جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مسیرهای تفسیر و روش های آن مشخص شده است.ببین آنچه در مورد تحقیق و مطالعات تفسیری و روش شناختی نوشتم می بیند که از تألیف در کتب تفسیری و نیز در سایر کتاب ها و روش های تفسیری در دانشگاه کمک شایانی کرده است. در عین حال با ایرادات فراوانی همراه بود که برخی از آنها به مسیرهای تحلیلی و توصیفی نوشته ها محدود می شددر تفسیر قرآن و روش‌های آن بدون شناسایی تفاوت‌ها از نظر سازگاری و تفاوت روش‌ها و منابع تفسیری که مشکل تحقیق ما در تعادل یا مقایسه بین دو رویکرد و تفسیر معاصر است که نیاز به برخوردهای انضباطی دارد. به دلیل ضعف در برخی از سایت های تفسیر برای جلوگیری از مشکل عدم وجود چنین مطالعاتیبین مفسران معاصر مدارس جبهه و عموم رویکرد پژوهش در جست‌وجوی و آشکار کردن معانی آیات قرآن و تفاوت‌های تفسیری مفسران (طباطبایی و ابن عاشور) است که از طریق آنچه مفسران در هدف پژوهش تجسم یافته‌اند. تا در تبیین معانی آن متون قرآنی با تکیه بر توازن میان آراء و روش بررسی و استنباط و بررسی آنها از طریق تحلیل آنهابرای متون قرآن کریم بر این اساس، اهمیت این پژوهش مبتنی بر تبیین معانی متن قرآنی و ایستادگی بر آنچه مفسران نزد دو عالم (طباطبایی و ابن عاشور) چه در یک آیه و چه در یک متن و برجسته ساختن آنها است. و سپس توازن آراء آنها و در نظر گرفتن آنها با اشاره به نزدیکترین استنباط به معنای آیات. و اما آنچه در این پژوهش جدید است، شامل دانشکده های تبیین و تجدید است که مطالعات تفسیری کمتر به تبیین و برون یابی ظرایف تبیینی بین دو رویکرد و تفسیری که برای مکتب جمهور و امامیه اهمیت فراوانی دارد، پرداخته است.بر این اساس، روش مطالعه در این پژوهش، بررسی روش توصیفی تحلیلی است که تعادل بین دو ایده از دو جهان را به همراه داشت.در مورد نتایج تحقیق برای این تحقیق، محقق به نتایج بسیاری رسیده است که برجسته‌ترین آنها این است که عالم طباطبایی و محقق ابن عاشور دارای علم تبیینی متفاوت از سایرین هستند.

این پایان نامه به یکی از موضوعات مهم یعنی روش شناسی تفسیر قرآن در داستان آدم (علیه السلام) در تفسیر المیزان علامه طباطبایی می پردازد. محقق در تفسیر خود از ریشه یابی اندیشه تفسیری در مراحل مختلف آن و تبیین دلایل مختلف مسیرهای تفسیری مفسران، اهداف تفسیری خود را مشخص کرده است و نشانه آن در روش شناسی تفسیر قرآن با قرآن است. عن، همان گونه که آیه قرآن را با آیه دیگری از قرآن تفسیر می کند، چه از همان سوره باشد و چه از سوره دیگر، خداوند متعال پیامبرش آدم را از مرحله مقدمه عبور داد و این مرحله به عنوان تربیت بود. مرحله ای که زندگی او را در زمین آسان کند و همگان بدانند که خداوند متعال هنگام خلقت حضرت آدم علیه السلام به فرشتگان فرمود که من در زمین خلیفه می سازم و هدف از این مطالعه برجسته کردن بعد علمی و کاربرد تفسیر قرآن توسط قرآن و بیان اجرای این احکام موجب درک صحیح کلام الله جل جلاله می شود و زیر پا گذاشتن آنها موجب سوء تفاهم از اراده او می شود. حضرت عالی و با رویکرد توصیفی تحلیلی در این تحقیق به نتایج متعددی دست یافتیم که مهمترین آنها : آدم علیه السلام نمونه ای از انسان با انسانیت کامل بود که شخصیت خود را بین بعد جسمانی و بعد اخلاقی و معنوی متعادل می کرد و به جای اینکه یکی را تحت الشعاع قرار دهد همه نیازها و نیازهای هر یک را تأمین می کرد. دیگری و اینکه تعلیم ملائکه با تعالیم آدم فرق دارد. به همین دلیل است که می دانند فقط آنچه را خداوند به آنها آموخته می دانند و این در سجده آنها برای او و بیداری حضرت آدم علیه السلام پس از غفلت و بصیرت پس از لغزش، توبه، توبه، بازگشت به سوی خدا آشکار است. میل به کتمان و فضیلت و اخلاق شریف.

ساختار دستوری در زبان عربی، نقش بسزایی در تغییر معنا ایفا می‌کند به طوری که کوچک‌ترین تغییر در ساختار و چینش کلمات، تغییرات معنایی بسیاری را می‌تواند به دنبال داشته باشد. در همین خصوص، ساختار دستوری و زبانی قرآن کریم نیز در تفسیر نقش آفرینی می‌کند. پایان نامه حاضر با عنوان: (جایگاه علم نحو در تفسیر المیزان) پژوهشی در همین راستا و در قلمرو ارتباط میان علم نحو و تفسیر قرآن کریم به شمار می‌آید. پژوهشگر نخست به مفاهیم و کلیات پژوهش پرداخته و مفهوم دلالت، نحو، دلالت نحوی، و سیره علامه طباطبایی را در بخش نظری و نخست تحقیق گنجانده است. نویسنده پس از ذکر کلیات تحقیق به جایگاه و کاربرد علم نحو در تفسیر المیزان پرداخته است. آراء نحوی علامه طباطبایی در این پژوهش در سه محور نحوی مورد بررسی قرار گرفته است. نخست در بخش مرفوعات، نقش و جایگاه نحوی فاعل، نائب فاعل، مبتدأ و خبر، و کان وأخواتها در تفسیر المیزان آشکار شده است. در بخش منصوبات نیز، کارکرد نحوی مفعول به، مفعول مطلق و مفعول له مورد بررسی قرار گرفته است. محور پایانی تحقیق نیز اعراب جمله می‌باشد که جایگاه جمله شرطیه، وصفیه، حالیه و... در خود گنجانده است. پایان نامه حاضر با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی به نتایج زیر دست یافته است: علامه طباطبایی معتقد است که ساختار و سیاق دستوری، تأثیر بسزایی در آشکار ساختن معانی و مقاصد قرآن کریم دارد و از این رو وی آراء و توجیهات نحوی را منطبق با اهداف، اغراض و معانی آیات قرآن کریم برمی گزیند. صاحب المیزان فقط در زمان نیاز به نظر علمای نحو مراجعه می‌کند به طوری که می توان گفت استفاده از آراء علمای نحو در تفسیر المیزان یک قاعده کلی و همیشگی به شمار نمی آید. علامه به دیدگاه های یک مدرسه نحوی خاص متعهد نیست، بلکه وی، نظرات نحوی خود را مطابق با معانی و مقاصد آیات قران کریم برمی گزیند.

از میان اقسام توحید در معارف قرآن، «توحید در ربوبیت» جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده است؛ به گونه‌ای که برخی بر این باورند که اکثر آیات مربوط به خداشناسی معطوف به توحید ربوبی هستند. یگانگی خداوند در تدبیر و کارگردانی عالم هستی مورد اتفاق همه مفسران بوده اما برخی تفاصیل آن نزد مفسران مختلف، متفاوت است. ایده اصلی این نوشتار بررسی تطبیقی محوریت توحید ربوبی در تفسیر المیزان و المنار با هدف شناسایی و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه دو مجموعه تفسیری نامبرده است. بدین منظور با تقسیم معارف قرآنی به اعتقادی و ارزشی، محوریت توحید ربوبی را در دو حوزه مذکور مورد پی‌جویی قرار دادیم. یافته‌های این پژوهش نشان داد که المیزان و المنار در محوریت توحید ربوبی، فطری بودن، و قابل اثبات بودن آن با دلایل عقلی، همسو و هم‌نظر هستند. همچنین آنها در تبیین رابطه میان توحید ربوبی و اصول اعتقادی عدل و معاد فی‌الجمله مسیر مشترکی را پیموده‌اند؛ به موازات این اشتراکات، علامه طباطبائی و رشیدرضا در مفهوم‌شناسی واژه «رب» و مشتقات آن معنایی متفاوت از دیگری را برگزیده‌اند و به تبع آن، در بیان تلازمات مفهومی ربوبیت الهی با سایر صفات، نظرات متفاوتی ارائه نموده‌اند. در تبیین اصل اعتقادی نبوت نیز در مورد محدوده رسالت انبیاء، قدرت پیامبران در تصرف امور و معجزات آنان دو مفسر نامبرده هم‌رأی نبوده-اند؛ در زمینه محوریت توحید ربوبی و معارف ارزشی مؤلفان المیزان و المنار به یکدیگر نزدیک بوده و اعتقاد به توحید ربوبی را موجب تغییرات سازنده بینشی و کنشی انسان موحد می‌دانند که ثمره عملی آن پیدایش و تقویت رفتارهای ارزشی و اخلاقی در او خواهد بود.

عنوان (ویژگی های اندیشه تربیتی در پرتو تفسیر المیزان علامه طباطبایی)، بررسی اندیشه تربیتی اسلامی در هر مرحله از تاریخ آمده است تا دانشجو را قادر سازد تا چگونگی انجام آن را توضیح دهد. بر بهترین راه ها و روش ها، در تدوین ذهن انسان مسلمان با توجه به داده هایی که در زندگی روزمره خود می بیند، ایستادگی کنید و یکی از مهم ترین ویژگی هایی که انسان را از بقیه موجودات متمایز می کند، مسئله تفکر و تفکر است. تعلیم و تربیت که انسان از طریق تعلیم و تربیت به مرحله کمال اخلاقی می رسد هدف از مبحث شناسایی ویژگی های برنامه درسی اسلامی در تعلیم و تربیت مورد نظر علامه طباطبایی رحمه الله بود. - و برای آشکار ساختن مفهوم خود از ماهیت انسان و برجسته ساختن برداشت خود از ارزش های تربیت اسلامی، دیدگاه خود را برای تحول اجتماعی و فرهنگی، دیدگاه وی را نسبت به خانواده مسلمان به عنوان واسطه تربیتی و تربیتی جامعه مسلمان بدانیم و اهمیت پژوهش از تلاش برای آشکار ساختن جنبه های تربیتی در دین مبین اسلام ناشی می شود. هدف از آن ایجاد یک نظریه تربیتی اسلامی قابل استفاده برای آیندگان و شناسایی دیدگاه علامه طباطبایی در مورد خانواده مسلمان و تبیین چگونگی تربیت جامعه اسلامی است. بیان برخی از پژوهش های قبلی در همین زمینه که به برخی از آنها اشاره می کنیم، به عنوان مثال: و مفهوم فطرت انسان در اندیشه تربیتی اسلامی: حسین فواد احمد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معارف، دانشگاه عین شمس، سال 1367 شمسی. محقق با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، با تکیه بر آرای فلاسفه قدیم و مقایسه آن با آرای فلسفی دانشمندان مسلمان در این بخش، و نیز با اخذ نظرات علامه طباطبایی در این بخش، به تبیین آن پرداخته است. نظرات مخالفان و موافقان با نظراتی که در این زمینه ارائه می کند، سپس تحلیل آن آراء و تبیین اینکه چه نظراتی در مورد جامعه اسلامی صدق می کند و هدف این است که نشان داده شود جامعه اسلامی از چه چیزی در پیشرفت و پیشرفت خود بهره می برد. رنسانس تا به پیشرفت بشری برسد و به جای رهبری و رهبری امت اسلامی، ملت‌ها را چه در این دنیا به وسیله منجی خود امام حجه - عجل الله تعالی فرجه الشریف - به سوی رستگاری و سربلندی هدایت کند. امداد - یا ثواب اخروی آن با رهایی از آتش جهنم که خانواده اساس تشکیل جامعه و راز وجود آن و اولین هسته ماندگاری آن است.تمدن اسلامی بدون تکمیل تربیت دینی اعم از اعتقادی و اخلاقی و برای رسیدن به چشمگیرترین نتایج در این بخش، التزام به آموزه‌های اسلام از هر سو و جوانب، راه توسعه، ترقی و شکوفایی است

در قرآن کریم، مجاز به استفاده از عبارات و الفاظ مجازی برای انتقال پیامهای عمیق و غیرمستقیم اشاره دارد. قرآن کریم از روش‌های مختلف برای انتقال اندیشه‌ها، مفاهیم و معانی استفاده می‌کند و استعاره یا مجاز یکی از این روش‌هاست. مجاز به معنای استفاده از کلمات یا عباراتی که به صورت مجازی در قرآن کریم به کار رفته‌اند و به جزئیات خاصی اشاره نمی‌کنند، بلکه برای انتقال یک مفهوم یا اندیشه عمیقتر به کار می‌روند. این استعاره‌ها باعث ایجاد تصویرسازی زنده و قوی در ذهن شنونده می‌شوند و عموماً از طریق مقایسه، تشبیه یا تجسم استفاده می‌شوند. مجازها در قرآن کریم برای تداعی عمق و تأثیر بیشتر پیام‌های الهی به کار رفته‌اند و توجه شنونده را به سمت آن مفهوم یا معنی واقعی‌تر هدایت می‌کنند. آنها از زبانی فصیح و زیبا استفاده می‌کنند تا بهترین تأثیر را بر شنونده بگذارند و عمق پیام الهی را منتقل کنند. نظریه حقیقت و مجاز تقریری است که در هنگام چند معنایی الفاظ یا زمانی که یک لفظ چند دلالت محتمل داشته باشد، استعمال می‌شود. این نظریه تأیید شده است و از سوی علمای اهل سنت و تشیع حمایت می‌شود، اما برخی افراد مخالفت کرده‌اند و اعتراضاتی را برای تقسیم بندی کلمات به حقیقت و مجاز مطرح کرده‌اند. از این رو شناخت آموزه‌های قرآن از صدر اسلام تا کنون با عنوان تفسیر قرآن کانون مورد توجه مسلمان به ویژه اندیشمندان علوم قرآنی بوده وهست. بحث حقیقت و مجاز یکی از مسائل علم بیان است. که در این تحقیق به دلیل تاثیر مستقیم در تفسیر قرآن جایگاه ویژه‌ای دارد، از این رو اثبات مجاز در قرآن اهمیت دارد. اهمیت این پژوهش در بررسی و آشکارسازی دیدگاه‌های علامه طباطبایی و سید قطب درباره تفسیر و تقسیم‌بندی آیات به حقیقت و مجاز، نه تنها به دلیل قبول و احترام علمی که در جامعه تفسیری و مجاز برخوردارند، بلکه همچنین به دلیل تأثیر و تأثرگذاری این دیدگاه‌ها در جامعه و فهم بهتر از معانی قرآنی است. این پژوهش برای جمع‌آوری داده‌ها از منابعی کتاب المیزان فی تفسیر القرآن و فی ظلال القرآن بهره ‌برده. بر اساس روش توصیفی-تحلیلی یافته‌های این پژوهش به این اشاره دارند که دلایل ایجابی از طرف موافقان مجاز در قرآن برخی آیات، روایات وبلیغ تر بودن مجاز نسبت به حقیقت است ودلایل مخالفان مجاز در قرآن مانند دروغ بودن مجاز، قابل نفی بودن آن، سقوط حجیت وسقوط اعجاز قرـن، دلایل سلبی وقابل نفی اند. علامه طباطبایی ضمن پذیرش این دلایل، مجاز در برخی آیات را در صورت داشتن قرینه و مؤثر بودن در تفسیر آیه می‌پذیرد. اما سید قطب در فی ظلال القرآن بر این باور است که مجاز در قرآن به برانگیختن تدبر و تفکر در خواننده کمک می کند، زیرا در جهت گسترش افق های فهم و تحریک تحقیق و کاوش در معانی قرآن عمل می کند. قرآن کریم به برکت استفاده از مجاز قادر است از الفاظ تحت اللفظی فراتر رفته و حقایق معنوی و ابدی را بیان کند که فراتر از مرزهای زمانی و مکانی است.

پژوهش در مورد فقر و غنای مادی، به دلیل پیامدهای منفی یا مثبتی که بر آن مترتب می شود، یکی از مباحث ضروری در زندگی مادی انسان است و این مسئله ای است که پژوهش حاضر با عنوان «فقر و توانگری مادی از منظر علامه طباطبایی در تفسیر المیزان براساس ترتیب نزول» در صدد تبیین آن است. این پایان نامه به بررسی تفسیری موضوعی فقر و غنا و پیامدهای آن دو که موجب مدح یا ذم می شود، می‌پردازد. به منظور دستیابی به این هدف نگارنده با روش تحلیلی توصیفی به واکاوی آیات، بررسی پیامدهای فقر و غنا و تبیین نظر علامه طباطبایی در مورد آنها اهتمام می‌ورزد. پس از بررسی موضوع و تحلیل پیامدهای فقر و توانگری مادی در قرآن کریم براساس ترتیب نزول و از دیدگاه علامه طباطبایی، چنین حاصل شد که خداوند متعال در صدد مدح و ذم فقر و غنا نیست، مگر اینکه پیامدهای مثبت یا منفی بر آن دو مترتب باشد؛ همانطور که آیات مکی و مدنی مرتبط با این دو موضوع نیز حاکی از آن است، و هدف نهایی از آن دو حفظ کرامت انسان و شان و منزلت اوست. پس هرچیزی موجب عزت شود، چه فقر و تنگدستی باشد و چه غنا و ثروت، مستحق ستایش، تشویق و تاکید بر آن است و هرچه باعث ذلت انسان و نابودی کرامت او شود، چه فقر و تهیدستی باشد یا غنا و ثروت، مستحق نکوهش و اجتناب است. توجه به موضوع فقر و توانگری مادی با چنین بیان و تفصیلی را تنها در قرآن کریم می توان یافت که از ویژگی ها و اهدافش هدایت انسان به کمال مطلوب است و این نتیجه ای است که می توان از خلال کلمات علامه طباطبایی در تفسیر آیات مرتبط با فقر و غنای مادی بدان دست یافت.

امداد الهی از مهم ترین موضوعاتی هست که توجه محققان را به خود جلب کرده است و شکی نیست که این جهان بر اساس نظام احسن شکل گرفته است و همچنین خلقت موجودات هم به همین شکل است و خداوند آنها را بر اساس اسباب و قوانین عام خلق کرده است که موجودات از این قوانین تخلف نمیکنند و سنت های الهی مجموعه قوانین ثابت در نظام هستی اعم از قوانین مادی و معنوی هستند که نظام خلقت بر اساس آنها اداره می شود و تخلف ناپذیر هستند و سنت امداد الهی از این سنن هست و همه موجودات برای رسیدن به کمال محتاج آن هستند.از برترین تفاسیر که در این مورد سخن گفته است، تفسیر المیزان علامه طباطبایی است که خوانند در خلال آیات متعدد می تواند به دیدگاه ایشان در این باره پی برد. در این رساله با روش توصیفی تحلیلی نظرات ایشان در خلال آیات متعدد امداد مورد مطالعه قرار گرفته است و از نظر ایشان خلقت، از خداوند شروع شده و به او منتهی می شود و سیر جامعه وتاریخ قانونمند است و خداوند انسان را خلق کرد و موجودات را به تسخیر او درآورد و او را امداد کرد که اگر از این نعمت ها در جهت الهی استفاده کند مشمول امداد الهی می شود عواملی مانند ایمان، تقوا، استغفار، صبر، استغاثه به خداوند و مانند آنها و اگر نعمت های الهی را در مسیر عصیان به کار برد و دچار کبر، غرور، ظلم و مانند آنها بشود از امدادهای الهی محروم خواهد شد.

قرآن معجزه بزرگ پیامبر اسلام و متنی فرابشری است، که پژوهشگران از جنبه‌های مختلفی آن را مورد بررسی قرار داده اند؛ تعدّد معانی برخی واژگان در قرآن و سطوح معنایی متعددی که برخی واژگان قرآنی دارند، در تمام مذاهب اسلامی پذیرفته شده است، گاهی یک لفظ در سوره ای از قرآن می تواند معانی متعددی را به خواننده منتقل کند، سطوح گوناگون معنایی در قرآن سبب شده گاهی مفسران برداشت های متعددی از یک آیه داشته باشند، اعتقاد به ساختار چندمعنایی بودن واژگان در شمار مهم‌ترین مبانی تفسیر قرآن است. بر این اساس، برای هر آیه، پس از گذر از معنایی ظاهری، می‌باید به معنایی درونی و لایه‌های بعدی معانی آیات توجه کرد. در این نوشتار پژوهشگرتلاش کرده است بستری فراهم سازد تا ضمن بررسی آیاتی که حاوی واژگان متعدد المعانی هستند، عملکرد علامه طباطبایی و علامه آلوسی را در دو تفسیر «المیزان» و «روح المعانی» در حیطه این نوع از واژگان، نشان دهد. پژوهش حاضر با هدف شناساندن مواضع وجایگاههای چند معنایی های مهم دربرخی سوره های قرآن کریم و بررسی وتطبیق دو تفسیرمذکور ضمن بیان نقاط قوت و ضعف هردوتفسیرو بیان اصول درستِ قواعد وقرائن فهم معنا، به یک درک دقیق ویکسان برسد؛ بنابر این با روش توصیفی - تحلیلی با تکیه برمنابع کتابخانه ای تلاش نموده اهمیت کشف معانی ثانویه و تأثیرآن در فهم عمیق قرآن و نقش دوتفسیر"المیزان " و"روح المعانی" در انتقال معانی الفاظ وعبارتهای چندمعنایی را بررسی کند، و بیان نموده که این دو مفسراز چه روش و مبنایی برای فهم معانی الفاظ وعبارتهای چند معنایی درقرآن بهره جسته اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که کشف معنای ثانویه، فهم و درک مطالب را برای مخاطبان قرآن آسان‌تر کرده، و در برخی موارد موجب گردیده احکام نادرست از متن قرآن برداشت نشود. به فراخور موضوع مورد مطالعه، تفسیر المیزان که دیدگاه های یک عالم شیعه اثنا عشری علامه طباطبایی به روش کلامی، و روح المعانی دربردارنده دیدگاه های یک عالم سنی علامه آلوسی به روش اشعری مورد واکاوی قرار گرفته، و مشخص شد علامه طباطبایی و علامه آلوسی فقط به معنای فرهنگ واژگانی کلمات اکتفاء نکرده اند بلکه معنای دوم و بیشتر را نیز برای برخی واژگان در نظر گرفته اند تا ترجمه ای درست و دقیق ارائه دهند و مخاطب را با مفهوم صحیح عبارت آشنا کنند. علامه طباطبایی و علامه آلوسی برای یافتن معنای مراد از علم لغت و تفسیر استفاده کرده اند.

در قرآن کریم آیات فراوانی ناظر به بحث ایمان وجود دارد. در این آیات زوایای گوناگونی مطرح شده که در یک نگاه می‌توان آنها را چنین طبقه‌بندی کرد: یک، برشمردن ویژگی‌های ایمان و مؤمنان، دو، رهآورد یا آثار ایمان و عمل مؤمنانه که خود شامل دنیا و آخرت نیز می‌شود و سه بحث از تقابل ایمان با کفر یا اهل ضلالت و به طور کسانی که ایمان ندارند. حال مفسران فریقین اسلام و روایات اهل بیت (ع) هر کدام از سویی در باب مسائل ناظر به ایمان بحث تفسیری نموده و زوایای آن را شرح دادند. این تحقیق که در زمره کلان پروژه‌ی مقایسه‌ی نگاه‌های تفسیری مفسران و احادیث امامیه است رسالت خویش را در مقایسه‌ی موضوع ایمان قرار داده است. برای این تحقیق که با روش مقایسه‌ای صورت گرفته است، دو مفسر برجسته فخر رازی از مفسران اهل سنت و علامه طباطبایی از مفسران شیعی انتخاب شدند تا وجه برجستگی این طرف حفظ شود. در روایات نیز مهم‌ترین میراث حدیثی به جای مانده که معمولاً آثار مدرسه قم می‌باشد مورد توجه قرار گرفته است. در موضوع "ایمان" تفاوت‌های نظری اندکی مابین مفسران با روایات وجود دارد. بلکه تفاوت ایشان عموماً در جزئیات حقیقت ایمان است. به علاوه اگرچه در نگاه مفسران گاه ادبیات کلامی، فلسفی یا عرفانی مورد توجه و استفاده بوده است ولی تأثیر شگرفی در تبیین "ایمان" نداشته است. لازم به ذکر است که در پایان پژوهش به این نقطه دست می یابیم که تعریف ایمان از منظر علامه طباطبایی به صواب نزدیک تر است چرا که از منظر ایشان ایمان تصدیق قلبی است که بدون التزام عملی ره به جایی نمی برد و این نوع نگاه با غایت هدایت بشری همسانی بیشتری دارد.