطای حسی (argument from illusion) است ، ضمن بررسی مبانی این برهان از استحکام آن در برابر ایرادهای وارد دفاع خواهیم کرد. برای اثبات صحت تقریر واقع‌گرایی غیرمستقیم در برابر اصالت پدیدار به نظریه علی ادراک حسی (causal theory of perception) استناد جسته و ضعف این نظریه را به کمک اثبات ناسازواری درونی اصالت پدیدار جبران خواهیم کرد. از دلایل مهم بر ناسازواری درونی اصالت پدیدار نظریه ترجمه‌ناپذیری گزاره‌های شیئی (thing statements) است . این نظریه در برابر ایرادهای وارد قابل دفاع و در اثبات مطلوب تواناست .

ویتگنشتاین همچون کانت به حدود معرفت می اندیشید اما حد معرفت برای او زبان بود. تئوری تصویری معنا که در کتاب تراکتاتوس او مطرح شده بود چنین عنوان می کرد که زبان تصویر واقعیت است و اجزای زبان برابر اجزای واقعیت هستند پس زبان آنجا که چیزی را تصویر نمی کند بی معنا خواهد بود وبدین ترتیب جمله های اخلاقی، دینی و متافیزیک در نظر او فاقد معنا بودند. ویتگنشتاین بعدها از این نظریه برگشت. و به جای تاکید بر معنا بر کاربرد کلمات و جملات تاکید نمود. نظریه بازیهای زبانی چنین مطرح می نمود که معنای کلمات را از استعمال آنها در موقعیتهای مختلف می توان فهمید و کلمات بیرون ازهر متن و موقعیتی فاقد معنا هستند و حد مشترکی ندارند ویتگنشتاین در اینجا بر اختلافات تاکید می نمود. بدین ترتیب وظیفه فیلسوف توضیح مفاهیم نخواهد بود بلکه توصیف بازیهای زبانی است و با توصیف بازیهای زبانی می توان معنای کلمات را فهمید. دین نیز یک بازی زبانی است و جملات و مفاهیم دینی در بازی زبانی دین معنا می یابند. و معیارهای قضاوت درباره مفاهیم هر دینی در خود آن دین مشخص می شود پس استدلالهای مجرد فلسفی در حوزه دین کاربردی ندارند. این نظریه بعدا به فدئیسم ویتگنشتاینی مشهور گردید. فدئیسم با جدا دانستن زبان دین از زبان علم برای دین جایگاهی مشروع در نظر می گرفت و بدین ترتیب دین را از خطر نقدهای علمی مصون نگه می داشت.

در این رساله سعی شده تا جایی که امکان دارد، حقیقت قضا و قدر به خوبی تشریح گردد و بخصوص این مساله از دیدگاه حکیم متاله، ملاصدرای‌شیرازی که تمامی افکار و آرای خود را از مشکات پر نور ولایت دریافته و با آمیزه‌ای از عرفان منصبغ نموده، تبیین گردد. همچنین روشن شود با وجود آنکه هستی هر چیز از عنایت و علم ذاتی حق ناشی می‌شود، و ذات و صفات او ثابت و بی‌بدیل است ، تاثیر دعا در سرنوشت انسان چگونه است ؟ و مساله بدا چیست ؟ آیا علم الهی تغییر پذیر است و قضا و قدر دگرگون می‌شود؟ یا آنگونه که قوم یهود گفته‌اند، "یدالله مغلوله" آیا نظر اشاعره درست است ، که معتقدند دعا بی‌فایده است و آنچه تقدیر از قبل رقم زده، همان می‌شود؟ اگر چنین است پس بیانات معصومین که فرموده‌اند، دعا یکی از عوامل مهم در تغییر قضا و قدر است و خود مظهری از مظاهر قضا و قدر به حساب می‌آید، چیست ؟ و چگونه انسان با وجود محاط بودن در عالم ماده و با تمام کوچکی و تعلق خود به عالم بالا، در عالم ملکوت تاثیر گذارده به مطلوب خویش می‌رسد؟ هدف رساله حاضر پاسخ به این سوالات و روشن ساختن اذهان از بحث احیانا شبه برانگیز قضا و قدر است . در این رساله سعی شده با دیدی واقع بینانه و جستجوگر و به دور از نزاعهای کلامی و در یک تحلیل نسبتا عمیق فلسفی، نظریات عمده فلسفی پیرامون موضوع، مورد بررسی قرار گرفته و مبنا و استدلالات هر کدام تشریح گردد. البته سعی آن است که همواره نظرات صدرالحکما و المتالهین محور اصلی قرار گیرد. این رساله با همین انگیزه در سه بخش و 12 فصل تدوین و تنظیم شده است . در بخش اول، ابتدا "قضا و قدر" از لحاظ لغوی و اصطلاحی مورد بررسی قرار گرفته، سپس حقیقت آن دو از نظر فیلسوف عالیقدر به طور مبسوط روشن می‌گردد. از عالی‌ترین مفاهیم قرآن در معارف بلند اسلامی، موضوع امکان تغییر و دگرگون ساختن تقدیر و سرنوشت است و اینکه انسان می‌تواند قسمتی از سرنوشت خود را با دعا و اعمال خود دگرگون سازد. این مساله تحت عنوان "تاثیر دعا در قضا و قدر"، موضوع بخش دوم این رساله است . دعا منبع عظیم تغذیه روح و نفس انسانی است و نیایش به درگاه خدای بزرگ در طول تاریخ، عامل تلطیف روح انسانی و سازندگی جوامع بشری بوده است . هیچ جامعه‌ای نتوانسته به دور از یک ارتباط عمیق با خداوند به فلاح و رستگاری رهنمون گردد. از این رو، اگر دعا با همه ابعادی که دارد و همه ریزه‌کاریهای که در آن نهفته است ، رعایت شود، وسیله‌ای خواهد بود برای نیل به سعادت جامعه و فرد. در بخش پایانی این رساله نیز به مساله تغییر سرنوشت با دیدی برتر و با عنوان "بدا" اشاره می‌شود حقیقت و امکان وقوع آن با توجه به نظریات مختلف بویژه نظر ملاصدرا بررسی می‌گردد.