جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «رابطه علم و دین در غرب» نوشته حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی استاد جامعه المصطفی(صلی الله علیه و آله) العالمیه به‌تازگی توسط کانون اندیشه جوان منتشر و راهی بازار نشر شده است. حالات روانی، زمینه‌های اجتماعی و ویژگی‌های فردی، در شکل‌گیری حوادث تاریخی نقش بسزایی دارد. کاوش در این موارد می‌تواند ما را به فهم علل رویدادها رهنمون سازد. تعارض علم و دین، یا به تعبیر دقیق‌تر، تقابل عالمان دینی و دانشمندان علوم تجربی، به‌طور عمده در قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی اتفاق افتاد. در این‌تعارض‌ها، عوامل و زمینه‌های مختلفی نقش داشتند که می‌توان آنها را به چند بخش تقسیم کرد؛ زمینه‌های روان‌شناختی، زمینه‌های جامعه‌شناختی، علل و زمینه‌های خاص موجود در روحانیان مسیحی، علل و زمینه‌های خاص موجود در دانشمندان علوم تجربی و نارسایی‌های موجود در حوزه‌های پژوهشی علم و دین. این کتاب با ذکر شواهد، به بررسی جزئیات هر کدام از این موارد می‌پردازد، البته محور اصلی شواهد و مثال‌ها در این نوشتار مسأله نزاع گالیله با کلیسا در خصوص حرکت زمین است؛ زیرا این مطلب مهم‌ترین و جنجالی‌ترین مسأله مورد تعارض علم و دین شمرده می‌شود. این‌کتاب در سه فصل به رابطه علم و دین در غرب می‌پردازد. نویسنده در فصل نخست، تاریخچه تعارض علم و دین و اقسام این تعارض را بررسی می‌کند. در فصل دوم، عوامل و زمینه‌های مختلف تعارض علم و دین در غرب به همراه شواهد تاریخی آن بررسی می‌شود. فصل سوم نیز به ارائه راهکارهایی برای عدم ایجاد تعارض علم و دین می‌پردازد.

کتاب حاضر ترجمه‌ای است از کتاب «الاسلام بین‌الرساله و التاریخ»، اثر «دکتر عبدالمجید شرفی». دکتر شرفی در این کتاب با تأکید بر عدم تعارض علم و دین و تنوع و تکثر قرائت‌های اسلامی، معتقد است که باید برای نمایش و اثبات همخوانی اسلامی با دنیای مدرن خوانش جدیدی از کلام وحی ارائه داد و با رویکردی انتقادی به بررسی مهم‌ترین علوم اسلامی پرداخت. شرفی بر این باور است که برای آشتی دادن مسلمانان امروز با دین باید به جنبه تشریعی قرآن توجه کرد و انسان مسلمان که مخاطب آیات قرآن است، برای درک دعوت قرآن، علاوه بر لفظ باید معنا و محتوا و هدف نهفته در آیات را مورد توجه قرار دهد.

خلاصه ماشینی: "من هنگامی که به عنوان یک مسلمان با پیروان دیگر سنن ملاقات می‌کنم و در اتحاد با آن‌ها می‌کوشم به سمت یک جهان بهتر حرکت کنم که در آن برای انسان بودن نیاز نباشد هزینه‌های خطرناکی پرداخت شود؛به طور شخصی در گفت‌وگوی میان دینی درگیر می‌شوم. فکر می‌کنید مسلمانان در حالی که هنوز به برداشت‌های برآمده از فقه سنتی متمایل‌اند و بر آن پافشاری می‌کنند، می‌توانند فهمی مثبت از دیگر ادیان و پیروان آن‌ها داشته باشند؟اجتهاد چگونه می‌تواند در مثبت‌تر کردن نگاه مسلمانان به پیروان دیگر ادیان و تعامل بهتر با آنان نقش موثری داشته باشند؟ آن‌طور که من در قرآن می‌بینم بر عدالت و بخشش و ضرورت غلبه بر ظلم تأکید شده است. کوشش‌های آکادمیک شما(و به طور کلی دیگر"مسلمانان پیشرو")در صورت‌بندی دوباره فهم ما از اسلام،چه تاثیری بر برداشت‌های رایج داشته است؟چه اقداماتی برای عمیق‌تر کردن این تاثیرگذاری باید صورت بگیرد؟ مسلمانان دیگر چه واکنشی نسبت به نوشته‌های شما نشان می‌دهند؟ تلاش‌های آکادمیک من در رتبیت دانشجویانم،چه مسلمان و چه غیر مسلمان،درباره کل گستره جهان اسلام موفق بوده است."

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ بحث از نسبت علم و دین و تعارضات و همراهی های آنها با هم سابقه طولانی هم در تک تک ما دارد و هم در تاریخ تاملات فلسفی داستان طولانی ای پیدا کرده است. این بحث خصوصا پس از اوج گیری علم جدید و بالخصوص با طرح نظریاتی مانند تکامل داروین و مکانیک کوانتوم جدی­ تر شد، البته بیشتر در بستر مسیحیت. اما در ایران مساله کمی متفاوت بود، آشنایی دیر هنگام با علم جدید و نتایج مختلف آن بالخصوص در علوم انسانی و اجتماعی و مدیریتی و اقتصادی خیلی از صاحبنظران را به این فکر فرو برد که جایگاه این علوم و مبانی و دیدگاه های مستتر و یا مطرح شده در آنها در نسبت با اعتقادات دینی اسلامی چیست. این جرقه پس از چند سال نام «نظریه علم دینی» به خود گرفت. نظریه ای که تلاش می کرد نسل جدیدی از علوم را غالبا در مقابل علوم فعلی و مبتنی بر جهان بینی دینی پرورش دهد. این نظریه را گروه ها و اندیشه های مختلفی پیگیری کردند که شاید هیچ وجه مشترکی میانشان جز نام علمِ دینی موجود نباشد! جریان فرهنگستان علوم که با اندیشه های سید منیر الدین هاشمی آغاز شد و اکنون با دیدگاه های حجت الاسلام میرباقری ادامه پیدا می کند، جریان فلسفه اسلامی که بیشتر از همه متاثر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی است، جریان متفکران فلسفه علمی که محوریت آنها را سعید زیباکلام و حمیدرضا آیت اللهی تشکیل می دهند و همچنین جریان فردیدی ها و ... همگی کمابیش معتقد به چنین ایده ای هستند. اما این اندیشه مخالفان زیادی نیز دارد که از قضا تقریبا همان روشنفکران دینی همانند عبدالکریم سروش و علی پایا و مصطفی ملکیان هستند. مخالفان معمولا مدعی هستند که این دیدگاه آزادگی علم را از بین خواهد برد و سبب رکود علم و جدایی آن از معیار اصلی اش یعنی تطابق با واقعیت می گردد. ما در این درس-گفتگو برخی دیگاه های موافقان و مخالفان علم دینی را خواهیم شنید و بررسی خواهیم کرد که این ایده تا چه حد می تواند چراغ راه ما برای مواجهه با علم و دنیای جدید باشد.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ در اين دوره كه به لحاظ در قبال هم قرار گفتن دو انديشه معتقد به علم دينی از اهميت خاصی برخوردار است، ابتدا دكتر ايت‌اللهي نظر خود را از تعارض علم و دين در سطح جامعه شناختی ترسيم كرده و با توجه به آن به بيان حدود نظريه علم دينی می‌پردازند. در مقابل حجت‌الاسلام بستان نيز نظر خود را در خصوص تلقی های حداقلی و حداكثری از علم دينی تبيين كرده و به نحوه جمع شدن ديدگاه حداقلی و حداكثري مي‌پردازند. پس از هر جلسه ارائه اساتيد محترم نقد خود را در خصوص استاد ارائه دهنده عرضه داشته و در نهايت دو جلسه را به صورت مناظره بر مبنای مقالات "جامعه شناسی اسلامی" دكتر بستان و "رويكردی اسلامی به علوم انسانی" دكتر آيت‌اللهی و نظريه اخلاق فضای مجازی دكتر آيت اللهی كه موردی از علم ديني در نظر ايشان است، سامان می‌دهند اين موضوعات كه تقريبا از دهه هفتاد در ايران مطرح شد مدت طولاني اي در صدر بحث‌ها و مناظرات فكری جامعه قرار داشت. اين انديشه‌ها با تلقي‌اي كه از جايگاه علم و دين دارند جهان هايي با وزن‌هاي مختلف از اين دو امر براي ما ترسيم مي‌كنند و اين دو موضوع كه حقيقتا از موضوعات مهم زندگی انسان هستند را در جايگاه مورد نظر خود قرار داده و جريان يافتن هر كدام از اين نگاه‌ها در زندگي و جامعه ما قطعا تاثيرات مهمی خواهند داشت. از تاثيرات مهم اجتماعی اين نگاه‌ها می‌توان به سياست گذاری‌های آموزشی و فرهنگی آن‌ها، تاثيرات آنها در برنامه‌ريزی آموزش عالی و ... اشاره كرد كه توضيح عمق اين تاثيرات مجالی مفصل می‌طلبد.

برونو گیوئیدردونی(Bruno Guiderdoni)، دکترای اخترفیزیک، پژوهشگر «مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه» (CNRS) و «انستیتو اخترفیزیک پاریس»، عضو شورای اجرایی «بنیاد تمپلتون» و «دومین برنامه علم و جستجوی حقیقت» در «مرکز الهیات و علوم طبیعی برکلی»، عضو شورای علمی «دانشگاه بین‌رشته‌ای پاریس» است. هدف آثار و فعالیت‌های علمی در بیش از هشتاد عنوان منتشرشده، شناخت فرآیندهایی است که به شکل‌گیری و تحول کهکشان‌ها می‌انجامد. وی در تلاش است تا چهارچوبی نظری برای تفسیر داده‌های به دست‌آمده از کهکشان‌های دوردست ارائه کند. در سال ۱۹۹۴، با برخی دیگر از اندیشمندان مسلمان، «موسسه مطالعات عالی اسلامی[۱]» را پایه‌گذاری کرد که هدف آن شناساندن ارزش‌های معنوی و فرهنگی اسلام به جامعه غربی است. در این زمینه، وی به‌طور مرتب همایش‌هایی در موضوعات گوناگون برگزار می‌کند. او در الهیات اسلامی تاکنون بیش از ۱۴۰ مقاله منتشر کرده است. از ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۹، در برنامه «ادیان» شبکه دوم تلویزیون فرانسه، برنامه هفتگی «شناخت اسلام» را اجرا کرده و در آن با بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام به گفتگو نشسته است. وی هم اینک در حال نگارش کتابی در «معنویت اسلام» است. گیوئیدردونی به اسلام گرویده و نام کوچک خود را به عبدالحق تغییر داده است.