جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مولي ميرزاي شيرواني يا شرواني (محمد پسر حسن) م-1098 بر الهيات شرح تجريد و حواشي خفري . مولي ميرزا يكي از چهار داماد معروف مجلسي اول متوفي 1070 است و مولي حيدر علي حفيد معروف مجلسي اول و داماد مجلسي ثاني است . وي استاد صاحب رياض العلماء و مولي محمد اكمل (پدر آقا باقر بهبهاني) بوده . مولي ميرزا بنوشته صاحب روضات حاشيه اي بر حاشيه خفري بر شرح تجريد، حاشيه اي بر حاشيه قديم دواني و حاشيه اي بر شرح تجريد قوشچي نگاشته اما صاحب جامع الرواة حاشيه او را بر شرح تجريد ثبت نكرده و ديگران نيز در اين باره باختلاف سخن گفته اند . در ذريعه در ذيل حواشي حاشيه خفري، از حاشيه شيرواني ياد كند و گويد : بحر العلوم در فوائد رجاليه دو حاشيه بر حاشيه خفري از او نوشته (ذريعه 6/66-67) و در ذيل «حواشي شرح تجريد قوشچي» نيز از حاشيه شيرواني ياد كرده و به ص 66 ارجاع كرده است . در نجوم السماء دو حاشيه از او ياد شده . كتابي كه در كار معرفي آن هستيم تعليقات او است بر شرح تجريد قوشچي و بر حواشي خفري، و مؤلف به سخنان دواني نيز نگريسته . از سخنان وي در آغاز ديباچه نيز پيداست كه به شرح تجريد و حاشيه خفري هر دو نظر دارد و در خود كتاب نيز گاه عبارت شرح قوشچي و گاه فقره اي از عبارات خفري را عنوان سخن قرار داده است . شيرواني در ديباچه مفصل اين حاشيه كه در برخي از نسخه ها موجود است (برخي ديگر از نسخ مانند يكي از نسخه هاي ما و نسخه كتابخانه آستان قدس از مسئله صدق (يكي از مسائل كلام باري) شروع شده است تا اواسط مبحث جبر و اختيار و فاقد ديباچه است) از شاه سليمان صفوي با تجليل فراواني كه چند صفحه را گرفته ياد و كتاب خود را بدو اهداء كرده . شيرواني كمتر از ديگران نام برده و تعليقات خود را تا مبحث جبر و اختيار (اوائل فصل سوم = افعال باري) ادامه داده . (عبدالحسين حائري) تعليقاتي بر حاشيه شمس الدين محمد خفري (957ق) بر شرح مير سيد شريف جرجاني (816هـ) بر كتاب معروف تجريد الاعقايد اثر ماندگار خواجه نصيرالدين طوسي(672ه) است كه به صورت «قوله - قوله» تنظيم شده است. «مراغي، طيار» آغاز كتاب: بسمله قوله مناسب ذلک الخ حاصل وجه المناسبة انه لما کان وجود العرض متوقفا علي وجود الجوهر فکان الجوهر مقدما بالطبع علي العرض. انجام كتاب: بل لا يبعد ان يقال الثاني ارجح لان اولوية الكون ادخل من اولوية الخير بناءاْ علي ان الحركة و السكون مبهم الكون دون الخير، تأمل. قد وقع الفراق ... [عكسي مركز احياء ميراث 5/90؛ علامه طباطبايي 2/145؛ كتابشناسي تجريد الاعتقاد ص 150-152 ؛ مدرسه امام عصر 1/35 ؛ مرعشي 36/556 و 28/347؛ فهرست نسخه هاي خطي كتابخانه وزيري يزد 5/3194/14؛ كشف الظنون 1/350 ؛ الفبائي آستان قدس ص 197؛ الذريعة 6/66 ؛ دانشگاه تهران 11/2473 ؛ مدرسه صدر بازار 2/465 ؛ نشريه 4/439 و 11/723 ؛ فهرست آستان قدس 1/80 ؛ اهدائي به آستان قدس ص 312 ؛ تراثنا س18ش1و/2 213 ؛ تربيت 137؛ مجلس شورا 2/82/33؛]

در طعني كه بعمر در منع دو متعه زده شده است نوشته فضل الله بن محمد بن فضل الله حسيني نيز درباره رؤيت باري و قسيم جنت و ناربودن علي (ص439-441) در پايان آن آمده است «هذه السفينة» (محمد تقي دانش پژوه) [دانشگاه تهران 9/827؛ معجم التراث الكلامي 3/30، رقم 4865؛]

مولف در ديباچه كتاب از محمد شاه قاجار ياد و كتاب را به او اهداء ميكند «عبد الحسين حائري» از محمد كاظم بن محمد رضا الطبري ( سده 12و13 ) نگارنده كتاب «‌طريقة الرشاد في شرح الارشاد »‌ و مولف رساله در مسائل جسم طبيعي آغاز كتاب: بسمله، سبحان من اظهر الاشياء بكمال وجوده و افاض عليها سحاب الاثار.... فاوجد لكماله و اكمل لتمامه و ابدع لتجرده ... اما بعد فيقول العبد ... محمد ابن الرضا الكاظم الطبري ان اهم ما ينبغي للبشر ان يسئل خالق القوي والقدر ان يوفقه لتحصيل المعارف الرفيعه انجام كتاب: يعني ان العلل العرضيه كما مرت ... و هذا آخر ما اردنا من الاختصار في كشف عبارة التجريد في علم و الحمد لله الموفق لاتمامه كما كان موفق الابتداء و صلي الله علي محمد و آله اجمعين [مجلس شورا 23/662 ؛ مدرسه فيضيه 1/140 ؛ مجلس شورا 12/46 ؛ كتابخانه ملي 7/173 ؛]

نويسنده اين حواشي، از صدرالمتالهين، ميرداماد، صدر دشتكي و «حواشي متفرق» فاضل سبزواري بر شرح تجريد، حاشيه تجريد استاد خود و محقق فخري (فخرالدين حسيني سماكي) ياد كرده و از دو تن اخير فراوان نقل كرده . در فهرست آستان قدس نسخه اي از اين كتاب معرفي شده كه بخط مؤلف و در تاريخ 1104 نوشته شده و اگر اين درست باشد مؤلف تا 1104 زنده بوده . آقا جمال خوانساري (م-1125) در حاشيه خود بر خفري از اين حاشيه با عنوان «بعض الحواشي» مكرر نقل كرده. «عبدالحسين حائري» حاشيه اي است بر حاشيه شمس الدين محمد خفري بر شرح قوشچي بربخش الهيات تجريد الاعتقاد خواجه نصير الدين طوسي. محشي در اين حاشيه به حاشيه ساير محشين عنايت داشته و طبق ديدگاه استاد عبدالحسين حائري حفظه الله آقا جمال خوانساري در حاشيه خود از اين حاشيه بعنوان بعض الحواشي ياد كرده است. (مرعشي، محمود؛ اصفهاني، سيدمحمد؛ صالحي، محمدعلي) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام علي نبينا محمد سيد الانبياء و المرسلين و اله الهداة.. اما بعد فيقول الفقير الي الله الغني محمد قاسم بن محمد صالح الاصفهاني هذه تعليقات علي الهيات شرح التجريد .... قال المصنف المقصد الثالث في اثبات الصانع . انما قال في اثبات الصانع و لم يقل في اثبات الواجب اشارة‌ الي ان المسئلة التي هي مقصد المتكلم بالاثبات هي ان للعالم صانعا... انجام كتاب: فدفع هذا الاستدلال مامر . يعني ان دفع هذا الاستدلال ما ذكره القائل غير تمام بل دفعه ما مر بقوله و ضعفه ظاهر لان ذلك الفرق لا يمنع . هذا غاية‌ ما تيسر ... و اسأل الله التوفيق علي الكلام في مبحث الكلام اذ هو المفضل و المنعام. اللهم وفق لفهمه بحق محمد و آله [فهرست آستان قدس 4/71و 1/87و 2/31؛ كتابخانه وزيري 5/1571؛ كتابخانه مجلس شورا 5/98؛ ذريعه 6/66 ؛ فهرست آستان قدس 1/80 ؛ سپهسالار 4/180؛ دانشگاه تهران 9/973 ؛ نشريه 7/514 ؛ دارالحديث ص 226 ؛ ميراث شهاب س9ش/2 37 ؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/356]

حاشيه مختصري است بر بخشي از مبحث وجود از حاشيه شرح تجريد كه خفري آن را تحشية نموده است.« سيد محمود مرعشي» آغاز كتاب: بسمله . قوله اذ تحقق ايجاد ما يتوقف ايضا علي تحقيق موجود ما لان الشيء ما لم يوجد لم يوجد الخ طبيعة الايجاد متاخرة عن طبيعة الوجود لانها طبيعة ناعتية يستحيل قيامها بذاتها انجام كتاب: كما هو سنة الكليان م ح ق قدس سره . [مرعشي 28/361؛ معجم مؤلفي الشيعة 407 ؛ دانشگاه تهران 13/3115]

حاشيه اي است از مير نظام الدين احمد دشتكي پسر غياث الدین منصور بر الهيات تجريد و شرح آن . در ذريعه از اين حاشيه يادي نشد و در گ 46 الف نسخه ما و فهرست آغاز آن چنين شناسانده شده است. «محمد تقي دانش پژوه» بر مبحث اثبات صانع است. اين رساله در برخي از فهارس از قاضي زاده كرهرودي و يا تعليقاتي بر شرح او دانسته شده. «درايتي» آغاز كتاب: بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين الحمدلله الذي وفقنا لتوضيح عقائد الاسلام و تصحيحها من تجريد العقايد و اعاننا لتبيين مرام اهل الكلام ...و شميت بها ما هو غاية القصوي من مقاصد كتاب كتاب التجريد و شرحه الجديد تبصرة لطالبي العرفان و التوحيد و تذكرة لمن كشف عنه غطاوه فبصره حديد و ها انا اشرع في المرام متوكلا علي العزيز العلام قوله المقصد الثالث في اثبات الصانع و صفاته و آثاره الخ اي في بيان ثبوته و تقرير دليل وجوده.............. انجام كتاب: قوله و اما ان العلم بالعلة المحض ما استدل به عليه ان المعلول لازم للعلة و العلم بالملزوم يستلزم العلم بلازمه ............ هذا غاية ما يمكن ان يقال في تحقيق هذا المرام فتامل فيه . [الهيات تهران ص 367 ؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1539 ؛ ادبيات تهران 2/39 ؛ دانشگاه تهران 6/2262 ؛ مجلس شورا 12/210 ؛ ذريعه 1/103 ؛ معجم التراث الكلامي 3/37]

رساله اي است در شرح رساله اثبات صانع ديگر [اين رساله در ابتدا شباهتي به حاشيه شرح تجريد محمد بن حسن شيرواني دارد] آغاز كتاب: بسمله، الشيء لا شك في وجود موجود قيل عليه هذا الترديد قبيح اذا المردود الغير المشكوك [مجلس شورا 15/307]

▪️محمدتقي دانش‌پژوه : فيلسوف كلامي عبدالرزاق فياض لاهيجي حاشيه‌ا‌ی بر جواهر و اعراض شرح جديد تجريد (شرح تجرید قوشچی) دارد و اين حاشيه بر يك عبارتي از طوسي در مبحث علم خدا از الهيات تجريد است و در آن سخنان انكسيمانس و ثاليس ملطي و پلاتون و ارسطو و فارابي و شيخ و سهروردي را مي آورد. گفته شيخ اشراق در تلويحات درباره ديدار او در خلسه از ارسطو و پرسش از دانائي خدا و مانند كردن او آن‌را بخود آگاهي جان در نزديك به نيمي از اين حاشيه ديده مي شود. ▪️احمد منزوي : اين دومين «حاشيه» اوست بر آن «شرح» و نسبت به نخستين گزيده تر است. و ظاهرا به همين دليل اين اثر چندان رواج نيافته و كمياب است و در منابع موجود تنها اشاره اي به آن كرده اند. ▪️فاضل : از اول بحث جواهر و اعراض تا قسمتي از مسئله تجرد نفس . لاهيجي در ديباجه اين حاشيه مي گويد که در گذشته، شرح مفصلي بر مبحث جواهر شرح تجريد نگاشته ام و چون مفصل و ملال آور بود لذا آن را گزين کرده و اين شرح را پديد آوردم.(). ▪️محمدكريم باريك‌بين : حاشيه اي متوسط بر حاشيه شمس الدين محمد خفري (-957 ق) بر الهيات شرح علاءالدين قوشچي (-879 ق) مشهور به شرح جديد بر متن تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسي (672 ق) كه به صورت قوله، قوله تنظيم شده است. ▪️عبدالله انوار : گويا مراد از حاشيه مفصل او، همان حاشية حاشية الخفري علي شرح التجريد باشد. لاهيجي مي گويد قبل بر اين مباحث كتاب "جواهر الشرح الجديد للتجريد" تعليقاتي نوشتم كه متضمن تحقيقات شافيه بود .ولي اطناب آن خوانندگان را گران آمد بر آن شدم كه صرف عزيمت كنم و بسوي ايجاز گرايم و بر اين اصل اين كتاب را پرداختم در پنج فصل زير : فصل اول : بحث از جواهر است باعتبار آنكه بر آن عارض شود احوالي بدون تخصص آن بنوع معيني. فصل دوم : بحث از اجسام مادي و اجسام فلكي. فصل سوم : بحث از اجسام بدون توجه به عنصريت و فلكيت آن . فصل چهارم : جواهر مادي كه جسم واقع مي شوند . فصل پنجم : بحث از عوارض. ▪️ابتدا و انتهای نسخه : آغاز كتاب: يا من تقدس ذاته عن مشاهدة الجوهر و العرض و تنزه فعله عن مقابلة الغرض و العوض ... قال المصنف ... و فيه فصول الاول في الجواهر اقول اي في تقسيم الجواهر الي الاقسام الخمسة و بيان بعض احواله من حيث العموم فانه ذكر في هذا المقصد خمس فصول ... انجام كتاب: و ثالثا احد جزئي الجسم و يمنع احتياجه الي آخر ما يدفع به هيهنا هناك يدفع هناك