جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بخش عظیمی از توفیق شاعران برجسته مدیون هنر آفرینش آنها در ایجاد تصاویر شاعرانه است . در این پایان نامه نگارنده اشعار بیش از 200 شاعر بی دیوان قرن سوم تا پنجم هجری را مورد بررسی قرار داده است و به شیوه های تصویر سازی آنها پرداخته و ویژگی های تصاویر شاعران? آنها را نشان می دهد . آنگاه مباحث عمده علم بیان؛یعنی تشبیه ، استعاره، مجاز و کنایه را دنبال می نماید .منظور از شاعران بی دیوان ، شاعرانی هستندکه دیوانهای آنها بر اثر تحوّلات تاریخی ، سیاسی و اجتماعی از بین رفته و امروزه ابیات پراکنده‌ای از آنها باقی مانده است . صور بیانی مذکور در این تحقیقبر اساس تعاریف شناخته شده و مورد قبول مولفّان آثار علوم بلاغی با ارائه شواهد لازم ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توضیح و تفسیر آنها سعی شده است کلام شاعران بی دیوان از دیدگاه زیبا شناسی بیانی مورد دقّت قرار گیرد . از این تحقیق نتایج متعددی بدست می آید که می توان در یک کلام گفت : روند انتقال مباحث بیانی در شعر شاعران بی دیوان از صور خیال محسوس بویژه تشبیه آغاز می شود و به‌دیگر تصویرها می انجامد .

علم بیان یکی از ابزارهای بلاغت در کلام است. در این علم با اصول زیبایی‌شناختی زبان و نیز با شیوه‌های مختلف در ادای معنای واحد آشنا می‌شویم. در این پژوهش تلاش می‌شود به بررسی ارکان زیبا‌یی‌شناختی در دیوان اشعار وحشی بافقی پرداخته شود. که ابتدا در فصل دوم به تعریف و توضیح این ابزارها یعنی تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه می‌پردازم و سپس در فصل چهارم موارد مربوط به هر کدام را از دیوان وحشی بافقی استخراج کرده و به توضیح آنان خواهم پرداخت. در پایان نتایج یافته‌هایم را در نموداری نشان خواهم داد اما آنچه حائز اهمیت است این است که میزان استفاده‌ی شاعر از تشبیه به مراتب بیش از استفاده او از دیگر ابزارهای بیانی بوده است. پس از آن استعاره از حیث کاربرد آن در درجه‌ی دوم قرار دارد، سپس کنایه و در پایان مجاز کمترین بسامد را دارد و این خود نشان از سادگی کلام شاعر و همه فهم بودن آن دارد و همین ویژگی کلام او را در دسترس همگان قرار داده و تأثیر و جاودانگی شعرش را دوچندان کرده است.

علوم بلاغی،مجموعه دانش هایی است که اسلوب نگارشی را که در یک اثر ادبی جایگاه ویژه ای دارند به ما می شناساند.علم بیان یکی از زیر شاخه های علوم بلاغی ست کهبا کاوش عناصر خیال انگیز به کار رفته در شعر،به درک بهتر آن کمک می کند.تشبیه و استعاره به عنوان دو عنصر مهم در مخیل بودن کلام شاعر ، دست مایه یپژوهش حاضر هستند..در این مجال سعی بر آن بوده تا200 غزل اول از دیوان دو شاعر گرانقدر پارسی گوی،عطار نیشابوری و سیف فرغانی مورد بررسی قرار گیرد و ضمن یافتن و دسته بندی تشبیهات و استعارات موجود در غزلیات آن دو،نوع نگاه هر یک از آنان،در تشبیه و استعاره،بر اساس فراوانی و مواد این آرایه ها،تجزیه و تحلیل شود.این پژوهش در 4 فصل تدوین شده است:فصل اول: شامل کلیات طرح (مباحث اولیه و اساسی طرح، زندگی نامه، آثار و سبک دو شاعر و...).فصل دوم: تشبیه (ارکان تشبیه، انواع تشبیه، مواد و عناصر تشبیهات عطار و سیف).فصل سوم: استعاره (ارکان استعاره، انواع استعاره، مواد و عناصر استعارات عطار و سیف).فصل چهارم: نتیجه گیری (جداول، آمارها، نمودارها و تحلیل ها).واژگان کلیدی: عطار نیشابوری، سیف فرغانی، غزل، تشبیه ، استعاره

موضوع رساله حاضر بررسی یکی از جنبه های زیباشناسی سخن فارسی ، بیان در دیوان یغمای جندقی می باشد که هدف ازتدوین آن مشخص شدن جنبه های بیانی دیوان بغمای جندقی است که در 6 فصل تنظیم شده است . در فصل نخست به طرح و کلیات تحقیق پرداخته شده و در فصل دوم مختصری از زندگینامه یغمای جندقی ارائه گردیده و در فصل سوم با ارئه تعریفی از شعر و آنچه که ما آن را علم بیان می نامیم سعی گردیده تا محدوده این علم مشخص گردد . در فصل چهارم که قسمت اصلی پایان نامه نیز می باشد به بررسی جنبه های بیانی دیوان یغما پرداخته شد . شیوه کار بدین صورت است که ابتدا تعریفی از هرکدام از جنبه های علم بیان ارائه شده و در ادامه دیوان یغما مورد بررسی و ابیات مربوط به آن بخش از علم بیان استخراج و به صورت شاهد مثال و ابیات ارجاعی آورده شده است . در پایان هر بخش از این فصل با ارائه نمودار آماری میزان بسامدی هر کدام از این جنبه های علم بیان ارائه گردیده است . در فصل پنجم بر آن شدیم تا بررسی محتوای اشعار یغما درونمایه ای کلی از اشعار یغما و اصطلاحات رایج به کار برده شده در دیوان را برای مطالعه کنندگان ارائه نماییم و در نهایت در فصل ششم با ارائه یک نمودار کلی از چهار رکن اصلی علم بیان مورد استفاده شاعر تلاش نمودیم تا مشخص گردد این شاعر از کدام یک از ابزارها و شیوه های مخیل نمودن کلام به چه میزان بهره برده است.

در گذشته دانش طب از متفرّعات علم حکمت به شمار می‌رفت و کسانی که به تحصیل علم حکمت می‌پرداختند از آموختن علم طب گریزی نداشتند، بر همه‌ی طالبان علم لازم بود به صورت کلّی با آن آشنایی پیدا کنند و شاعران هم به نحوی از انحا از این علم بهره می‌گرفتند و از آن به گونه‌ی تمثیل، تشبیه، استعاره و کنایه جهت پربارتر کردن کلام استفاده می‌کردند. گاهی انعکاس این معلومات در شعر جهت فخرفروشی و نشان دادن توانایی‌های علمی به دیگران بوده است. این پژوهش به بررسی واژگان پزشکی آثار سنایی غزنوی می‌پردازد و تلاش می‌کند به این پرسشها پاسخ دهد:طبّ حِکمی (پزشکی قدیم) در ادبیّات کهن ما چه جایگاهی دارد؟سنایی و مردم روزگارش در باره‌ی مقولات طبّی چگونه می‌اندیشیدند؟فواید داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی چیست؟ این تحقیق از نوع بنیادی است و قلمرو تحقیق قرون پنجم و ششم هجری قمری می‌باشد. روش تحقیق، روش تجزیه و تحلیل منطقی اسناد و مدارک کتابخانه‌ای با روش اسنادی و استفاده از منابع دست اوّل و دوم است، ابزار گردآوری داده‌ها فیش برداری و مطالعه و بررسی منابع تحقیقی و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها روش تحقیقی می‌باشد. این پایان نامه شامل هشت فصل است که عبارتند از: کلیّات تحقیق، ادبیّات تحقیق، کلیّات طب، اندامها، بیماریها، داروها (مفرد و مرکب)، اصطلاحات عمومی و نتیجه گیری. هدف از پرداختن به چنین موضوعی درک صحیح مفاهیم سروده‌های شاعر می‌باشد. روش کار به این صورت بوده که ابتدا آثار سنایی (دیوان، حدیقۀ‌الحقیقۀ و شریعۀ‌الطریقۀ، مثنویهای سنایی و مکاتیب) مطالعه شده سپس بیتها و جمله‌هایی که بافت آنها طبّی بوده یادداشت گردیده و با مراجعه به آثار طبّی قدیم و فرهنگ لغات معنی و مفهوم واژگان شرح شده‌ است. فصل چهارم تا هفتم به ترتیب حروف الفبایی مرتّب شده و معادل انگلیسی واژگان در پاورقی آمده است. در پیشینه‌ی تحقیق بعضی از پایان نامه‌ها و کتابهایی را که به نوعی با این موضوع اشتراکی داشته‌اند به طور مختصر بررسی شده است. در این پژوهش پی می‌بریم شاعر چه نقطه نظراتی در مورد علوم به خصوص علم طب داشته و چگونه از این شاخه‌ی علم برای بیان مفاهیم ذهنی و خلق صور خیال بهره برده است و شناخت نسبی از اندامها، بیماریها و داروها پیدا می‌کنیم.

رساله حاضر پژوهشی در بلاغت فارسی و عربی و جلوه‌های آن خصوصا (بیان) در آثار نظامی و بالاخص خسرو و شیرین او که زیباترین داستان در میان آثار خود اوست ، می‌باشد. در ابتدا به معرفی شاعر مورد نظر از زوایای مختلف پرداخته و سپس بلاغت در عربی و در زبان فارسی و پیشینه تاریخی آن در هر دو زبان بررسی شده است . با نظری اجمالی متوجه خواهیم شد بلاغت و شعبات آن در علم در زبان فارسی از سابقه کمتری نسبت به زبان عربی برخوردار است و به مقدار بسیار زیادی تحت تاثیر بلاغت عربی قرارگرفته است . کوششهای متاخرین نتوانسته است از میزان این تاثیرپذیری بکاهد. در گفتار دوم از رساله حاضر چهار موضوع اصلی در علم بیان مورد برسری قرار گرفته است این چهار موضوع عبارتند از : تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه : از میان این چهار موضوع، تشبیه استعمال بیشتری دارد و یکی از صنایعی است که دارای نیروی خیال‌انگیز است و زیبایی بسیاری به کلام می‌بخشد. استعاره هنری‌ترین استعمال کلمه است و خیال‌انگیزترین موضوع علم بیان است . مجاز از آن جهت در بیان مورد بررسی است که وسیله شناخت استعاره است . و کنایه یکی از کاربردهای زیبای کلمه و کلام است . کنایات در هر دوره متفاوتند گاهی شناخت کنایات دشوار و دیریاب است و در پایان رساله تفاوت موضوعات چهارگانه علم بیان، توضیح داده شده است .

پژوهش بر روی صدق و کذب‌پذیری و معناداری استعاره‌ها، که امروزه به پژوهشی کانونی در حوزه‌ی معناشناسی تبدیل شده است، از پرسش‌های جدی در قلمرو مطالعات ادبی به حساب می‌آید. این مسئله، از اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین مسائل در گفتمان سنتی شعر و ادبیات نیز به شمار می‌آید و متفکرین اولیه‌ی مسلمان نیز، هم در گفتمان بلاغی و هم در گفتمان‌های دینی و سیاسی- اجتماعی از آن سخن گفته‌اند. از این رو، با توجه به اینکه دیدگاه‌های حکمای مسلمان در این باره‌، به رغم ظرفیت‌هایی که در آن وجود دارد، هنوز به شیوه‌ای تحلیلی، بررسی نشده است، این رساله را به بررسی نسبت استعاره‌ با صدق و معنا، در اندیشه‌ی متفکرین اولیه‌ی مسلمان، دریک بازه‌ی تاریخی خاص که از فارابی(257-338ه) آغاز می‌شود و پس از گذر از ابن سینا(359-417ه) و غزّالی(450-505ه) به ابن رشد(520-595ه) می‌رسد، اختصاص داده‌ایم. در این پژوهش، با توصیف نظریه‌ی صدق مورد پذیرش ارسطوییان مسلمان و در چهارچوب آرا و اندیشه‌هایی که بیشترین تأثیر را بر شکل‌گیری تئوری کلی متفکرین مسلمان درباره‌ی اعتبار منطقی و معناداری استعاره داشته است، به تحلیل دیدگاه هر یک از این شخصیت‌ها نسبت به مسئله‌ی مورد بحث پرداخته شده است. بررسی‌های انجام شده، نشان می‌دهد که فارابی سعی می‌کند با توصیف شعر به عنوان یک فن قیاسی، از اعتبار منطقی و معناداری جملات شعری و استعاره‌ها دفاع کند، در همان حال که کذب خاص گزاره‌های شعری و استعاری را که به ماهیت محاکی و تخییلی آنها بازمی‌گردد، می‌پذیرد. ابن سینا نیز، تحت تأثیر قرائت‌های نوافلاطونی از آثار ارسطو، که فن شعر و فن خطابه را در کنار دیگر رساله‌های منطقی ارسطو به عنوان دو صناعت منطقی مبتنی بر قیاس معرفی می‌کرد، در تلاش است تا با تبیین رابطه‌ی اقاویل مجازی و شعری با منطق، معناداری آنها را اثبات کند، با این تفاوت که در همین حال، سعی می‌کند با متمایز کردن قلمرو تصدیق و تخییل، امکان صدق گزاره‌های مجازی و استعاری را نیز فراهم سازد. این در حالیست که تحلیل اندیشه‌های غزالی و ابن رشد روشن می‌سازد که دغدغه‌ی ایشان نسبت به محتوای متن مقدس، سبب شده است که علاوه بر اثبات اعتبار منطقی و معناداری گزاره‌های مجازی و استعاری، همواره به دنبال تبیین نسبت اقاویل مجازی متن مقدس با حقیقت و واقعیت و نشان دادن جایگاه شناخت‌شناسانه و معرفت‌شناسانه‌ی گونه‌ی مجازی زبان باشند. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که ارزش و اهمیت اولیه‌ی استعاره‌ها در نگاه فارابی و ابن سینا که از منظر شعر به گفتمان مجازی زبان می‌نگرند، ارزش کاربردی و انگیزشی این گزاره‌هاست که به اعتبار منطقی آنها وابسته است و ارزش معرفتی گزاره‌های استعاری که به نسبت آنها با واقعیت وابسته است، ارزشی ثانویه و در درجه‌ی دوم اهمیت است. این نسبت در اندیشه‌های غزالی و ابن رشد، که رویکردی خطابی به زبان مجازی دارند، برعکس می‌شود.

امام علی(ع) در فصاحت و بلاغت بی‌مانند و در خطابه و سخنوری سرآمد است. سخنان زیبا و پر محتوا و آموزنده او از روزگار زندگی پربارش، مورد توجه ادیبان و سخن‌شناسان و بزرگان علم و ادب بوده است. نهج‌البلاغه که بعد از قرآن کریم، از گرانبهاترین و ارزشمندترین میراث فرهنگی اسلام و یکی از منابع معتبر و مستند دینی است با محتوای غنی و تصاویر زیبا و نغمه دلنشین، از همان آغاز توجه بسیاری از بزرگان دانش زیباشناسی و هنر سخنوری را به خود جلب نموده است.دنیا و آخرت از موضوعات اصلی و محوری نهج البلاغه است، که امام علی(ع) در معرفی این دو مقوله از تصاویر ادبی زیبایی بهره می‌گیرد و خلاقیت، ابتکار و فصاحت بی‌بدیل خویش را به نمایش می‌گذارد. تصاویر ادبی به کار گرفته شده در این دو موضوع، از خیال و ابتکاری بی‌نظیر برخوردار است. دقت در انتخاب الفاظ و تعابیر، تازگی و طراوتی خاص به توصیفات آن حضرت بخشیده و خطبه‌ها را از حالت رکود و ایستایی خارج کرده است، به طوری که خواننده با خواندن این خطبه‌ها، با احساس نشاط پیام امام(ع) را دریافت می‌نماید. ایشان به شکل هنرمندانه از خیال استمداد گرفته و اندیشه‌ها و مفاهیم عقلی والا و پیچیده حکمی را در قالب الفاظی اندک و به صورت موثر و گیرا به مخاطب القا می‌کند.امام(ع) با استفاده از عناصر طبیعی، زمان، مکان، تشخیص، استفاده از تجارب شخصی در به تصویر کشیدن این موضوعات و... پویایی و حرکت خاصی در تصاویر ادبی خویش ایجاد کرده است که نشان از معرفی دقیق چهره دنیا و آخرت و شناخت آن دارد.واژه های کلیدی: امام علی(ع)، نهج البلاغه، دنیا، آخرت، تصاویر ادبی.

زبان عرفان زبانی است که حالات، روحیات و تجارب ناب عرفانی با آن بیان می‌شود. این زبان که با نام‌های زبان اشارت، زبان عبارت، زبان حقیقت، زبان عشق، زبان کشف، زبان اهل طریقت و ... یاد می‌شود، زبانی است برخاسته از سرشت انسان‌هایی که باطن خود را از هر آلایشی پاک کرده‌اند و به یگانه هستی عالم روی آورده‌اند. زبان عرفان با توجه به گوینده و احوال مخاطبان درجات متفاوتی دارد و ویژگی‌هایی که آن را از هر زبان دیگری متمایز می‌کند، همچون آهنگین بودن که از آغاز هستی ترنم آهنگ با وجود آدمی سرشته شده است. آشنایی‌زدایی، غلط‌افکنی، تأویل‌های زیبا از حروف، کلمات و آیات قرآن و همچنین از برخی اعمال و رفتارها که همه به قصد انتقال مفاهیم عرفانی به دیگران است. این زبان، به ویژه در کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار میبدی، زبانی است برگرفته از زبان قرآن. بنابراین این زبان از حقیقت و از معرفت باطن خبر می‌دهد.این زبان در حقیقت آن به قصد تبیین تجارب عرفانی به وجود آمده است که دارای درجات مختلفی است. وجود سطوح مختلف زبان عرفانی که عبارتند از سطح تناقضی یا شطحی، سطح محاکاتی یا رمزی، سطح استنادی و نقلی و سطح استدلالی و عقلی نشانگر تلاش همه‌جانبه عارفان برای بیان تجارب عرفانی است که گاه به صورت رمز آشکار می‌شود. در این رساله به تحلیل زبان عرفانی کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار و ویژگی‌ها و سطوح آن همراه با ذکر شواهد پرداخته می‌شود.

کتاب صحیفه سجادیه که در برگیرنده‌ دعاها و نیایش‌های امام سجاد(ع) به مناسبت‌های مختلف است، دریای بیکرانی از معارف الهی است و بعد از قرآن کریم و احادیث نبوی و نهج البلاغه بهترین راهنـما برای هدایت بشر و ساختن انسـان کامل است و این دعاها که به زیباترین شکـل ممکن بیان شده‌اند، نشانه ذوق سرشار، روح متعالی شخصیتی بزرگ و درد آشناست و هر انسانی به فرا‌‌خور معرفت خویش از این دریای بیکران کفی برگرفته وجان تشنه‌اش را سیراب می‌سازد.این تحقیق تحت عنوان «صور خیال در صحیفه سجادیه» نگارشی است که هدف از آن دستیابی به نکات بلاغی موجود در دعاهای صحیفه سجادیه است.مهمترین صور خیال مورد استفاده در این تحقیق مواردی از قبیل تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه است که به صورت‌های مختلف و زیبایی به کار رفته‌اند؛ یعنی به انواع تشبیه و مجاز با علاقه‌های آن و انواع استعاره و کنایه با تعریف هر یک در لغت و اصطلاح با ذکر مثال‌ها و شواهد گوناگون در صحیفه سجادیه اشاره شده است.مهمترین نتیجه بدست آمده از این تحقیق اثبات توانایی امام سجاد(ع) در بهره‌گیری از زیبایی‌های هنری و تصاویر خیالی و دل-انگیز است که برای بیان بخشی از عقاید خود از آنها استفاده کرده‌اند تا بار دیگر تحرکی در جامعه برای توجه به معرفت و عبادت و بندگی ایجاد نمایند.