جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سادات از مهم ترین گروه های اجتماعی در تاریخ اسلام هستند، گرچه در رویکرد به مفهوم سیادت در ادوار مختلف، شاهد تغییراتی هستیم. در دوره صفویه نیز، مفهوم و مصداق سیادت از چالش های نظری مؤثر بر واقعیت های آن عصر به شمار می رود. در این پژوهش، گستره ی مفهومی سیادت (هاشمی، طالبی، علوی...) و نحوه ی انتساب سیادت(پدری، مادری) براساس تحلیل مفهومی و متنی منابع مختلف، مورد بررسی قرار گرفته تا تعریفی کامل از مفهوم سید و سیادت در این دوره به دست آید. بر اساس بررسی های انجام شده، هرچند درباب مفهوم سیادت و نحوه ی انتساب آن، در منابع فقهی، حدیثی، جدلی و نسب نامه نگاری عصر صفوی با دیدگاه های متنوعی روبه رو هستیم، اما دقت در منابع تاریخی این عصر نشان می دهد؛ مفهوم سیادت در این دوره با تعریف سیادت فاطمی انطباق داشته است.

سابقه تشیع در خراسان به قرون نخست هجری بر می گردد. ورود امام رضا (ع) به خراسان، از مهم ترین عوامل گسترش تشیع در این خطه محسوب می شود. بعد از شهادت امام، عالمان بسیاری از مناطق مختلف جهان اسلام به مشهد طوس مهاجرت کرده و در جوار مرقد حضرت، به بحث و فحص پیرامون مباحث شیعی پرداختند که از جمله نتایج آن، ظهور عالمان و دانشمندان برجسته ای نظیر طبرسی و طوسی بود که تاکنون تألیفات ثمربخش آن ها راهگشای مطالعات شیعی بوده است.از دیگر آثار حضور امام رضا(ع) در خراسان، مهاجرت سادات (علویان و منسوبان به پیامبر(ص) ) به این سرزمین بود که بعد از شهادت آن حضرت نیز ادامه یافت. در مناطقی که جماعتی از سادات سکونت داشتند، نقبا به بررسی امور آن ها می پرداختند و با بهره گیری از نفوذ اجتماعی و جایگاه مهم خویش، از طریق ترویج مودت اهل بیت، زمینه ساز گسترش تشیع در خراسان شدند. مراسم و مواسم شیعی نیز که بازتاب گسترده ای در فرهنگ و ادبیات مسلمانان داشته، در گسترش فرهنگ شیعی نقش بارزی ایفا نموده است.قرون پنجم و ششم هجری در خراسان، مقارن با حکومت های سنی مذهب غزنوی، سلجوقی، و خوارزمشاهی بوده است، اما با وجود سیاست های ضد شیعی آن ها، شیعیان امامی توانستند با در پیش گرفتن سیاست میانه روی و اعتدال، تقیه و نگارش تألیفاتی در فقه، کلام و اعتقادات شیعی در دوران تسلط حکومت های سنی در حفظ و اعتلای شیعه امامیه بکوشند، به خصوص که فعالیت اسماعیلیان تندرو در خراسان مانع از توجه سلاطین به شیعیان امامی می گردید. به علاوه، وجود مرقد امام رضا(ع) که از اقتدار معنوی خاصی در جامعه اسلامی برخوردار بود، کانون توجه سلاطین سنی مذهب شده بود. در رساله حاضر، نقش عوامل گوناگون عالمان شیعی، فعالیت نقبا، مراسم شیعی و تحولات سیاسی که همه به نوعی بازتاب ورود امام رضا(ع) به خراسان بود، در حفظ و اعتلای شیعه امامیه مورد بررسی قرار گرفته است.

خمس یکی از واجبات مهم مالی در اسلام است که از فروع دین شمرده می‌شود و تمام فرق مذاهب اسلام در اصل بحث خمس اتفاق نظر دارند و اختلاف در موارد و مصارف خمس است. مفسران اهل سنت موارد خمس را خاص غنائم جنگی می‌دانند و فقیهان آنها به تبع آنهافتوی داده‌اند . معتقدند به اینکه آیات قبل و بعد آیه خمس راجع به جهاد است و این قرینه می‌شود بر اینکه غنائمی که در آیه شریفه ذکر شده غنائم جنگی است. ولی بدیهی است که شان نزول آیه نمی‌تواند مخصص با شد که آیه را از عمومیت خارج کند. فقیهان شیعه نظر دارند غنیمت عام است و همه درآمدها را شامل می‌شود. آیه مبارکه حاکم معنی عام دارد و شأن نزول آیه نمی‌تواند محقق باشد و آیه مبارکه که بر عمومیت خود باقی است. یکس از مسائل مهم، در کیفیت تقسیم خمس است که در بین فقهاء عامه و خاصه مورد اختلاف است. از دیگر مسائل مهم و زنده برای حفظ کیان اسلام و عدالت اجتماعی مسئله پرداخت خمس به ولی امر خمس است که به عنوان یک فریضه الهی تلقی شده است. بنابر فرمایش صاحب جواهر همه مستحقین خمس باید ایمان داشته باشند. مراد از ایمان در این جا کفر نیست بلکه ایمان در مقابل مسلمان غیر شیعه است. منظور از سادات کسانی هستند که نسبشان از طرف پدر به عبدالمطلب جد پیامبر اکرم (ص) برسد.در بخشی از رساله به برخی از اشکالات و شبهات که در زمان امام جواد‌ (ع) به خمس وارد شده بیان شده است. چون در این زمان به خاطر جایگاهی که امام رضا (ع) قبل از آن داشتند شیعیان مجال بیشتری برای پرسش و پاسخ و جست و جو در باره احکام دین پیدا کردند.در آخر رساله منابع ذکر شده است.

بیهق نام قدیمی سبزوار و یکی از شهرهای پیشگام در تشیع، همانند قم و کاشان است. ریشه های تشیع بیهق به اواسط قرن اول هجری برمی گردد. در این پژوهش به بررسی زمان و عوامل ورود و گسترش تشیع امامی بیهق از صدر اسلام تا حمله مغول (617م) پرداخته شده است.حضور خاندان قنبر و برخی از صحابه رسول الله (ع) در بیهق، حضور امام رضا (ع) در نیشابور و طوس در نزدیکی بیهق، حمایت مردم از قیام یحیی بن زید، وجود علما و کتاب های شیعی در این دیار، مهاجرت سادات به این منطقه و محبت مردم به خاندان رسول (ص) و نیز وجود اشعار شیعی، از جمله عوامل ورود و گسترش تشیع امامی در بیهق است.

از جمله مسایلی که در فقه به عنوان امری پذیرفته شده محسوب می گردد، حرمت صدقه بر آل هاشم است. شریف مرتضى حرمت صدقه بر آل هاشم را به عنوان یکی از متفردات امامیه در مسلک فقهی خویش معرفی کرده است و هرگاه برای حضرت محمد (ص) طعامی آورده می شد، ایشان سوال می کردند اگر به آن حضرت گفته می شد که آن صدقه است، میل نمی کردند ولی اگر به هدیه بودن آن غذا اشاره می شد می پذیرفتند. پیامبر اسلام (ص)، حضرت علی (ع) را برای گردآوری خمس و تصدی امر قضاوت به یمن اعزام داشته بود. صدقه مفروضه بر بنی هاشم از فرزندان ابی طالب عقیلیین و فرزندان جعافره و علویین و فرزندان عباس بن عبدالمطلب و فرزندان ابی لهب و فرزندان حارث بن عبد المطلب حرام است از موارد استثنای حرمت این که بعضی از سادات به بعضی دیگر صدقه دهند که هیچ گونه حرمتی در بر ندارد و نیز در صورتی که صدقه از نوع صدقه تطوعی و غیر واجب باشد، نیز حرام معرفی نشده است.