جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش عواملی چون عواطف و احساسات، خواسته های پیشینی، گناهان و رذایل اخلاقی و ... در تکون معرفت، از دیرباز مورد توجه فیلسوفان بوده است. ملاصدرا نیز با تلقی خاصی که درباره معرفت الهی دارد و از سویی آن را مترادف با حکمت دانسته، و از سوی دیگر، تحقق چنین معرفتی را مسبوق به تهذیب و استکمال نفس انسانی می انگارد، در حقیقت، موانع معرفت به خداوند را همان موانع حکمت و کمال انسانی معرفی می کند. بدین ترتیب، تقرب به عالم قدس و دست رسی به معرفت حضرت حق، در گرو تزکیه نفس و تهذیب اخلاق از زشتی ها، معاصی و رذایلی چون بخل، کبر، عجب، غیبت، حب جاه و ریاست، خصومت، شرب خمر، دروغ گویی و ... و التزام به شریعت خواهد بود.

اسلام دینی است که هدف اساسی آن تربیت فرد دیندار و بناکردن جامعه ای با شالوده صحیح اخلاقی، مطابق با اهداف و احکام دینی است، جامعه ای ارزشمند که با فضایل اخلاقی، میان مسوولیت های اجتماعی و ایمان اسلامی ارتباطی انفکاک ناپذیر به وجود آورده باشد. از جمله مسائل مهمی که به مثابه لوازم قطعی و حقیقی ایجاد چنین رابطه قوی به شمار آمده و در معارف قرآنی نیز بر آن تاکید شده است، دوری اجتماع انسانی از رذایل اخلاقی و ارتکاب بدان هاست؛ زیرا جامعه مطلوب انسانی با فضیلت ها پیوند عمیق و ناگسستنی دارد، نه با رذیلت ها. همچنین ترویج رذایل اخلاقی، رابطه انسان با خدا را برهم زده و ارتباطات اجتماعی با هم نوعان را در برخوردهای اخلاقی مختل می کند. مرحوم علامه طباطبایی (ره)؛ وجود رذایل اخلاقی در جامعه اسلامی را عامل سستی ایمان و اعتقادات انسانی و باعث از بین رفتن دادوستدهای معنوی و عواطف مستحکم آنان برشمرده و به عنوان حجابی سنگین در مسیر توسعه مطلوب اخلاقی برمی شمرد. نگارنده در این مقاله سعی دارد، با توجه به دیدگاه علامه طباطبایی (ره)؛ مهمترین ویژگی هایی که به عنوان رذایل اخلاقی در جامعه انسانی، مانع آشکارشدن حقانیت و شکوفایی در مسیر مطلوب و نیز سدی در برابر حرکت روح افزا به سوی فضایل اخلاقی می گردند را ذکر و بررسی کند و بر دوری جامعه مطلوب انسانی از آن ها تاکید نماید.

این تحقیق پایانی ، با موضوع « دروغ ، ریشه ها و پیامدهای آن از دیدگاه قرآن و سنّت» نگارش یافته است. از آنجا که هدف از این تحقیق این است که دروغ ، کلید و دروازه گناهان محسوب می شود و پیامدهای مخّرب و ویرانگری را بر پیکر? افراد ، خانواده ها و اجتماع وارد می سازد بررسی و تحقیق در این زمینه ضمن تأثیرات مثبت و فوایدی که بر نگارنده دارد ، مطالعه آن برای هر خواننده ای می تواند نشان دهند? راه و بازدارنده از سقوط و هلاکت گردد و در این تحقیق از مطالب قرآنی و روایی و اخلاقی و نظرات علماء و فقها در مورد پیامدهای مخرّب دروغگویی استفاده گردیده و همچنین به تشریح ویژگی های دروغگویان در قرآن و روایات پرداخته شده است. در این تحقیق ، در حدود 70 منبع و مأخذ مورد کنکاش قرار گرفته ، منابعی که استفاده گردیده شامل کتب قرآنی ، روایی ، اخلاقی و تفسیری ، کتب لغت می باشد . و اما روش این تحقیق به اعتبار نوع بنیادی است زیرا ما دراین تحقیق قصد کشف حقایق بیشتری را داریم و به اعتبار ماهیّت ، توصیفی است زیرا فقط تحقیق در سطح توصیف و تبیین موضوع است و به اعتبار جمع آوری اطّلاعات از نوع کتابخانه ای است و به اعتبار موضوع از نوع دینی یا وحیانی است . و اما نتایجی که با تحقیق در این موضوع به دست آمده عبارتند از : 1- اهمیت دادن اسلام به یک موضوع اخلاقی همانند دروغ طوری است که آن را سرچشمه گناهان معرفی کرده است. 2- دروغ از شراب بدتر است. 3- دروغگو ایمان ندارد. 4- دروغگو مبغوض خداست 5- دروغگو بوی بر گناهش منعض و گندیده است . 6- دروغ مخرّب ایمان است. 7- دروغ علامت نفاق است. 8- دروغ مورث فقر است. 9- دروغ سبب خذلان الهی است. 10- دروغگو به عذابی مخصوص در قبر معذّب می باشد. 11- دروغ ، از کبائر است. 12- دروغگو محروم از هدایت الهی است.

این پژوهش با موضوع «دروغ، علل و راه های پیشگیری و درمان آن» از پنج فصل و یک خاتمه تشکیل شده است: فصل اول به بیان مسئله، اهمیت، ضرورت، سؤال اصلی، سؤال های فرعی، هدف، پیشینه و روش تحقیق پرداخته است. در فصل دوم، دروغ در لغت و اصطلاح، بررسی و تحلیل تعریف های دروغ، قبح و زشتی دروغ از منظر آیات و روایات، فرق دروغ با توریه و احکام آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به عوامل و ریشه های دروغ (فردی و اجتماعی) اختصاص دارد. فصل چهارم به بررسی آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی دروغ با استناد به آیات و روایات پرداخته است. فصل پنجم راه های پیشگیری و درمان دروغ را از طریق شناختی، عاطفی، احساسی و رفتاری مورد بررسی قرار داده است.

عنوان تحقیق حاضر « دروغ از دیدگاه آیات و روایات» می باشد. دروغ، سخن مخالف با واقع می باشد که برخلاف راستی و درستی دلالت می کند. و معادل آن در لغت عرب واژه « کذب» است. اهمیت پرداختن بر این موضوع، رواج دروغ گویی که مایة نابودی ایمان است در همه قشرها و مشاغل، در ازدواج ها و معاملات و عدم حساسیّت اجتماعی نسبت به دروغ و پیامدهای خانمان سوز آن می باشد. امتیاز این پژوهش، بررسی کامل و جامع این صفت رذیله در آیات و روایات اسلامی، با نگاهی قرآنی، روایی، اخلاقی و استفاده از آراء مفسران و نظر علمای اخلاق پیرامون موضوع، در یک مجموعه است. در این اثر علاوه بر کتب روایی: محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، وسائل الشیعه، بحارالانوار و ... از کتب اخلاقی: لؤلؤو مرجان محدث نوری، حسد و دروغ شهید دستغیب، تکامل اخلاق در پرتو اصول عقاید، ترجمه جامع السعادات و ... و کتاب های تفسیری: تفسیر مجمع البیان، تفسیر المیزان ... استفاده شده است و شیوه جمع آوری مطالب توصیفی، تحلیلی بوده است. واژه های مترادف دروغ در قرآن کریم: افک، افترا، فسق و زور می باشند. دروغ در گفتار، نیت، عمل و مقامات دین از اقسام دروغ به شمار می روند. دروغ بستن به خدا و رسولش و ائمه ( ع) سوگند دروغ، دروغ شوخی و جدی، رویای جعلی و تعارف دروغین نیز از مصادیق دروغ می باشند. دروغ در مواردی خاص تجویز شده: ضرورت و اضطرار، اصلاح بین مسلمانان. از عوامل این صفت رذیله می توان به فریب و گمراهی دیگران، فرار از مسئولیت و مجازات، معاشرت با افراد دروغ گو، لجاجت و ... اشاره کرد. اثرهایی که دروغ در دنیا به دنبال دارد: فراموشی، نابودی ایمان، سلب اعتماد و... می باشد. در آخرت نیز عواقب سوئی چون: عذاب در عالم قبر، روسیاهی، زبان خود را در دهان جویدن و ... در پی دارد. برای درمان دروغ می توان در آیات و روایات نکوهش دروغ و ستایش راستگویی تأملی داشت. پایه های ایمان به خدا را تقویت نمود و ... نتیجه مترتب بر این تحقیق، آشنا شدن افراد جامعه با خوی زشتِ دروغ گویی، رواج صداقت و بیان آثار خطرناک دروغ در دنیا و آخرت می باشد.